بخشی از مقاله
چکیده
بافت کالبدی روستاهای ایران ضمن برخورداری از ارزشهای معماری همانند سادگی و بیپیرایگی؛ دارای الگوهای بصری و زیبایی-شناختی، انطباق با محیط طبیعی، هماهنگی با عملکرد زیستی و معیشتی، استفاده از مصالح بومآورد و دانش بومی است.
در این میان، بافت کالبدی برخی از روستاهای کشور بهدلیل برخورداری از ویژگیهای خاص معماری، تاریخی و فرهنگی به عنوان میراثی ارزشمند و بجای مانده از نیاکان ما به شمار میرود که حفظ و نگهداری آنها از اهمیت فراوانی برخوردار است.
از اینرو، انجام اقدامات مناسب برای بهسازی و حفظ ذخایر کالبدی و ثروتهای فرهنگی موجود در این روستاها ضرورت مییابد؛ اقداماتی که زمینهساز احراز هویت و حافظ اصالت فرهنگی روستا، ابقاء و بهبود کالبد و فضای بافت، و به روز کردن سازمان فضایی و کالبدی بافت روستایی مطابق با نیازهای امروزی باشد. مقاله حاضر که از لحاظ ماهیت و شیوه تحقیق، توصیفی- تحلیلی و خروجی آن، کاربردی- توسعهای است، با رویکرد برنامهریزی توسعه گردشگری روستایی و با هدف ارائه راهکارهای حفاظتی و بهسازی بافت تاریخی روستای کندوان نوشته شده است.
نتایج تحقیق مبیّن این است که سیما و ساختار کالبدی روستای کندوان با نفوذ و هجوم تکنولوژی، فرهنگ و سیمای شهری، و همزمان با آن تنزل ارزشهای فرهنگی و بومی نزد ساکنان روستا، روز به روز و بیش از پیش مخدوش میشود. بدیهی است، ادامه این روند منجر به از بین رفتن بافت باارزش روستای کندوان خواهد شد. بنابراین، بافت باارزش و تاریخی این روستا، نیازمند نگرشی درخور و ویژه است؛ نگرشی که زمینه ساز شرایط حفاظتی مطلوب و بهسازی بافت صخره ای روستای کندوان باشد. در این راستا، توسعه پایدار گردشگری روستایی با کارآفرینی و افزایش درآمدهای روستایی می تواند خالق و محرک یک فرآیند توسعه یافته برای حصول به پایداری در بافت باارزش روستای کندوان شود.
مقدمه
امروزه آگاهی از امکانات و تنگناهای نواحی روستایی و تحلیل آنها در فرایند برنامهریزی توسعه روستایی اهمیت بسزایی دارد و نوعی ضرورت جهت ارائه طرحها و برنامه های توسعه محسوب می شود. روستا به عنوان یک مکان اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، زیستگاه جماعتی از مردم در خارج از محدوده شهرهاست که دارای هویت تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی مخصوص به خود میباشد
آبادی در محدوده جغرافیایی ایران وجود دارد که بسیاری از آنها دارای پیشینه تاریخی قابل توجه و آثار ارزشمند تاریخی مانند مسجد، مقبره، حسینیه، حمام، آب انبار، یخچال، خانه، یا دیگر بناهای با ارزش تاریخی و فرهنگی هستند. چنین روستاهایی بخشی از هویت تاریخی این سرزمین را در خود نهفته دارند و به همین دلیل نمی توان نسبت به آنها بی توجه ماند.
در مواردی این میراث بقدری در هماهنگی با محیط و دیگر عناصر بافت، طرح و اجرا شده اند که مجموعه ای از زیبایی، هویت و معماری با ویژگی خاص بوجود آورده اند و روستا را واجد ارزشهای فرهنگی تاریخی نموده که حفاظت و در عین حال استفاده و بهره وری مناسب از آنها بصورت جدی ضرورت می یابد. میراث معماری روستایی بخشی از میراث ملی و هویت ایرانی است که نمی توان نسبت به آن بی توجه ماند.
