کارآموزی حسابداری شهرداری

بخشی از مقاله

كارآموزي حسابداري شهرداري

پيشگفتار
تهران كه از سال1210 هـ .ق. آقا محمد خان قاجار آن را به پايتختي برگزيد در طول حيات سياسي- اجتماعي خود چنان رشد سريع و غافل گيرانه اي داشت كه كمتر كسي چنين تصوري برايش ممكن بود. تهران امروز كه به عنوان يكي از ابر شهرهاي دنيا محسوب مي شود و جمعيتي بالغ بر ده ميليون نفر را در خود جاي داده است، متأسفانه از گذشتة نه چندان دور خود، نشانه هاي كمي سراغ دارد.

تاريخچه تهران و شهرداري
تا سال 1284 هـ .ق. شهر تهران همچنان در حصار كهن شاه تهماسبي قرار داشت، و به حداكثر گسترش خود رسيده بود. افزايش روزافزون جمعيت ، كمبود زمين براي خانه سازي ، ايجاد و گسترش باغها و خانه هاي مسكوني در خارج حصار شهر، و سرانجام نياز به شهري كه درخور پايتختي ايران باشد، ناصرالدين شاه قاجار را بر آن داشت تا اندي

شة گسترش تهران را به مرحلة اجرا در آورد.
اجراي طرح توسعة تهران به عهدةميرزا يوسف مستوفي الممالك صدراعظم و ميرزا عيسي وزير دارالخلافه گذاشته شد. دراين دوره بود كه شهرداري معنا پيدا كرده و آغاز به كار كرد. كه در دوران ناصرالدين شاه قاجار نام آن احتسابيه بوده و رييس آن نيز شخصي به نام محمد كريم خان مختار السطنه بوده است.
جمعي از معماران ايراني و مهندسان خارجي زير نظر يك مهندس فرانسوي به نام بهلر طرح توسعة شهر را مهيا ساختند برابر طرح تازه شهر تهران را حصاري هشت ضلعي با دوازده دروازه محصور مي كرد.
كار توسعة شهر با ويران سازي با روي كهن، و پر كردن خندقهاي دور شهر آغاز شد، و ايجاد باروي جديد و كندن خندقهاي تازه به دور آن، و ساختن دروازه هاي نو بيش از ده سال به درازا كشيد. تهران جديد يكباره از نظر وسعت چندين برابرشد. محيط شهر از سه كيلو متر به نوزده كيلومتر ، و وسعت آن از چهار ميليون متر مربع به بيش از هيجده ميليون مترمربع رسيد. محله هاي قديمي به تدريج توسعه يافت، و با گشايشي كه با افزوده شدن زمينهاي تازه در كار شهر پديد آمد معابر ، باغها و خانه هاي جديد ساخته شد. بخش شمالي شهر از نظر آباداني پيشرفت و سرعتي

روزافزون داشت، اما در بافت شهر كهنة تهران دگرگوني اساسي پديد نيامد. مشكلات بزرگي چون بي نظمي، تنگي و باريكي و پرپيچ و خمي كوچه ها و معابر، تاريك بودن آنها در شب، خاك آلود بودن در فصلهاي خشك ، و پر گل بودن آنها درزمستان و مشكلات بسيار ديگر همچنان در بخش كهنة شهر تهران موجود بود. اما در بخش شمالي شهر ايجاد خيابانهاي تاره چون لاله زار، علاءالدوله و مريضخانه و چراغ گاز و بناي ساختمانها وپاركها و ميدانها ي جديد چون پارك ظل السطان و عمارت مسعوديه، پارك و عمارت اتابك ، پارك امين الدوله، باغ وعمارت بهارستان و ميدانهاي توپخانه و مشق به تدريج به تهران چهرة يك شهر تازه بخشيد.

همزمان با توسعة شهر و در سالهاي پس از آن ابنية مهمي چون تكية دولت، دروازة دولت (درشمال ارگ در جاي دروازة ارگ) سر در الماسيه، موزه يا تالار سالم، ساختمان گالري، اندرون يا فرح آباد و… در داخل محوطة ارگ. عشرت آباد، سرخه حصار و كامرانيه نيز در خارج از تهران ساخته شد.

درفاصلة سالهاي 1248 تا 1309 هـ . ق. جمعيت تهران از 160000 تن به 250000 تن افزايش يافت. در همين سال شمار خانه هاي تهران به 18000 باب رسيد كه از اين تعداد 9000 باب آن در بخش جديد شهر ايجاد شده بود.

