بخشی از مقاله
مقدمه
شناخت شخصیت نهتنها به فرد امکان میدهد که در ارتباط متقابل با دیگران موضعگیریهای مناسب و آگاهانه داشته باشد، بلکه در پیشگیری یا اقدام احتمالی درباره بروز اختلالها و نابسامانیهای شخصیتی هم مفید است. مطالعه و شناخت شخصیت هم از جنبه ارضای حس کنجکاوی و هم از نظر روابط متقابل اجتماعی مهم است (کریمی، (1378 و در بسیاری از اوقات، موجب روشنشدن علل بیماریهای روانی و چگونگی گسترش و تجلیات آن ها می شود (گنجی، .(1377 به عبارت دیگر، بروز بسیاری از اختلالات روان شناختی یا مشکلات رفتاری، مانند پرخاشگری، با خصوصیات شخصیتی افراد ارتباط دارد.
رفتارهای پرخاشگرانه یکی از مشکلات بسیاری از جوامع امروزی است؛ چون میتواند موجب آسیب به افراد شده وسلامت عمومی درجامعه را به خطر اندازد؛ بهخصوص، پرخاشگری درجوانان یکی ازعواملی است که سلامت کل جامعه را به خطر میاندازد (شارما، .(2011 پرخاشگری مجموعهای از رفتارهای برونریزانه است که مشخصه اصلی همه آنها، تجاوز به حقوق دیگران و تأثیر آزارنده این رفتار است. اعمال پرخاشگرانه شامل رفتارهای جسمانی و رفتارهای کلامی، نظیر تهدیدکردن و مشاجره لفظی است. هر رفتار عمدی، اعم از کلامی یا غیرکلامی، که منجر به آسیب رساندن شخصی،روان شناختی یا جسمانی، یا تخریب مالی به خود و دیگران برای رسیدن به هدفی یا به منظور تخلیه هیجانی باشد، پرخاشگری محسوب می شود (براهنی، .(1384 شارما (2011) معتقد است پرخاشگری انواع متفاوتی مانند پرخاشگری فیزیکی، پرخاشگری کلامی، پرخاشگری غیرمستقیم و پرخاشگری اجتماعی دارد. هم چنین بأس و پری(1992 ) 1 پرخاشگری را در چهار زیرمجموعه خصومت2، خشم3، پرخاشگری کلامی1 و پرخاشگری جسمانی2، بررسی میکنند.
1. Buss, Perry 2. Hostility 3. Anger
50
Archive of SID
فصلناهم شخصیت و تفاوتاهی فردی/ سال /(6) 3 زمستان 93 Personality & Individual Differences, 2015, No. 6
از دیدگاه میلر، پاروت و گیانکولا( 2009) 3 خصومت یک ویژگی شخصیتی چند بعدی است که اجزاء شناختی رایج آن شامل یک دیدگاه نشأتگرفته از فلسفه کلبیون (اعتقاد به اینکه دیگران انگیزه های خودخواهانه دارند)، عدم اعتماد (یک بزرگنمایی از اینکه دیگران مضر و آزاردهنده هستند) و بدنامکردن4 (ارزیابی دیگران بهعنوان افرادی ناصادق، کریه، بدجنس و غیر اجتماعی) میشود. اما خشم یک واکنش هیجانی نسبتاً قوی است که در انواعی از موقعیت های (حقیقی و یا خیالی) مانند بهبندکشیدهشدن، مداخله بیجای دیگران، ربوده شدن متعلقات و مورد تهدید یا حمله واقعشدن ظاهر میگردد و با برانگیختگی فیزیولوژیک و افکار ستیزجویانه همراه است و اغلب رفتارهای پرخاشگرانه را بهدنبال دارد (انیل، .(1384 خشم لزوماً به پرخاشگری منتهی نمیشود، فرد ممکن است خشم خود را متوجه درون خود کند یا آن راصرفاً بهصورت کلامی بیرون بریزد (ساعتچی، .(1375
از دیدگاه اکهارت، نورلاندر و دفنباخر(2004) 5 خشم یک سازه چندبعدی است که شامل ابعاد فیزیولوژیکی (برانگیختگی بدنی، عملکرد نروترنسمیتری، هورمونی)، پدیدارشناختی (یک احساس ذهنی از خشم ) و رفتاری (ابراز چهرهای، بیان خشم با استفاده از فنون رفتاری و کلامی) می شود. یک درمانگر روانتحلیلی خشم را بهعنوان تجلی کشاننده پرخاشگری تلقی میکند که بهوسیله فرایندهای خودکار ایجاد می شود. از این دیدگاه، ابراز خشم به تخلیه هیجانی و کاهش هیجان منجر می شود. یک درمانگر شناختی خشم را بهعنوان مجموعهای از شناختها، رفتارها و الگوی برانگیختگی فیزیولوژیکی میداند. از دیدگاه رفتاری، خشم از طریق یادگیری ایجاد شده و میتواند از طریق یادگیری تغییر یابد (اندرسون و بوشمن6،.(2002
