مقاله ابعاد و انواع دوسو توانی سازمانی

بخشی از مقاله

ابعاد و انواع دوسو توانی سازمانی

خلاصه

امروزه دوسو توانی سازمانی3 به دلیل تنوع آن ، به یک موضوع مکرر و پدیده ای نو در پژوهش های سازمانی تبدیل شده شده است . اهمیت این موضوع با توجه به برخورداری مدیران از قابلیت تفکر استراتژیک در سازمان منعکس می شود چرا که دو سو توانی یک قابیلت مدیریتی است که مدیران سازمان را در بهره برداری از فرصت های موجود و کشف فرصت های جدید توامند می سازد . بهره برداری4 و اکتشاف5 از جمله عناصر مهم یادگیری سازمانی به شمار می آیند . یادگیری سازمانی با اهداف رقابتی متضاد در ارتباط است و از طریق نوآوری مستمر و ایجاد دانش جدید سازمان را در دست یابی به مزیت رقابتی تشویق می کند . بر این اساس سازمان ها برای بقا و موفقیت طولانی مدت نیازمند انطباق بین اهداف متضاد هستند . با توجه به مفهوم یادگیری ، دوسو توانی سازمانی را می توان توانایی سازمان در پیگیری همزمان بهره برداری از دانش موجود و کشف دانش جدید تعریف کرد . برخورداری مدیران از چنین توانایی و قابلیتی ، به سازمان ها کمک می کند تا به مزیت رقابتی پایدار و عملکرد برتر دست یابند و با توجه به شرایط رقابتی امروزه بتوانند به جایگاه خود در مقایسه با سایر سازمان ها پی ببرند . بنابراین با ایجاد یک زمینه ی دوسو توانی در سازمان از طریق مجموعه ای از فرآیند ها ، سیستم ها و ساختارهای دوگانه ، سازمان ها از توانایی لازم برای مواجه با تغییرات محیطی برخوردار می شوند . در واقع ، سازمان های دوسو توان در مقایسه با سایر سازمان ها خود را با تغییرات محیط پویا وفق می دهند . پرواضح است که مهم ترین دستاورد دوسو توانی برای هر سازمانی بهبود و ارتقاء عملکرد می باشد که لازمه بقای آن ها در یک محیط رقابتی است . در این مقاله پس از تعریف از دوسو توانی سازمانی و ارائه پیشینه ای از مقالات برجسته ، ابعاد دوسو توانی شامل، دوسو توانی تعاملی و ترکیبی ؛ و همچنین چهار نوع رایج دوسو توانی متوازن ، چرخشی ، تفکیکی و متقابل ارائه و مورد بررسی قرار گرفته ،که از لحاظ حوزه زمانی ، ساختاری و نتایج متفاوت هستند . و در ادامه نیز به معرفی سه نوع رایج دوسو توانی سازمانی که عبارتند از : دوسو توانی ساختاری ، زمینه ای و متوالی و تفاوت میان آنها پرداخته شده است .

کلمات کلیدی: دوسو توانی سازمانی ، دوسو توانی تعـادلی ، دوسـو تـوانی ترکیبـی ، دوسـو تـوانی متـوازن، دوسـو تـوانی چرخشی ، دوسو توانی تفکیکی ، دوسو توانی متقابل ، دوسو توانی ساختاری ، دوسو توانی زمینه ای ، دوسو توانی زمینه ای

.1مقدمه

به وجود آمدن بازارهای رقابتی و نیاز به رشد بشر و توسعه در زمینه های اقتصادی و اجتماعی ، موجـب توجـه خـاص جوامع و به ویژه سازمان ها به عملکرد شرکت ها شده است . بسیاری از شرکت های تـازه تاسـیس بعـد از مـدتی شکسـت خورده و از بین می روند . متوسط عمر بزرگ ترین شرکت های دنیا نیز بسیار پایین است . امروزه با توجه به توسعه و تنوع محصولات شرکت ها و نیز رقابت شدید میان آنها ، شرکت ها در معرض تحول و دگرگونی بـوده ، موفقیـت نهـایی و حتـی گاهی بقای سازمان ها به توانایی سازمان در استفاده از قابلیت های موجود و کشف فرصت های جدید است تا بتوانـد نـوعی مزیت رقابتی برای سازمان خلق کند . سازمان های تولیدی باید به اندازه کافی انعطاف پذیر باشند تا هم تهدیدات غیر قابل پیش بینی و هم فرصت های موجود در آینده نامطمئن و محیط بی ثبات را مدیریت کننـد . دوسـو تـوانی سـازمانی بـرای متناسب شدن با محیط پر تلاطم کسب و کار در جهت حفظ مزیت رقابتی ، یکی از چالش هـای اساسـی فـراروی مـدیران امروز است . دست یابی و رسیدن به دوسو توانی سازمانی پیچیده و دشوار است . بنابراین درک اینکـه چـه چیـزی حرکـت دهنده سازمان برای دوسو توان شدن است به یک مسئله مهم تبدیل شده است و شناسـایی عوامـل مـوثر بـر دوسـو تـوان کردن شرکت های تولیدی ، برای بهبود عملکرد نقش حیاتی در رشد اقتصادی کشور ایجاد خواهد کرد.{1}