روند توسعة تهران در آغاز سدة چهاردهم هجري رو به آهستگي نها د تا جايي كه در طول پادشاهي مظفر الدين شاه يعني از سال 1313 تا 1324 هـ . ق. به جز ساختمان قصر فرح آباد آن هم در خارج از حصار شهر، بناي قابل توجه ديگري در نهران ساخته نشد. و از آن پس نيز تا پايان دورة سلطنت سلسلة قاجار به سبب ناپايداريهاي سياسي، اقتصادي و اجتماعي ، تهران نه تنها روبه آباداني و گسترش نداشت، بلكه آنچه در طول سدة سيزدهم واوايل سدة چهاردهم

هجري ساخته شده بود، روبه ويراني و فرسايش نهاد.

نقشه هاي تهران
نخستين نقشه برداري فني از تهران يك سال بعد از توسعة شهر يعني از سال 1285
هـ .ق. آغاز شد. مهندسان مدرسة‌دارالفنون زير نظر عبدالغفارخان نجم الملك مأمور انجام اين كار گرديدند. كار نقشه برداري د رمراحل مختلف و با همكاري گروههاي م

تفاوت در فاصلة سالهاي 1285 تا 1309 هـ .ق. كه نقشه به چاپ رسيد. ادامه يافت.
بررسي نقشة عبدالغفار خان، بهبودي وضع شهر سازي، ايجاد مع

ابر و خيابانهاي منظم، پيدايش ميدانهاي وسيع ، ايجاد پاركها و باغهاي گسترده و بالاخره پديدار شدن محلات كم تراكم از نظر ساختماني را به خوبي آشكار مي سازد. اين بهبود و پيشرفت در بخش شمالي تهران بيشتر وچشمگير تر بوده است. پس از اين نقشه، نقشه هاي ديگري نيز از تهران تهيه گرديده، كه گسترش تدريجي تهران در آنها نشان داده شده است.

گذشته از اين نقشة جامع ، نقشه هاي ديگر كه نمايانگر شهر

تهران و حومة آن است، و نقشه اي كه ساختمانهاي داخل ارگ تهران را نشان مي دهد، موجود است. رفته رفته تهران به گسترش امروز رسيد و به 22 منطقه تقسيم شد است.
كه منطقه 5 شهرداري تهران از سال 1358 و پس از انقلاب به عنوان يكي از مناطق 22 گانه تهران محسوب و شامل مناطقي همچون كن، اكباتان ، جنت‌آباد، شهران و … مي باشد و جمعيتي بالغ بر 600 هزار نفر در اين منطقه سكونت دارند.

تعريف حسابداري
حسابداري بطور مختلفي بيان گرديده است ولي تعريفي كه در حال حاضر مورد قبول اكثر مولفان و متخصصان و اساتيد اين فن قرار گرفته است:
آنرا عبارت از: فن ثبت ، طبقه بندي وتلخيص فعاليتهاي مالي يك موسسه در قالب اعداد

قابل سنجش بپول وتفسير نتايج حاصل از بررسي اين ارقام دانسته اند و دفترداري عبارت از فني است كه بوسيله آن عمليات پولي و عملياتي كه داراي ارزش پولي است در دفاتر مخصوص ثبت شده بطوريكه همواره نتايج مشروحه زير از آن حاصل گردد.
1- چه عملياتي در يك موسسه انجام گرفته است.
2- نتبجه اين عمليات در يك سال مالي چه بوده است.

3- وضع مالي موسسه دريك تاريخ و زمان معين چگونه است.
4- تفسير و تجربه و تحليل گزارشها و صورتحسابهاي مالي
بطوريكه از تعريف فوق برمي آيد، مرحله ثبت وطبقه بندي را دفترداري وتلخيص فعاليتهاي مالي و تفسير نتايج آنرا حسابداري ميگويند. در حقيقت حسابداري جنبه علمي دفتر داري راتشكيل ميدهد و شامل مراحل ثبت وطبقه بنديست.
دردفترداري مترادف از دفتر روزنامه براي ثبت و از دفتر كل براي طبقه بندي استفاد

ه ميشود.
تعريف حسابداري براي شهردرايها كه جزئي از حسابداري دولتي ميباشد نميتواند از حدود ضوابط بيان شده در تعريف فوق خارج باشد، منتها كليه فعاليتهاي مالي سازمانهاي دولتي و شهرداريها بر اساس قوانين ومقررات وآئين نامه هاي مربوطه امكان پذير است و در نهايت در طبقه بندي وتلخيص فهاليتها اثر مستقيم خواهد داشت. به عبارت ديگر فن تركيب و تطبيق اصول وموازين متداول حسابداري از يك طرف با قوانين و مقررات مالي شهرداري از طرف ديگر اساس «اصول حسابداري شهرداريها در ايران» را تشكيل ميدهد.