1. Verbal Aggression 2. Physical Aggression 3. Miller, Parrott, Giancola 4. denigration
5. Eckhardt, Norlander, Deffenbacher 6. Anderson , Bushman
51
Archive of SID
پیشبینیمؤلفوىایمختلفپرخاشگریبراساسپنجعاملعمذهشخصیتوجنسیتدردانشجویان
بهطور کلی تبیین پرخاشگری، مستلزم بررسی نقش عوامل گوناگونی است که در بروز این رفتار نقش دارند. عوامل مؤثر بر پرخاشگری را میتوان به سه دسته تقسیم کرد: الف. عوامل زیستی، ب. عوامل روانشناختی و ج. عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی. در زمینه روانشناختی عواملی مانند افسردگی، الگوی شخصیت و تأثیر احساس گناه مطرح میشوند که در ایجاد پرخاشگری نقش بسزایی دارند (اندرسون و بوشمن،.(2002 رفتار پرخاشگرانه با مؤلفه های شخصیتی در ارتباط است؛ یعنی زیرساخت رفتار پرخاشگرانه، مؤلفه های شخصیتی افراد است و شناسایی مؤلفه هایی که با پرخاشگری ارتباط دارند، اهمیت زیادی دارد (بشیری، .(1378
مدل پنج عامل بزرگ شخصیت در سالهای اخیر به عنوان رویکردی پرطرفدار و قدرتمند برای مطالعه ویژگیهای شخصیتی، توجه بسیاری از روانشناسان را جلب کرده است. این مدل بر این باور استوار است که انسان موجودی منطقی است که می تواند شخصیت و رفتار خویش را توجیه کند (مک کری و کاستا1، .(1996 پنج عامل بزرگ، ابعاد دو قطبی شخصیت است که از طبقهبندی هستهای الگوهای شخصیت یافت شده و نیز از ثبت توصیفات مطرح اشخاص از شخصیت در زبان های گوناگون بنیان نهاده شده است
.این پنج عامل عبارتند از: رواننژندی2 (شدت تعلق فرد به یک گروه خاص و تعصبداشتن در این امر که به خشم، کینه، رفتارهای تکانشی و آسیبپذیری در برابر استرس منجر میشود)، برونگرایی3 (هیجان خواهی و تمایل به داشتن روابط با دوستان و دنیای بیرونی)، گشودگی در برابر تجربه4 (داشتن تحمل برای اندیشههای نو، راههای تازه انجام امور و پذیرش تجربه جدید)، وظیفهمداری5 (مثبت و باارادهبودن، داشتن احساس مسئولیت، اصولیبودن، داشتن دقت عمل و پایبندی به اصول اخلاقی) و توافق6 (اتفاق نظر در انجام
1. McCrae, Costa 2. neuroticism 3. extraversion 4. openness to experience 5. conscientiousness 6. agreeableness
52
Archive of SID
فصلناهم شخصیت و تفاوتاهی فردی/ سال /(6) 3 زمستان 93 Personality & Individual Differences, 2015, No. 6
کارها، اتحاد و همبستگی با یکدیگر و موافقت و سازگاری با دیگران در انجام امور) (مک کری، کاستا، تراسیانو، پارکر، میلز و همکاران1، .(2002
متغیرهای شخصیتی پیشبینی کننده های مهمی برای رفتار پرخاشگرانه هستند (اندرسون و بوشمن، .(2002بر اساس نتایج پژوهش جان و ویریواستاوا(1999) 2 قویترین متغیر پنج عامل بزرگ شخصیت در پیشبینی رفتار پرخاشگرانه توافقپذیری است. گلیسون، جنسن کمپبل و سوتریچاردسون( 2004) 3 گزارش کردند که توافقپذیری به طور منفی با رفتارهای پرخاشگرانه رابطه دارد. اگان و کمپبل(2009) 4 با تحقیق بر روی 280 شرکتکننده نشان دادند که سطوح پایین تر توافقپذیری، قویترین پیشبین پرخاشگری جسمانی است.
