بخشی از مقاله
چکیده
بناهای در پناه زمین شیوهای از ساختمان سازی است که در آن از جرم حرارتی موجود زمین پشت دیوارهای خارجی ساختمان، جهت کاهش اتلاف حرارتی و متعادل نمودن دمای هوای داخلی در حد آسایش انسان استفاده میگردد. از آن جا که این شیوه در ارتباط مستقیم با رطوبت است، در اقلیمهای خشک کاربرد بیشتری دارد. زندگی میان بناهای در پناه زمین ، شامل بخش وسیعی از تاریخ بشر بوده و ارتباط با این شیوهی سکونتی به زمان استفاده از غارها، پیش از زمانی که فنآوری نوین منجر به ساخت بناهای معمول بر زمین شد، باز می گردد. در طول بحران انرژی و نفت در سال 1973 موجی از علاقه به ساخت معماری زمینی و خانههای زیر زمینی، به عنوان تلاشی جهت زندگی شایسته و ایمن به وجود آمد. با تجسس در معماری بومی ایران میتوان نمونههایی از این شیوه را خصوصا در اقلیم گرم و خشک یافت و از تجارب آن جهت طراحیهای نوین پایدار بهرهمند شد. این شیوه در جهت ارایهی الگویی با مصرف بهینهی انرژی است. زندگی در داخل زمین سابقه ای چندهزار ساله داشته و به دوران استفاده از غارها، به عنوان سرپناه برمیگردد. به طوری که بخشی از شهر کاپادوکیه در ایتالیای قدیم و ترکیهی امروزی هم چنین کندوان در استان آذربایجان شرقی و میمند در استان کرمان از نمونههای قدیمی خارجی و داخلی این بحث، به عنوان شهرهای زیرزمینی به شمار میروند.
کلمات کلیدی: پناه زمین،معماری زمینی، اتلاف حرارتی، کندوان، میمند، کاپادوکیه.
:1 مقدمه
بنای در پناه زمین نشانگر استفاده از زمین در طراحی ساختمان برای بهبود کیفیت آن است با توجه به اینکه استفاده از زمین در طراحی بنا بیشتر یک ایده کلی است، هیچ تعریف پذیرفته شده جهانی در مورد بنا در پناه زمین وجود ندارد. بیشتر تعاریف، این معماری را به بنایی اطلاق می دارند که حداقل به میزان 50 تا 80 درصد مساحت سقف آن با زمین یا خاک پوشیده شده باشند؛ برای مثال، ارتباط خانه با سطح زمین میتواند به طور قابل ملاحظهای متنوع باشد. از گذشته تا به امروز درجات مختلف بناسازی در زیر زمین و ارتباطهای متنوع با فرم زمین در این معماری وجود داشته است.در اینجا به معرفی سه نمونه در این رابطه ،دو نمونه داخلی چون کندوان ومیمند و یک نمونه خارجی چون کاپادوکیه پرداخته می شود.
:2 تأثیرات معماری در پناه زمین بر محیط زیست
ساختمانهایی که بر روی سطح زمین ساخته میشوند، در معرض شرایط آب و هوایی، از جمله دامنه وسیع نوسانات دما، تغییرات دائم میزان رطوبت، انبساط و انقباض شدید ناشی از تابش مستقیم نور خورشید، باران شدید، تگرگ، برف و بوران، بادهای شدید و ضایعات و خسارات ناشی از شرایط نامطلوب اقلیمی قرار دارند. اکثر این شرایط سخت آب و هوایی در زیرزمین به طور محسوسی قابل تثبیت یا تخفیف هستند و این مزیت میتواند نکته مثبتی برای ساختمان های زیرزمینی محسوب شود. این معماری، همزمان تأثیرات مثبتی بر طبیعت اطراف خود دارد که در ادامه به آن میپردازیم. (نمودار.(1
1
تأثیرات معماری در پناه زمین بر محیط زیست
حفظ خاک و کنترل فرسایش دمای محیط کیفیت هوا تراز آب فشار بر محیط
نمودار :1 تأثیرات معماری در پناه زمین
:1-2 حفظ خاک و کنترل فرسایش
با ساختن بنا در پناه زمین، به جای این که خاک را به عنوان پایه بنای خود قرار داده و روی آن ساخت و ساز انجام دهیم، روی خاک را که بخش مفید و حاصلخیز زمین بوده نگه داشته و بنا را در زیر آن میسازیم. با این کار در واقع پوسته زمین را به زمین برمی گردانیم. به جای آنکه در نقش پایه بنا استفاده کنیم. با چنین کاری، میتوان در این خاک گیاه کاشت و از فرسایش این بخش ارزشمند خاک نیز جلوگیری کرد.
:2-2 دمای محیط
حذف و دفع پوشش گیاهی از سطح زمین به هر دلیلی که انجام گیرد، باعث تغییر خصوصیات سطح آن شده و از این رو در تراز انرژی و جرم آن تغییراتی به وجود میآورد. از طرف دیگر، استقرار ساختمان باعث تغییراتی در وضعیت تابش، حرارت، رطوبت و خصوصیات آیرودینامیکی محیط اطراف میشود. مهم ترین اثر تابشی ساختمان را می توان در کاهش دریافت تابش خورشید در نقاط سایهگیر، افزایش تابش به دلیل انعکاس دیوارهای آفتابگیر و کاهش سرمایش تراز امواج بلند سطوح نزدیک ساختمان خلا صه کرد که همه به دلیل کاهش بازتاب ( ناشی از افزایش درجه استتار) و هم به لحاظ بازتاب امواج بلند از ساختمانهای گرم اطراف به سمت پایین انجام می گیرد.
معمولاً درجه حرارت هوا و خاک در نزدیکی ساختمانها به دلیل هرز گرما در نتیجه عمل حفاظ باد بیش از محیطهای باز است. همچنین تراز انرژی، به دلیل ایجاد سطح هندسی جدید و تغییرات آلبیدی حاصل از آن ممکن است دچار اختلال شود. این موضوع میتواند به وسیله مجموعه ای جدید از ویژگیهای حرارتی، رطوبتی و آیرودینامیکی باعث تغییر در توزیع تراز انرژی ناحیه مزبور شود .این عوامل در مقیاس کلان ایجاد جزیره گرمایی می کند.
