بخشی از مقاله
چکيده :
هدف توسعه پايدار روستايي گسترش امکانات و بهبود شرايط زندگي نسل کنوني و نسل هاي آتي اقشار آسيب پذير روستايي است و گردشگري روستاي کندوان با ظرفيت هايي که دارد، مي تواند به عنوان راهکاري اساسي در توسعه پايدار اين روستا مطرح شود . در اين پژوهش ،از روش تحقيق اسنادي،ميداني و تحليلي استفاده شده و اطلاعات بدست آمده در قالب روش SWOT تجزيه و تحليل گرديده است اين مقاله مي کوشد نگاهي کاربردي به گردشگري روستاي کندوان داشته باشد . نتايج پژوهش نشانگر برتري نقاط قوت بر نقاط ضعف و برابري فرصت ها و تهديدهاي گردشگري است .برترين نقاط قوت ، شامل افزايش اشتغال زايي، کاهش فقر، و افزايش مشارکت روستاييان در برنامه هاي توسعه ؛ و برترين نقاط ضعف ، عبارت از کالايي شدن فرهنگ و عدم گرايش روستاييان به کشاورزي و دامپروري هستند .تأمين زيرساختهاي اساسي، و بهبود کيفيت خدمات عمومي، عمده ترين فرصتها؛ و ورود سرمايه گذاران غير بومي به روستاها و بهره برداري اقتصادي آنان ، مهم ترين تهديدات رشد گردشگري در توسعه روستايي به حساب مي آيند.
کليد واژه ها: توسعه پايدار روستايي، توسعه پايدار،گردشگري،کندوان .
مقدمه :
پديدار شدن اوقات فراغت به عنوان يکي از نيازهاي اساسي جوامع معاصراست و در راستاي اين امر گردشگري نيز به عنوان يکي از شيوه هاي گذران اوقات فراغت گسترش و توسعه يافته است (پاپلي يزدي وسقايي،٣٨:١٣٨٥ ).گردشگري در چارچوب الگوهاي فضايي خاصي عمل مي کند که يکي از اين الگوها گردشگري روستايي است . اين شکل از گردشگري به عنوان يک فعاليت تفريحي- اجتماعي در نيمه دوم قرن ١٨ در انگلستان و اروپا ظاهر شد(١٩٩٧٤,Sharpley) .در هياهوي روزمره زندگي شهري، نواحي روستايي به واسطه برخورداري از جاذبه هاي طبيعي و انساني به يکي از کانون هاي عمده توجه افراد، جهت گذران اوقات فراغت بدل شده است .بطوريکه مطالعات نشان مي دهد، افزايش فشارهاي رواني در زندگي شهري امروز باعث تبديل روستا به مدينه فاضله و سرزميني سرسبز و باصفا شده است (١٩٨٥٢٠,Newby).
توسعه پايدار به معني اداره و بهره برداري صحيح و کارا از منابع پايه ، طبيعي، مالي و نيروي انساني براي دستيابي به الگوي مطلوب است و با بکارگيري امکانات فني، ساختار و تشکيلات مناسب براي رفع نياز نسل امروز و آينده به طور مستمر و رضايت بخش مي کوشد(١٩٨٠ ,IUCN/UNEP/WWF).توسعه پايدار روستايي عبارت است از فرآيند کمک به مردم روستايي از طريق اولويت بندي نيازهايشان ، فعال نمودن آن و سرمايه گذاري در زمينه ايجاد زيرساخت ها و ارائه خدمات اجتماعي ، برقراري عدالت و برابري با توجه به ظرفيت هاي محلي ، و رفتارهايي به خلاف همه بي عدالتي هاي گذشته و تضمين سلامتي و امنيت آنها بويژه زنان (٢٠٠٥, SARDF) .گردشگري روستايي به عنوان فرايندي در توسعه روستايي، در نظر گرفته مي شود که مي تواند در قالب سياست هاي توسعه منطقه اي و محلي، امکان توزيع عادلانه خدمات و تسهيلات عمومي در مناطق روستايي را ايجاد کند که بهبود کيفيت زندگي، کاهش مهاجرت هاي روستايي و برخورداري روستاييان از معيشت پايدار را به همراه دارد .بر اين اساس در رويکردهاي جديد توسعه روستايي، بر جايگاه گردشگري روستايي تاکيد مي شود که در اين ميان نوع و چارچوب رويکرد توسعه توريسم روستايي، مي تواند در چگونگي نوع و ميزان مداخله در مناطق روستايي تاثير گذار باشد و اثرات مثبت و تبعات منفي را در نواحي روستايي، به همراه داشته باشد .از سويي ديگر، کشور ايران نيز به دليل برخورداري از پتانسيلهاي بالقوه جاذبه اي) طبيعي، فرهنگي، زيست محيطي (در مناطق روستايي، بايستي به تبيين و ارزيابي تاثيرات و تاثرات گردشگري در مناطق روستايي بپردازد و در فرايند ارزيابي و بازنگري کيفي توريسم پذيري روستايي، امکان بهره مندي خانوارهاي روستايي را از افزايش درآمد و ايجاد اشتغال همراه با ضرورت نگه داشت محيط زيست روستايي، فراهم کند( پورجعفر و همکاران ،١٣٨٧،٢).
روستاي کندوان علاوه بر آب و هواي مساعد کوهستاني،رودهاي پرآب ، دشت هاي حاصلخيز، مراتع سرسبز، آب معدني گوارا و محيط آرام ويژه نواحي کوهستاني، به لحاظ معماري بي نظير خانه هاي روستايي، گردشگران زيادي را به سوي خود جلب مي نمايد. از اينرو تحقيق حاضر سعي دارد به بررسي نقش گردشگري روستايي در ايجاد تحولات اقتصادي- اجتماعي و زيست محيطي روستاي کندوان و درنهايت به تحليل عملکرد گردشگري در توسعه پايدار اين روستا بپردازد.