خصوصيات حسابداري شهرداري ها
حسابداري شهرداريها در مقام مقايسه با حسابداري بازرگاني جزئي از حسابداري دولتي ميباشد و كليه خصوصيات قائل شده در كتب و منابع مختلف حسابداري دولتي در مورد حسابداري شهرداريها نيز صادق است ولي حسابداري شهرداريها در مقايسه با حسابداري دولتي داراي ويژگي خاص ميباشد.
دستگاه هاي اجرائي دولتي كه اعتبار بودجه برنامه اي آنان از محل اعتبار بودجه كل كشور تامين و پرداخت ميگردد، ايجاد كننده تعهدات و پرداخت كننده هزينه هاي انجام شده خواهند بود و هزينه هاي انجام شده را دردفاتر خود ثبت مينمايند و در آمد دولت در دستگاه ديگري (خزانه داري كل) متمركز ميگردد.

درصورتيكه در شهرداريها حسابداري در آمد و هزينه در يك واحد مالي مجتمع در دفاتر منعكس خواهد شد.

درآمد و هزينه
درصورتيكه دراثر يك فعاليت مالي افزايشي در سرمايه يك موسسه ايجاد گردد اين افزايش در سرمايه را «درآمد» و در صورتيكه در اثر يك فعاليت مالي كاهش در سرمايه موسسه پديد آيد اين كاهش در سرمايه را «هزينه» گويند. درپايان دوره مالي حسابهاي در آمد و هزينه موسسات بازرگاني كه بحساي موقت يا اسمي موسومند بحساب سود و زيان بسته خواهند شد تاسود يا زيان و در نهايت «ارزش ويژه» موسسه تعيين شود.

درصورتيكه در حسابداري شهرداريها بجاي حساب سود وزيان از حسابي بنام حساب «در آمد و هزينه» جهت بستن حسابهاي موقت و تعيين «مازاد» ويا «كسر» خالص استفاده ميشود و در آمد شهرداري براي يك دوره مالي نسبت به هزينه هاي انجام شده همان دوره درقالب اين حساب محاسبه ومشخص ميگردد، شهرداريها با توجه به نوع فعاليت ووظايف قانوني خود از جمله موسسات خدماتي، غير انتفاعي وفاقد سرمايه ميباشند لذا مازاد خالص آنان در بودجه مصوبه سال بعد بعنوان مازاد تخصيص نيافته منعكس خواهدشد.
تحقق درآمد و هزينه و ايجاد تعهد

موسسات بازرگاني ، صنعتي ، خدماتي اعم از دولتي ويا خصوصي از يك سو عرضه كننده كالا وارائه دهنده خدمت ميباشند واز سوي ديگر خود مصرف كننده ونيازمند كالاهاي توليدي و خدمات ساير موسسات بازرگاني و خدماتي خواهد بود، اين مبادلات ، خدمت به خدمت ويا كالا به كالا ويا كالا به خدمت كه مباني وبقاي واحدهاي اقتصادي جامعه را تشكيل ميدهد همواره براي يك طرف معامله ايجاد هزينه و تعهد و براي طرف ديگر موجب كسب در آمد خواهد بود ، بديهي است اين در آمد و هزينه زماني تحقق خواهد يافت كه خدمتي انجام شده باشد ويا كالا و اموالي بتصرف در آمده باشد
وبدين ترتيب اعمال مالكيت براي طرف مقابل