عامل دیگری از پنج عامل بزرگ شخصیت که با پرخاشگری رابطه دارد، رواننژندی است. مارکی و مارکی(2010) 5 گزارش کردند افرادی که تحت تأثیر بازیهای کامپیوتری خشن، پرخاشگری بالایی از خود نشان می دهند، در عامل رواننژندی نمرات بالا و در توافقپذیری نمرات پایین کسب میکنند. نتایج پژوهش شارپ و دیسای6 (2001) نشان داد که رواننژندی به طور مثبت با رفتار پرخاشگرانه رابطه دارد. داهلن و رایت(2009) 7 در تحقیقی بر روی رانندگان به این نتیجه رسیدند که رواننژندی پیشبینی کننده خشم در رانندگی و بهتبع آن، رفتارهای پرخطر و تصادف است. اود، رابینسون و ویلگوسکی (2008) 8 گزارش کردند که رواننژندی و توافقپذیری در تعامل با خشم و پرخاشگری قرار دارند. هم چنین بین رواننژندی و خشم در حضور سطوح بالاتر توافقپذیری ارتباط وجود داشت. این تحقیق نقش رواننژندی و توافقپذیری را در
1. McCrae, Costa, Terracciano, Parker, Mills, Fruyt, Mervielde 2. John, Srivastava 3. Gleason, Jensen‐Campbell, South Richardson 4. Egan , Campbell 5. Markey, Markey 6. Sharpe, Desai 7. Dahlen, White
8. Ode, Robinson, Wilkowski
53
Archive of SID
پیشبینیمؤلفوىایمختلفپرخاشگریبراساسپنجعاملعمذهشخصیتوجنسیتدردانشجویان
پیشبینی خشم و پرخاشگری پررنگ کرد. هم چنین جنسن-کمپل، کناک، آمی و شاون1 (2007) نشان دادند که وظیفهمداری به طور منفی و توافقپذیری به طور مثبت با خشم رابطه دارد، اما تنها در موقعیتی که سطوح توافقپذیری پایین باشد. دیرک و بوئک( 2007) 2 نشان دادند که بازداری از تمایل به ابراز پرخاشگری کلامی، به طور منفی با برونگرایی و بیرون ریزی، به طور مثبت با توافقپذیری، درون ریزی خشم و کنترل ابراز بیرونی خشم و همینطور بطور منفی با ابراز کلامی خشم و برونریزی خشم رابطه دارد.
شیروانی ومهدیپور(1390) 3ارتباط بین ویژگی شخصیتی و میزان پرخاشگری در بازیکنان فوتبال استان خوزستان را بررسی کردند. نتایج نشان داد ویژگیهای شخصیتی برونگرایی، توافقپذیری، بازبودن نسبت به تجربه و وجدانیبودن با پرخاشگری همبستگی منفی و معنیدار و ویژگی روانرنجوری با پرخاشگری همبستگی مثبت و معنیداری داشت. مؤلفه روان رنجوری قابلیت پیش بینی پرخاشگری را در هرسه سطح لیگی به میزان مختلف داشت. این محققان به این نتیجه رسیدند که وجود ویژگیهای شخصیتی خاص، در بروز یا عدم بروز رفتار پرخاشگرانه تاثیرگذار است. بارسلمی (2009) رابطه بین پنج بعد بزرگ شخصیتی و پرخاشگری را در کارمندان بررسی کرد. نتایج، رابطه معناداری بین پنج بعد ویژگی شخصیتی و پرخاشگری نشان داد. بین وجدانیبودن، برونگرایی و توافقپذیری با میزان پرخاشگری رابطه معنادار منفی و بین روانرنجوری و پرخاشگری رابطه مثبت و معنادار وجود داشت. شعبانی بهار، عرفانی و هادی پور (1385)، پرخاشگری در ورزشکاران مرد در رشته های مختلف ورزشی را بررسی کردند. نتایج نشان داد بین بیثباتی شخصیت و پرخاشگری ارتباط وجود دارد و بهعبارتی ورزشکاران بیثبات پرخاشگرتر بودند. نتایج این پژوهش بین درونگرایی و برونگرایی با پرخاشگری ارتباطی نشان نداد. جانسون (2006) رابطه بین ویژگیهای شخصیتی و پرخاشگری را در ورزشکاران بررسی کرد. نتایج نشان داد هوشیاری و بازبودن با پرخاشگری رابطه منفی معنیدار دارد. همچنین،
1. Jensen-Campbell, Knack, Amy ,Shaun 2. Dirk, Boeck 3. Shirwani, Mahdipour
54
Archive of SID
فصلناهم شخصیت و تفاوتاهی فردی/ سال /(6) 3 زمستان 93 Personality & Individual Differences, 2015, No. 6
بین دلپذیری و وجدانی بودن با پرخاشگری در زمانیکه سطح هوشیاری پایین بود، رابطه مثبتی مشاهده شد. شاکرینیا (1388) رابطه ویژگی های شخصیتی، سلامت روان و پرخاشگری با عادات رانندگی در رانندگان پرخطر را بررسی کرده است. نتایج نشان داد بین پرخاشگری وتیپ شخصیت ارتباط وجود دارد. بکمند (2006) به این نتیجه رسید که بین برونگرایی و خصومت در ورزشکاران رابطه معنی داری وجود ندارد. ساچیکو (2002) نشان داد در جوانان، روان رنجوری و برونگرایی با پرخاشگری رابطه معنادار مثبت و وجدانیبودن، توافقپذیری و باز بودن با پرخاشگری رابطه منفی معنادار دارد.