روش تحقيق :
معرفي منطقه ي مورد مطالعه
روستاي کندوان از توابع شهرستان اسکو در ٦٢ کيلومتري جنوب غرب شهر تبريز واقع در موقعيت جغرافيايي ٥٢̋ ́ ٤٧ ٣٧ تا
٢٨̋ ́ ٤٧ ٣٧ عرض شمالي و ٢٧̋ ́ ١٤ ٤٦ تا ٠٥̋ ́ ١٥ ٤٦ طول شرقي واقع ميباشد (شکل ١). اين روستا يکي از ٣ روستاي صخره اي جهان است که موجب جذابيت بينظير آن شده است . معماري روستاي کندوان و جاري بودن زندگي مردم در قالب بافت قديمي آن يک استثنا در دنيا به حساب ميآيد. چرا که ديگر در ترکيه و آمريکا کسي در کاپادوکيه و داکوتا زندگي نميکند. آنچه به کندوان هويت باستاني داده وجود ١١٧ خانوار و منزل مسکوني در درون توده هاي مخروطي و هرمي شکل صخره اي است . به طوريکه اهالي بومي در داخل اين توده ها براي خود خانه ي مسکوني، آغل ، انبار و کارگاه ايجاد کرده اند. فضاي خانه هاي کندويي به صورتي است که طبقه ي همکف ، اکثرا اصطبل بوده و طبقات دوم و سوم و چهارم به عنوان سکونتگاه مورد استفاده قرار ميگيرند و ارتباط طبقات بالايي کران ها با خارج ، از طريق پلکان هايي از بدنه ي خود کران تأمين شده است . روستاي کندوان به لحاظ وجود آب معدني، خانه هاي منحصر به فرد، دره هاي سرسبز، آب و هواي مطبوع و لبنيات و عسل طبيعي، سالانه پذيراي تعداد بسياري مسافر از داخل و خارج کشور ميباشد (قنبري و همکاران ).
شکل ١. موقعيت جغرافيايي روستاي کندوان ( منبع :همان )
شکل ٢.تصويري از خانه هاي صخره اي روستاي کندوان (منبع :hiphiplooloo.photoblog.ir)
روش تحقيق
در پژوهش حاضر، روش تحليلي - توصيفي به کار رفته و تهيه ، تجزيه و تحليل و تلفيق اطلاعات به دو روش اسنادي و ميداني انجام شده است ؛ در مرحلۀ اسنادي، اطلاعات مورد نظر از کتاب ها، نشريه ها، مطالعات پژوهشي، نقشه ها، و پايگاه هاي اينترنتي گردآوري شد و در مرحلۀ مطالعات ميداني، افزون بر مشاهده و برداشت هاي ميداني، جمع آوري اطلاعات نيز انجام گرفت ؛ سپس ، نتايج مشاهدات و مصاحبه هاي انجام گرفته در قالب تحليلي SWOT قرار گرفته است تا بتوان تاثيرات گردشگري در توسعه پايدار روستاي کندوان را به صورت ماتريس مقايسه اي شناخت و راهکارهاي علمي ارائه نمود. SWOT حرف اول چهار کلمه انگليسي با معادل فارسي قوت (Strength)، ضعف (Weakness)، فرصت (Opportunity) و تهديد (Threat) است .« آناليز SWOT تحليلي سيستماتيک براي شناسايي اين عوامل و تدوين نوعي استراتژي که بهترين تطابق بين آنها را ايجاد مي نمايد، ارائه مي دهد» (زياري،٢٣٨:١٣٨٣).
فرايند تهيه و تحليل SWOT به شرح ذيل مي باشد:
-تهيه فهرستي از فرصت ها؛ تهديدها؛ نقاط قوت و ضعف در قالب جداول .
-تشريح و تفسير هريک از فرصت ها، تهديدها، نقاط قوت و ضعف ( مبارکي،١٢٢:١٣٨٦).
در مرحله بعد، در فرايند تدوين سياستها و راهبرد توسعه ، با لحاظ کردن جهات قبلي و با توجه به نوع واکنش ، ونحوه تعامل هر عامل داخلي و خارجي، مي توان ماتريسي را ترسيم کرد که داراي چهار منطقه با چهار نوع راهبرد متفاوت است . بنابراين ، ماتريس ناحيه بايد بتواند قوتها و فرصت ها ي موجود را حفظ ، و نقاط ضعف و تهديدها را حذف و تبديل به نقاط قوت و فرصت کند، يا دست کم ، اثرات منفي و مخرب آنها را بر سازمان کاهش دهد .اين راهبردها عبارت اند از:
• راهبردهايSO يا راهبردهاي تهاجمي که در آنها، راهکارهاي پيش نهادي براي استفاده مطلوب از نقاط قوت ، در جهت بهره برداري از فرصتهاي پيش رو در نظر گرفته مي شود؛
•راهبردهاي WO يا راهبردهاي بازنگري .در اين منطقه به پيشنهادها و راهکارهاي اجرايي براي نقاط ضعف با بهره برداري بهينه از فرصت ها، به ويژه از راه تخصيص مجدد منابع توجه مي شود؛
• راهبردهايST يا راهبردهاي تنوع که با شناسايي مهمترين نقاط قوت درون سازماني، به مقابله با تهديدهاي برون سازماني مي پردازند .بنابراين ، تأمين نيازهاي لازم براي مقابله با تهديدات فراروي ناحيه ، مهمترين بخش پيشنهادها را به خود اختصاص ميدهد؛