قطعي و محرز گردد.
بنابر اين ارسال برگ سفارش خريد براي فروشندگان ويا دريافت پيش فاكتور و انعقاد قرار داد اجاره محل ، بخودي خود دين و يا حقي ايجاد نخواهند نمود مگر كالائي تصرف يا مالي به تملك ويا خدمتي براي سازمان انجام شده باشد.
ماده 33 آئين نامه مالي شهرداريها اصل تحقق هزينه وايجاد تعهد و مراحل پرداخت هزينه را چنين بيان ميدارد،
پرداخت هاي شهرداري مستلزم طي مراحل سه گانه زير است:
الف) ايجاد تعهد در حدود اعتبارات مصوبه ومقررات جاري و تحقق يافتن تعهد به اين طريق كه كارو خدمتي انجام يا اموالي بتصرف شهرداري درآمده بدينوسيله ديني براي شهرداري ايجاد شده باشد.
ب) تشخيص مستند مبلغي كه بايد به هريك از داينين پرداخت شود.
ج) صدور حواله دروجه داين يا دائنين در قبال اسناد مثبته، لذا مراحل پرداخت در شهرداريها عبارتست: تشخيص ، تامين ، اعتبار ، تعهد ، تسجيل ، حواله ودر خواست وجه و بالاخره پرداخت ميباشد كه ايجاد تعهد وتشخيص و صدور حواله در صلاحيت شهردار و يا كساني است كه از طرف

شهرداركتباً وبطور منجر اختيار لازم به آن ها تفويض ميشود و مسئوليت تامين اعتبار وتسجيل با مسئوليت تضامني شهردار و رئيس حسابداري ميباشد و اين تفويض اختيار در هر مرحله از طرف شهردار و مسئول امور مالي رافع مسئوليت قانوني آنان نخواهد بود ودر خواست وجه بمنظور پرداخت به ذينفع در حدود اعتبارات بنا به تقاضاي رئيس حسابداري و تصوي

ب شهردار صورت خواهد گرفت كه بموجب آن وجه مورد نياز از حساب بانكي در آمد برداشت

وجهت انجام هزينه هاي مربوطه بحساب بانكي هزينه واريز ميگردد.
حسابداري تعهدي و حسابداري نقدي

عنوان حسابداري تعهدي به روشي اطلاق ميگردد كه بمحض ايجاد هزينه ويا تحقق درآمد فعاليت انجام شده درحسابهاي مربوطه منظور وتحت سرفصل هاي ويژه خود در دفاتر مالي ثبت گردد، و در حسابداري بروش نقدي ثبت هزينه ها و در آمدها و تعهدات ايجاد شده همزمان با دريافت وپرداخت نقدي دردفاتر مالي درج و منعكس، ميگردد وبدين ترتيب فقط معاملا

ت نقدي در دفاتر مالي ثبت خواهد شد.
بموجب دستور العمل حسابداري شهرداريها كه در اجراي ماده 43 آئين نامه مالي شهرداريها مشتمل بر 8 فصل و 55 بند بتصويب وزارت كشور رسيده است از نقطه نظر مباني ثبت هاي مالي روش حسابداري در شهرداريها روش نقدي خواهد بود «بدين معني كه درآمد ازجمع اقلام وصول شده تا پايان سال مالي ونيز هزينه از جمع اقلام پرداخت شده تا پايان دوره عمل بودجه كه 15 ارديبهشت ماه سال بعد ميباشد تشكيل ميشود» واز طرفي مقرر ميدارد «جمع اقلام در آمدهاي وصول نشده تا پايان سال مالي نسبت به هر يك از منابع در آمد و هزينه هاي تحقق يافتة پرداخت نشده تا پايان دوره عمل بودجه بايد در گزارش ، وضع مالي سالانه كه همراه با تفريغ بودجه جهت رسيدگي و تصويب انجمن تسليم مي گردد درج و صورتهاي ريز اقلام مذكور ضميمه گزارش فوق الذكر شود» كه بدين ترتيب درآمد و هزينه هاي تحقق يافته ميبايست بصورت آماري نگهداري گردد و در موقع تقديم بودجه ضميمه گردد.
تشخيص حساب
در دفتر داري دوبل فعاليتهاي مالي و عمليات پولي و همچنين عملياتي كه داراي ، ارزش پولي ميباشد، دوبار در دفاتر عمل ميشود، يكبار بعنوان بدهكار ويكبار بعنوان بستانكار تشخيص دو عامل بدهكار و بستانكار ازيكديگر مهمترين نكته در دفتر داري دوبل ميباشد و در حقيقت پايه و اساس اصول حسابداري را تشكيل ميدهد ، تشخيص صحيح اين دو عامل از يكديگر عملي نيست مگر با ممارست و دقت و توجه در ماهيت حسابها از لحاظ در آمد و هزينه دارائي بدهي و سرم

