بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
شیوهء خراسانی
در سدهء نخست هجری پدید آمد و تا سدهء چهارم ادامه یافت.
در آن زمان دگرگونی های فرهنگی بیشتر در خراسان رخ می داد.این سرزمین زادگاه اولین نمونه های هنر و معماری اسلامی است و از آنجا به شهرهایئ چون دامغان و یزد و…رسیده است.
_ پس از اسلام با الگو گرفتن از باور های اسلامی ساختمان ها مردم وارتر(پرهیز از یبیهودگی و تزئینات) شدند.
انسان در کنار آتشکده فیروز آباد احساس کوچکی می کند.در طاق کسری نما سازی ساختمان به گونه ای است که 3 طبقه به نظر میرسد وساختمان 1 طبقه ببیشتر ندارد و پشت نما خالی است.
پس از خراسانی در شیوه های رازی وآذری دوباره ساختمان های شکوهمند ساخته شد که از مردم واری دور شدند به عنوان مثال سر در مسجد جامه یزد.
_در شیوه های پیشین با توجه به شراط کیفیت ساختمان سازی تغییر می یافت
به عنوان مثال در شیوهء پارتی در روزگار اشکانیان ساختمان ها با سنگ پاکتراش و ریزه کاری بیشتری ساخته می شدند.
در دورهء دوم ساسانیان به علت نیاز به ساختمان های بیشتر،آنها را با سنگ لاشه می ساختند. بنا براین کیفیت ساختمان سازی نیز افت می کرد.
این پدیده پس از اسلام نیز رخ داد،زیرا ساختمان های شیوهء آذری هرگز با کیفیت شیوهء رازی که پیش از آن بوده ساخته نمی شدند.
در شیوهء اصفهانی نیز به دلیل نیاز به ساختمان، آنها را با شتاب بیشتری می ساختند. به عنوان مثال به دستور شاه عباس می باید 1000کاروانسرادر ایران می ساختند.
_از دیدگاه نیارش معماری شیوهء خراسانی با شیوهء پارتی تفاوتی نکرد.در این شیوه چفدها مازه دار (بیز یا مرغانه ای)به کار می رفت و بیشتر طاق ها، آهنگ و با چفدهای مازه دار بود، و از طاق چهار بخش یا کلنبو استفاده نمی شد.
_مصالح در این شیوه بوم آورد یا ایدری است(یعنی آنرا از خود محل ساخت بنا بدست می آورند.)
به عنوان مثال مسجد جامع فحرج دیوارهای چینه ای از گل فهرج و ستون ها از خشت است.
آجرهای بکار رفته در تاریخانه دامغان نیز اینگونه است.
اسلاید 2 :
ویژگی معماری
1- سادگی بسیار در طراحی
2- پرهیز از بیهودگی
3- مردم واری بناها
4- دور شدن از تزیینات چه در داخل و چه در خارج
5- بوم آورد بودن مصالح
6- چفدهای مازه دار و سقف طاق آهنگ
7- استفاده کمتر از گنبد به خاطر ارتفاع زیاد
اسلاید 3 :
مسجد جامع فهرج
یکی از اصیل ترین و کهن ترین ساختمان های شیوهء خراسانی،مسجد جامع فهرج
ساخته شده در ایران که ویزگی های نیارش شیوه پارتی را داراست
تهرنگ آن و جایگاه میانسرا،شبستان،صفه ها،آن را آشکارا اثری از دورهء اسلمی معرفی می کند،که از نخست برای مسجد ساخته شده دارای طرحی ساده و بی پیرایه است.
آرایه های گچبری شکنجی و پیچک های آن همانند آرایه های کاخ کسری در تیسفون است.
منارهء آن در سدهء چهارم و پنجم به آن اضافه شد که هنوز با خود مسجد جفت و جور نشده است.
شبستانی با سه دهنه که دهنهء وسط بزرگتر از 2 دهنهء کناری و چفد های آن بیضی طاق های ان آهنگ (ناوی یا کوره پوش)
یکی از ویژگی های جالب این مسجد نقش درهای ساسانی است که با گچ برر روی دیوار شرقی نگاشته شده و گمان می رود معمار مسجد می خواسته یادگاری از در های زیبای کهن برای آیندگان بر جای گزارد.چون ساخت در های آراسته و مجلل در اسلام معمول نبوده است
ورودی اصلی مسجد اکنون در کنار مناره آن است و چندان کهن نیست که گمان می رود همزمان با ساخت مناره ساخته شده باشد یکراست به شبستان باز می شود.
معماری مسجد که مانند معماری ساسانی ،سر ستون ها و درگاه های آن همه به شیوهء معماری پیش از اسلام آرایش شده
اسلاید 4 :
مسجد جامع اصفهان
این مسجد گنجینه هنر ایران بوده واثری است که نشانه های سیزده سده تحول در فرهنگ اسلامی ایران را در خود گرد آورده است.