جیم مارچ(1991)1 بیان می دارد که تنش اساسی که در قلب موسسات اقتصادی وجود دارد ، بقای طولانی مـدت در بهـره برداری کافی برای اطمینان از قابلیت سوددهی جاری و در زمان مشابه در اکتشاف کافی برای اطمینان از موفقیت در آینده به کار گرفته می شود . تاشمن2 و اریلی(1996) 3 ، بر مبنای تحقیق انجام شـده توسـط دانکـن(1976)4و مـارچ (1991) ، اولین کسانی بودند که نظریه دوسو توانی سازمانی5 را مطرح کردند . به اعتقاد آنها این امیـدواری وجـود دارد کـه سـازمان های دوسو توان عملکرد بهتری داشته باشند و ساختارهای سازمانی را که به ایجاد دوسو توانی کمک می کند تشریح کننـد

. در سال های اخیر مفهوم دوسو توانی سازمانی در پژوهش های انجام شده در خصوص سـازمان بیشـتر مـورد توجـه قـرار گرفته است . در یک تحقیق بنیادی دوسو توانی در موضوعاتی همانند راهبرد ، شبکه ها ، توسعه محصول جدیـد ، فنـاوری ، توسعه نرم افزار ، سرمایه فکری و دیگر موضوعات به کار گرفته شده است .{2}

.2تعریف دوسو توانی سازمانی

کلمه دوسو توانی از دو واژه لاتین (Ambi) به معنـای دوسـو (دو سـمت) و (Dexterity) بـه معنـای چیرگـی و مهـارت (چابکی) تشکیل شده است . در سطح روانشناسی و رفتاری افرادی که توانایی استفاده از هر دو دست خود با مهـارت هـای مساوی را دارا می باشند افرادی دوسو توان نامیده می شوند . مفهوم دوسو توانی بـرای اولـین بـار توسـط دانکـن((1976 و

مارچ (1991) در ادبیات یادگیری سازمانی بر مبنای مشاهداتی است که شرکت ها تمایل به تمرکز بـر توانـایی هـای بهـره برداری و یا اکتشاف دارند طرح ریزی شده است . در حالی که هدف شرکت های بهره بردار گرا ، رسـیدن بـه کـارایی بهتـر برای نمونه از طریق تمرکز بر روی تولید و عادی سازی است ، هدف شرکت هـای اکتشـاف گـرا ایجـاد انعطـاف پـذیری در سازمان از طریق یک رویکرد باز به یادگیری است . {3}

دانکن((1976 ، در تعریف دوسو توانی بر نیاز سازمان ها جهت توسعه ترتیبـات سـاختاری دوگانـه بـرای مـدیریت نـوآوری تمرکز دارد.{4}

اصطلاح دوسو توانی سازمانی نخستین بار توسط رابرت دانکن به عنوان راهی برای توصـیف (سـاختارهای دوگانـه ) مطـرح گردید . از نظر وی ، سازمان ها برای راه اندازی و اجرای نـوآوری کـه فعالیـت هـای مشـخص و متفـاوتی دارنـد ، نیازمنـد ساختارهای دوگانه هستند . دانکن دوسو توانی سازمانی را به عنوان توانایی سازمان در هم ردیف سازی مدیریت تقاضـاهای کسب و کار امروز به خوبی انطباق با تغییرات محیطی در یک زمان مفهوم سـازی کـرده اسـت. بیسـت سـال بعـد ، مایـک توشمان و چارلز اوریلی در مقاله نقد مدیریت در کالیفرنیا (1996) و کتاب مرتبط با آن (1997) ، با تمرکز بر اینکه چگونـه سازمان ها می توانند هر دو فرآیند تغییر تکاملی و تغییر انقلابی را مدیریت کنند این مفهوم را برگزیدند .{5}