ايه، تشخيص عوامل دوگانه بدهكار و بستانكار به دو طريق صورت پذير است.
طريقه اول- افزايش و كاهش حساب در اثريك فعاليت مالي
اين روش زماني اعمال ميگردد كه حسابدار آگاهي كامل نسبت به ماهيت حسابها مورد عمل خود داشته باشد، لذا در اين رابطه نخست صورتحسابهاي مالي شامل صورت عملكرد و سود وزيان وترازنامه (بيلان ) را بمنظور شناخت انواع در آمدها و هزينه ها و دارائي و بدهي موسسه بدقت، مورد مطالعه وبررسي قرار خواهد داد وپس از كسب اطلاعات كافي از محتويات وطبقه بندي حسابها با استفاده از ضوابط 8 گانه زير بدهكار و بستانكار حساب را تشخيص داده و در دفاتر مالي ثبت مينمايد:
- بدهكار ميگردد حساب هزينه ها در اثر افزايش
- بستانكار ميگردد حساب هزينه ها در اثر كاهش
- بستانكار ميگردد حساب در آمدها در اثر كاهش
- بدهكار ميگردد حساب درآمدها در اثر كاهش

- بدهكار ميگردد حساب دارائي ها در اثر افزايش
- بستانكار ميگردد حساب دارائي ها در اثر كاهش

- بستانكار ميگردد حساب بدهي ها و سرمايه در اثر افزايش
- بدهكار ميگردد حساب بدهي ها و سرمايه در اثر كاهش
درهر حال رابطه زير كه به معادله حسابداري معروف است ميبايست همواره برقرار باشد.
سرمايه+ بدهي ها=دارائي ها

انواع در آمدها و هزينه ها دريك موسسه دولتي و شهرداريها در سند بودجه مصوبه و در قالب وظايف وبرنامه ها وفعاليتها ومواد هزينه تعيين و مشخص گرديده است

و دارائي ها و بدهي ها شامل حساب صندوق و بانك - بدهكاران وبستانكاران – اسناد دريافتي و پرداختني وام بلندمدت دريافتني وپرداختني- سرمايه گذاري در ساير موسسات – تنخواه گردان اوراق قرضه – سپرده و ودايع و بطور كلي ساير حسابهاي دائمي تحت عناوين حساب حقيقي ودائمي و حسابهاي اعتباري قابل تشخيص است در شهرداريها معادله حسابداري بشكل زير برقرار ميگردد:
مازاد + بدهي ها= دارائي ها
براي روشن شدن مطلب بذكر مثالي ميپردازيم:
فرض شود مبلغ 45000 ريال بابت تعمير اتومبيل شهرداري با تنطيم سند و صدور چك در وجه تعميرگاه آزادي پرداخت شده باشد.
براي تشخيص دوعامل بدهكار و بستانكار:
- ابتدا بايد ماهيت حساب بانك و حساب تعمير وسائط نقليه در طبقات چهارگانه درآمد – هزينه – دارائي – بدهي- مورد شناسائي قرار گيرد.

سپس بايد ديد در اثر اين فعاليت مالي حساب بانك كه يك حساب دارائي ميباشد و حساب تعمير وسائط نقليه كه هزينه تلقي ميگردد، كاهش داشته ويا افزايش اينك با شناخت از ماهيت حسابها و باتوجه به افزايش و كاهش كه بوجود آمده است خواهيم گفت:
بستانكار ميگردد حساب بانك در اثر كاهش و بدهكار ميگردد حساب هزينه تعمير وسائط نقليه در اثر افزايش.
طريقه دوم- منتفع شدن حسابي بوسيله حساب ديگر در اثر يك فعاليت

مالي
- بدهكار ميكنم حساب گيرنده انتفاع را
- بستانكار ميكنم حساب دهنده انتفاع را

درتشخيص حساب بدهكار و بستانكار بطرق فوق بايد همواره دو ضابطه 1 و 2 مورد توجه قرار گيرد . با كمي دقت و با تعبيري ملاحظه خواهد شد كه كلمات (بدهكار) و (بستانكار) د راصطلاح حسابداري چيزي جز آنچه در اصطلاح عادي متداول است نخواهد بود، در اصطلاح معمولي بدهكار به شخص و يا موسسه اي گفته ميشود كه پول يا جنسي يا انتفاعي را بطور نسيه خريداري كرده باشد(گيرنده انتفاع ) و در آينده ملزم به پرداخت وجه آن باشد و بستانكار (دهنده انتفاع) به كسي ويا موسسه اي اطلاق ميشود كه همان پول و يا جنس ويا انتفاع را بطور نسي

ه فروخته باشد.