این بنا بر روی اثار صدر اسلام و پیش از آن بنا نهاده شده است. طرح نخستین همانند تاریخانه شبستان ستونذار بودهو در سال 156 ه. ساخته شده است.
محراب و بخش بزرگی از دیوار سوی قبله مسجد کهن با گچبری ناب در زیر کف شبستانی جنوب مسجد کنونی یافت شده است. سوی قبله مسجد کهن با سوی قبله کنونی نزدیک به 20 تا 30 درجه اختلاف دارد. مسجد کهن در سال 226 تخریب شد و مسجدی بزرگتر با طرح شبستان ستوندار و میانسرایی در وسط و شبستان هایی در دور تا دور که بخش جنوبی با شش دهانه و شمالی با چهار دهانه و شرقی و غربی هر کدام با دو یهانه ساخته شد.
این مسجد بزرگترین حوزه علمی شهر بوده و کتابخانه نیز داشته است.
در سده چهارم با کوچک کردن میانسرا یک دهانه به شبستان ها اضافه شد( در روزگار آل بویه) و ستون های بنا نیز آجر کاری شد.
در سده پنجم و ششم دگرگونی های بنیادی در این بنا رخ داد و مسجد به چهار ایوانی تبدیل شد. بنابراین فضای پیوسته و ساده شبستان ها و میانسرا ها با ایوانها و دو گنبد از هم گسسته شد.
در سال 473و481 دو گنبد شمالی و جنوبی ساخته شد. از این زمان به بد چهار ایوانی بودن مسجد یکی از ویژگی های بنیادی مسجد سازی در ایران شد.
اسلاید 5 :
مسجد جامع نایین
این مسجد دارای شبستان ستون دار است.کهن ترین بخش این مسجد شبستان جنوبی آن است که در شیوهء ازی دگرگون شده است.نمای مسجد در شیوهء رازی ساخته شده اما ویژگی های شیوهء خراسانی را دارد.
در این مسجد برای نخستین بار چفدهای مازه دار بی تیزه دار تبدیل شد. در سده هشتم کمرپوش ها در شبستان جنوبی که بخش زنانه مسجد است قرار گرفته است.
طاق ها و ستونهای شبستان از شیوه رازی هستند. روی ستونها گچبری زیبای کار شده است و این چیزی است که در شیوه خراسانی از آن پرهیز می شود. این بنا کلا سادگی شیوه خراسانی را ندارد. آرایه های گچبری، کاربرد مصلح گران قیمت و تیزه دار شدن پوشش ها این را روشن می سازد.
اسلاید 6 :
مسجد جامع اردستان
این مسجد در شیوهء خراسانی با شبستان ستوندار بنیاد نهاده شده است و بعدها در شیوهء رازی و اصفهانی دگرگون شد.
این مسجد در پایان سده سوم و شاید تا نیمهء نخست چهارم در محلهء محال که از مهمترین محلات اردستان بود، ساخته شد.
این مسجد در دوره های مختلف شکل گرفته است. آنچه به عنوان نتیجهء این بررسی می توان بیان کرد عبارتند از:
1)مسجد اولیه دارای حیاط مرکزی با وسعتی کم م بیش برابر حیاط فعلی بوده است.
2) شبستان های ستوندار حیاط را از چهار طرف احاطه کرده است.
3)شبستان شمالی و جنوبی دارای پنج دهانه و سه چشمه عمق است.
4)شبستان شرقی و غربی دارای شش دهانه و دو چشمه عمق است.
اسلاید 7 :
5)از لحظ ستونها شبستان دارای تفاوت هایی مشخص است، که به نظر می رسد مربوط به دوره های ساختمانی متفاوت مسجد می شود.
دسته بندی ستونها: 1)ستونهای شبستان جنوبی 2) ستونهای شبستان غربی و شمالی 3) ستونهای شبستان شرقی
ستونهای شبستان جنوبی دارای قطر بزرگتری نسبت به سایر ستونهای شبستان های دیگر است. همچنین ساختمان آن از آجرهایی متفاوت از ستونهای دیگر است.
6)در گوشه شمال غربی ساختمان کوچک و مجزایی وجود دارد که نماز خانه بوده است که در حال حاضر فصل مشترک مسجد و مدرسه علمیه قرار دارد. آثار محرابی در جهت قبله نماز خانه بودن آ را تاءیید می نماید.
7)بررسی نشان می دهد که ساختمان مسجد کاملا از آجر و ملات گچی ساخته شده است بجز دیوارهای خارجی آن که از آجرهای خشتی قطور بنا گردیده است.
اسلاید 8 :
مسجد جامع نیریز
این مسجد در شیوهء خراسانی ساخته شده و بعدها به ساختمان آن افزوده شده است. اصل مسجد یک ایوان بوده است(به ایوان های تکی گیری می گویند)
اصل این ایوان شاید نیایشگاه یا آتشکده بوده است. در دوران قاجار نقشه مسجد طرحی با میانسرا تغییر یافته است.