با مرور ادبیات پژوهش استدلال می شود که استفاده از اصطلاح دوسو توانی در ادبیات سـازمانی فعالیـت هـای مـدیریتی را منعکس نمی کند بلکه منعکس کننده ی توانایی های مدیریتی است . به بیان دیگر ، به جای آن که (( چیزی)) باشـد کـه مدیران انجام می دهند (( راهی برای نگرش )) به آن چیزی است که انجام می دهند .{6}در حقیقت بسیاری از سازمان ها ، دوسو توانی را برای مدیریت فعالیت هایی که شامل افق زمانی و قابلیت های مدیریتی مختلف هسـتند ، بکـار مـی گیرنـد .{5}

محققان از تعاریف متفاوتی برای مفهوم سازی دوسو توانی سازمانی استفاده می کنند . اگرچه مفهـوم کلـی دوسـو تـوانی ، توانایی سازمان در پیگیری دو چیز مختلف به طور همزمان می باشد {7} ، اما گستره ی معانی ، مانع از ایجاد یک تعریـف منسجم از دوسو توانی سازمانی در ادبیات شده است .{7}

دوسو توانی در حقیقت ، یک جهت گیری دوگانه بین اکتشاف و بهره برداری است که تعادل بین اهداف کوتاه مدت و بلنـد مدت را در سازمان تسهیل می کند و منجر به بهبود عملکرد سازمان می شود .{8}

در جدول 1 تعاریف مختلف در رابطه با مفهوم دوسو توانی سازمانی ارائه شده است .{9}

.3پیشینه و مبانی نظری تحقیق

اریلی و تاشمن((2004 با بررسی ویژگی های شرکت هایی که در ایجاد تعادل بین اکتشاف و بهره برداری موفق بـوده انـد ، به این نتیجه رسیدند که سازمان های دوسو توان ، به تیم های مدیریت ارشد برای درک نیازهای کسب و کـار ، بیـان یـک بینش روشن و فوری و تعهد لازم برای دوسو توانی ، نیاز دارند. {10}

والف و همکارانش(2010) 1 ، ریشه دوسو توانی را در ادبیات یادگیری می داند . آنها بیان مـی دارنـد کـه دوسـو تـوانی در زمینه های مختلفی از جمله فناوری و مدیریت نوآوری ، طراحی و رفتار سازمانی نمود پیدا کرده اسـت و مطالعـات در ایـن زمینه تاثیر مثبت سطح بالای دوسو توانی را تایید می کند. {11}

گرتس و همکارانش(2010) 2 ، با طراحی یک مطالعه طولی و بررسی 532 شرکت در یک دوره 4 سال ، نشـان دادنـد کـه دوسو توانی با رشد شرکت اثر مثبتی دارد. {12}

گاسن و همکارانش(2012) 3 ، با بررسی یک نمونه بزرگ از شرکت ها در طول یک دوره 10 ساله ، دریافتند که شرکت هـا با قابلیت فناوری بالاتر ، بیشتر از دوسو توانی منفعت می برند .{13}

اوریلی و تاشمن (2013) ، در مقاله ای جامع که به بررسی موضوع دوسو توانی سازمانی پرداختند ، بیان می دارنـد کـه در محیط های نامطمئن ، دوسو توانی سازمانی پدیدار می گردد و به طور مثبتی با رشد فروش ، نرخ های ذهنـی از عملکـرد ، نوآوری ، ارزش گذاری بازار و اندازه گیری آن به وسیل معیار Q توبین4 و بقای شرکت در ارتباط است .{14}

جانی و همکارانش( 2013) 5 ، در یک فرا تحلیل نشان دادند هنگامی که رشد سازمانی سـنجیده مـی شـود ، دوسـو تـوانی سازمانی رابطه مثبتی با عملکرد دارد . آنها همچنین در این مقاله بیان می کنند که شواهد تجربی از اثرات دوسو تـوانی بـر روی عملکرد پیچیده است . بعضی از مطالعات رابطه مثبتی را یافته اند ، در حالی که دیگران ارتباط منفی را یافتند ، برخی دیگر اثر مشروط و برخی شواهد دیگر نشان می دهد که دوسو توانی رابطه منحنی شکل با عملکرد دارد و تعـدادی شـواهد دیگر نشان می دهد که در کل هیج رابطه ای بین دوسو توانی و عملکرد وجود ندارد.{15}