وجود هزاران روستا در ایران همراه با نظام توزیع فضایی متاثر از ویژگی های جغرافیایی کشور و پراکندگی آنها در سرزمین پهناور ایران و قدمت و پیشینه بالای تاریخی از یکطرف و فقدان منابع و مستندات موجود در این زمینه از طرف دیگر، شناخت آثار و ارزش های تاریخی فرهنگی معماری موجود در آنها را مشکل نموده است. در حال حاضر اطلاعات مدونی از این آثار وجود ندارد و چنانچه برخی از آنها شناسایی شده باشد برنامه یا سیاست هدفمند و مشخصی برای مطالعه، حفاظت و احیاء آنها وجود ندارد؛ بطوریکه به نظر می رسد تبیین قوانین و دستورالعمل برای حفاظت از میراث معماری روستایی مورد غفلت یا با مشکل همراه است
بافت کالبدی روستاهای ایران ضمن برخورداری از ارزشهای معماری همانند سادگی و بیپیرایگی؛ دارای الگوهای بصری و زیبایی-شناختی، انطباق با محیط طبیعی، هماهنگی با عملکرد زیستی و معیشتی، استفاده از مصالح بومآورد و دانش بومی است. در این میان، بافت کالبدی برخی از روستاهای کشور بهدلیل برخورداری از ویژگیهای خاص معماری، تاریخی و فرهنگی به عنوان میراثی ارزشمند و بجای مانده از نیاکان ما به شمار میرود که حفظ و نگهداری آنها از اهمیت فراوانی برخوردار است. از اینرو، انجام اقدامات مناسب برای بهسازی و حفظ ذخایر کالبدی و ثروتهای فرهنگی موجود در این روستاها ضرورت مییابد؛ اقداماتی که زمینهساز احراز هویت و حافظ اصالت فرهنگی روستا، ابقاء و بهبود کالبد و فضای بافت، و به روز کردن سازمان فضایی و کالبدی بافت روستایی مطابق با نیازهای امروزی باشد
برخورداری بافت و معماری روستایی از زیبایی اکولوژیکی، استفاده از مصالح بومی، هماهنگی با شرایط محیطی در استقرار بافت و ساخت و ساز مسکن، قرار گرفتن روستاها در بستر طبیعی و برخورداری از مناظر و چشم اندازهای طبیعی از مهمترین امتیازهای روستاها محسوب می شود
در این راستا، روستای کندوان یکی از سه روستای صخرهای جهان- به همراه روستای گورمه ترکیه و روستای داکوتای آمریکا- است که دارای بافت صخره ای بی نظیری می باشد. فرم کالبدی این مجموعه از لحاظ معماری یکی از نادرترین فرم هایی است که تاکنون با مسکن انسان رابطه پیدا کرده است. وحدت کامل بین عوامل متشکله مجموعه برقرار است و تناسبات حفره هایی که به دست انسان کاویده شدهکاملاً انسانی است
این دهکده مثال زنده ای است از یک نوع تلفیق و ترکیب فرم ها و تناسبات بدیع که از قرن ها پیش، انسان زندگی خود را به بهترین وجه با آن منطبق کرده است. در این محیط عوامل کالبدی محیط زیست انسان از بین عوامل کاملا طبیعی انتخاب شده است و تلفیق عجیبی بین کالبد مسکونی و رفتار انسان به عمل آمده و در واقع این هر دو در هم تأثیر گذاشته اند. به این معنی که انسان طبیعت را مهار و در آن رسوخ کرده و از سوی دیگر، طبیعت رفتار او را تحت تأثیر خود قرار داده و تکامل این ترکیب در دگرگونی هر دو موثر بوده است
روستای کندوان به دلیل دارا بودن جاذبه های زیاد از جمله معماری صخره ای و وجود آب معدنی گوارا با خاصیت درمانی از مناطق توریستی و گردشگری مهم کشور می باشد و مطالعه ارزش توریستی آن می تواند در پیش بینی نیازها و رفع کمبودها و زیرساخت ها و کمک به بهسازی و حفاظت بافت صخره ای آن موثر باشد. لذا، در این تحقیق درصدد بررسی تاثیر گردشگری روستایی در بهسازی و حفاظت بافت صخره ای روستای کندوان هستیم.
مواد و روش تحقیق
محدوده مورد مطالعه این پژوهش، روستای کندوان است . روستای کندوان یکی از روستاهای استان آذربایجانشرقی است که در 52 کیلومتری جنوب غربی تبریز و 25 کیلومتری جنوب اسکو و در دامنه شمالی ارشد داغ و ضلع غربی کوههای زیبای سهند و در بخش شرقی دره آبرفتی واقع شده است. این روستا در ارتفاع 2300 متری سطح دریا، 37 درجه و 48 دقیقه عرض شمالی از خط استوا و 46 درجه و 15 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع است - شکل. - 1
روستای کندوان در امتداد رودخانه کندوان و در جهت غربی- شرقی به صورت پلکانی در دامنه ای با شیب تند قرار گرفته و جهت باد غالب در این منطقه نیز غربی- شرقی است - اکبری و بمانیان، . - 135 : 1387 این روستا در ناحیهای دره ای با آب و هوای معتدل کوهستانی قرار گرفته و رودخانه کندوان پس از گذشتن از این روستا و پیوستن به عنصرود به دریاچه ارومیه می ریزد. علاوه بر این رودخانه، چشمه ای با خاصیت دارویی در مرکز روستا قرار دارد که در هر ثانیه نیم لیتر آبدهی دارد.
آنچه به کندوان هویت باستانی و تاریخی داده است، وجود 117 خانواده و منزل مسکونی درون توده های مخروطی و هرمی شکل صخره هاست. از جمله جاذبههای گردشگری این روستا میتوان به بافت صخره ای و شکل کله قندی خانه های آن، مسجد قدیمی کندوان، حمام کندوان، چشمه آب معدنی، رودخانه زیبای کندوان چای و مناظر دلگشای طبیعی منطقه ارشد چمنی این روستا اشاره کرد. وجود آثار باستانی و جاذبه های گردشگری مذکور نشان از وجود توانمندی بالای این منطقه در جذب گردشگران داخلی و خارجی است. مساحت کنونی روستا با احتساب این مناطق حدود 12 هکتار گزارش شده است.
از لحاظ روش شناختی، این تحقیق به شیوه پیمایشی و توصیفی- تحلیلی انجام شده است؛ به نحوی که در مرحله توصیفی به شناخت وضع موجود روستای کندوان و مشخصات آن با تاکید بر فضای معماری و بافت باارزش روستا پرداخته شد. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای، میدانی و استفاده از طرح ها و نقشه ها بوده است.