.4ابعاد دوسو توانی

توافق کلی در ادبیات دوسو توانی این است که سازمانی دوسو توان است که در هر دو بعد ؛ بهره برداری از شایسـتگی هـای موجود و همچنین کشف شایستگی های جدید توانمند باشد و اینکه رسیدن به دو سو توانی ، سازمانی را قادر می سـازد تـا عملکرد و مزیت رقابتی خود را افزایش دهد . اما هنوز ابهام قابل توجهی در خصوص مفهوم سازی دوسو تـوانی وجـود دارد .{16}{7}

زمانی که مارچ در سال 1991 اولین بار مفهوم اکتشاف و بهره برداری را مطرح کرد ، معتقد بود که این دو فعالیت باید بـه عنوان دو انتهای یک پیوستار در نظر گرفته شوند . در این نگرش ، تعامل بین اکتشاف و بهـره بـرداری غیـر قابـل اجتنـاب تصور می شود و دوسو توانی سازمانی این تعامل را به منظور رسیدن به یک تعادل مناسـب بـین بهـره بـرداری و اکتشـاف مدیریت می کند ؛ اما گوپتا و همکاران( 2006) 1 ، بهره برداری و اکتشاف را به عنوان دو فعالیت مستقل در نظـر گرفتنـد . در این دیدگاه ، دوسو توانی بر ظرفیت سازمان در پیگیری همزمان بالاترین سطح بهره برداری و اکتشاف تاکیـد مـی کنـد .{7} بر این اساس ، محققان سازه دوسو توانی تک بعدی را به دوبعد » بعد تعادلی«2 و » بعـد ترکیبـی«3 تفکیـک کردنـد .{16}

-1-4 بعد تعادلی دوسو توانی

بعد تعادلی دوسو توانی با جهت گیری سازمانی به سوی یک تعادل نسبی بـین فعالیـت هـای اکتشـاف و بهـره بـرداری در ارتباط می باشد . در این رویکرد ، قدر مطلق اختلاف اکتشاف و بهره برداری دو فعالیت متناقض هستند کـه در اسـتفاده از منابع یکدیگر رقابت می کنند و سازمان را به سوی اهداف متفاوت سوق می دهند .{7} مارچ (1991) اسـتدلال مـی کنـد که رسیدن و دست یابی به یک تعادل مناسب و شایسته برای زنده ماندن سازمان ضروری است .{17}در نتیجه محققان به دنبال ایجاد تعادل بین اکتشاف و بهره برداری برای رسیدن به دوسو توانی هستند . مخصوصا سازمان های که دارای منـابع داخلی محدودی هستند و یا دسترسی ضعیفی به منابع خارجی دارند ، به احتمال بیشـتری بـه تعـادل بـین فعالیـت هـای اکتشاف و بهره برداری نیازمند هستند .{18}این تعادل منجر به رسیدن به عملکرد برتر از طریق کنترل سـاختار یافتـه ی ریسک عملکرد می شود . یکی از نگرانی ها و مشکل اساسی پیش روی سـازمان هـا ، دسـت یـابی بـه ایـن تعـادل اسـت . هنگامی که یک سازمان بر بهره برداری بیشتر از اکتشاف تاکید داشته باشد ، به احتمال بیشتری در معرض خطـر منسـوخ شدن قرار می گیرد . چنین سازمان هایی اگر چه از موفقیت های کوتاه مدت بهره مند مـی شـوند ، امـا ایـن موفقیـت هـا ممکن است در مواجه با تغییرات بازار و تکنولوژی ناپایدار باشند . در مقابل ، سازمانی که بر اکتشاف بیشتر از بهره بـرداری تمرکز می کند ، با خطر عدم بازده مناسب فعالیت های جستجو و آزمایش روبرو می شود .{7}

-2-4 بعد ترکیبی دوسو توانی

بعد ترکیبی دو سو توانی با جهت گیری سازمان در ترکیب اندازه گیری فعالیت های اکتشاف و بهره برداری در ارتباط است {16} .رویکرد ترکیبی بر مبنای رویکرد تعادلی ساخته شده است ، مبتنی بر این پیشنهاد که بیشترین منفعت دوسو توانی از طریق دست یابی به بالاترین سطح بهره برداری و اکتشاف منتج می شود . این موضوع بیـانگر ایـن اسـت کـه بهـره وری عملکرد فعلی تا زمانی در سطح بالایی است که فرصت های جدید نیز در سطح بالایی شناخته شوند ، این امر مـانع از بـروز جبر فیزیکی و اثرات منفی وابستگی میسر می شود .{17} در این رویکرد ، نمره دوسو توانی برابر حاصلضـرب اکتشـاف در بهره برداری است . اساس این رویکرد بر این است که فرآیندهای اکتشاف و بهره برداری لزوما با یکدیگر در رقابـت نیسـتند

بلکه می توانند از یکدیگر حمایت کنند و هر یک اهرمی برای دیگری باشند . از جمله دلایل مرتبط با این موضـوع ، اثـرات مثبت بهره برداری بر اکتشاف است . درجه بالایی از فعالیت های بهره برداری اغلب می تواند اثربخشی سازمان را در کشـف دانش جدید و در توسعه منابع در حمایت از محصولات و بازار های جدید بهبود بخشد . علت را می تـوان ایـن دانسـت کـه استفاده ی مکرر از دانش و منابع موجود مدیریت را به درک عمیق جایی که در آن قرار دارد ، منابع ، قابلیـت هـا و دانـش موجود تشویق می کند .{7} در واقع بهره برداری و اکتشاف منجر به دست یابی به سطح بالایی از دوسو توانی در سـازمان می شود . همچنین بر اساس این رویکرد نتایج عملکرد نسبت به زمانی که سازمان بر بعد تعادلی دوسـو تـوانی تمرکـز مـی کند ، قوی تر است .{18}

سازمان هایی که بر بعد تعادلی و یا ترکیبی دوسو توانی تاکید می کنند ، نسبت به سایر سازمان ها با احتمال بیشـتری بـه عملکرد برتر دست می یابند .{19} بعد تعادلی دوسو توانی برای سازمان هایی که تحت فشار منابع هستند مفید می باشـد
. در مقابل ، بعد ترکیبی دوسو توانی برای سازمان هایی که دسترسی بیشتری به منابع دارند سودمند است . در این صـورت اثر هم افزایی1 می تواند هم با به کارگیری کامل منابع موجود جهت به دست آوردن قابلیت های جدید و هم از طریق ادغام ادغام کامل دانش جدید با منابع موجود حاصل شود ؛ بنابراین دو رویکرد متفاوت می توانند با تلاش هـای یکپارچـه جهـت رسیدن به پتانسیل کامل دوسو توانی با هم ترکیب شوند .{16}

-5انواع دوسو توانی

تجزیه و تحلیل تنش های بین اکتشاف و بهره بردای ، لزوما تمایز بین انواع مختلف دوسو توانی را منجر مـی شـود . دسـته بندی های مختلفی از انواع دوسو توانی ارائه شده است اوریلی و تاشمن (2013) سه نوع متداول دوسو تـوانی سـاختاری2 ، متوالی3 و زمینه ای4 را معرفی کردند . دوسو توانی ساختاری از طریق پیگیری همزمان اکتشاف و بهره برداری و با اسـتفاده از زیر واحد های جداگانه ایجاد می شود که این زیر واحد ها دارای ساختارها ، فرآیندها ، مشوق ها ، سیستم ها ، و فرهنگ های مجزا هستند . در حالت متوالی ، سازمان از طریق تغییرات نشانه گذاری شده یا به عبارت دیگر ، تغییر در سـاختارها و فرآیندهای متوالی خود ، دوسو توان می شود . در دو سو توانی زمینه ای تلاش مـی شـود تـا تـنش بـین اکتشـاف و بهـره برداری از طریق افراد و مبتنی بر بافت سازمانی حل شود و به عنوان ظرفیت رفتاری در پیگیری همزمان هم ردیف سازی و سازگاری تعریف شده است .{14}

کورتمان5 نیز در سال 2012 چهار نوع دوسو توانی ساختاری ، متوالی ، زمینه ای ، و نوآوری6 را معرفی کرد . کـه سـه نـوع ساختاری ، متوالی و زمینه ای مشابه تقسیم بندی اوریلی و توشمان است . دوسو تـوانی نـوآوری در ایـن دسـته بنـدی بـر پیگیری همزمان نوآوری افزایشی و ناپیوسته اشاره دارد . وی بیان می کند که دوسو توانی زمینه ای و نوآوری به روش های