بخشی از مقاله
مقاله اثرات مبلمان شهری بر روابط اجتماعی
چکیده :
آرایش مبلمان و نوع چیدمان آن در فضای شهری بر تعامل اجتماعی افراد با یکدیگر تأثیر می گذارد در نتیجه مبلمان شهری مناسب اثرات زیادی در کاهش ناهنجاری های جامعه دارد و باعث ارتباط بیشتر بین شهر و شهروندان و نیز شهروندان با یکدیگر میشود. ضرورت انتخاب این موضوع آن است که امروزه تعاملات بین افراد در خانواده و در اجتماع رو به افول است و همین امر باعث بروز بسیاری از نابسامانی ها شده است.هدف از این مقاله بررسی نقش و تأثیر مبلمان شهری بر رفتار اجتماعی شهروندان است که در این زمینه مطالعاتی در مورد محیط شهری، مبلمان شهری،رفتار اجتماعی و رابطه بین آنها شده است . راهبرد تحقیق توصیفی- تحلیلی است که با اطلاعاتی که از طریق کتابخانه ای بدست آمده تدوین شده است. فرضیه:- 1 فرم مبلمان شهری و تاثیر آن بر رفتار شهروندان -2 رابطه بین عناصر مبلمان شهری و تاثیر آن بر فضاهای جمعی
کلید واژه: محیط شهری، مبلمان شهری، اجتماع پذیری، روان شناسی محیط
مقدمه:
پس از پایان جنگ 8 ساله (که باعث نابودی تقریبی اقتصاد و زیر ساختهای فرهنگی اجتماعی گردید) و عوارض آن که نمود بیشتری در استانها و شهرهای کوچک کشور، علی الخصوص استانهای تخریب شده داشته است. این آسیب ها علاوه بر اخلال در وضعیت اقتصادی و ... در بعد اجتماعی و فرهنگی جامعه نمود بیشتری داشته و امروزه پس از سالها که از پایان جنگ میگدرد هنوز آثار زیان بار آن در روح و روان جامعه مشهود و قابل لمس می باشد و باعث ناهنجاری ها و عدم تعامل اجتماعی مردم با یکدیگر گشته و این موضوع در استان ایلام بسیار قابل لمس می باشد.
حال پس از جنگ و شروع بازسازی غیر اصولی و نامعقول و همچنین در سالهای اخیر به علت توسعه و افزایش میل به شهرنشینی و بحث اقتصادی ساخت و ساز، مشکلاتی دیگر به موارد قبلی باقی مانده از جنگ اضافه گردیده، که تمامی این موارد باعث افزایش ناهنجاری هایی در جامعه گردیده است. امروزه با استفاده از هنر معماری میتوان با مناسب سازی، طراحی مبلمان شهری و همچنین ایجاد فضا برای نزدیک شدن تعاملات اجتماعی و همچنین رفع مشکلات فضا های شهری موجود در استان ایلام و شهر ایلام کمک شایانی نمود.
فضای شهر ، موضوعی است که در اغلب شهرهای کشورمان از جمله استان ایلام به فراموشی سپرده شده است و شاید نتوانیم در بین مدیران اجرائی استان تعریف درستی از آن را بیابیم.
فضاهای شهری محل برخورد رفتارها، افکار و در عین حال محل رفع برخی ازنیازهای روزمره شهروندان است . سر زندگی، شادابی و پویائی شهرها در فضاهای شهری بخوبی محسوس است و این فضاها نقش بسیار مهمی در نگهداری این سر زندگی دارند. در حال حاضر با رشد روز افزون ارزش زمین و میل به درآمدزائی، اهمیت توجه به فضاهای شهری در شهرداری ها کاهش یافت ، تا جائیکه اهمیت طراحی و احداث فضاهای شهری بطور کامل به فراموشی سپرده شده است. چنانکه می دانیم پیکره شهرهای امروزی ما را حضور نابسامان عناصر ناهماهنگ و سلطه توده های ساختمانی یک شکل و بعضا فاقد ارزشهای معمارانه و فضاهای محصور میان آنها که در اغلب مواقع فاقد عملکرد مطلوب اند به خود اختصاص می دهند. ترافیک همه جوانب زندگی ما را در بر گرفته و حتی در شهرهای کوچک رانندگی به سرگرمی اصلی مردم تبدیل شده است و پیاده روی یک هنر فراموش شده است. حال تصور کنید که شهرها جور دیگری باشند، برخوردار از کیفیات و ارزشهایی که در گذشتهای نه چندان دور حائز آن بوده اندمثلاًخیابانها و پیاده روها مردم را دعوت به قدم زدن کنند، فضایی که مردم در آن درنگ کنند و به واسطه شنا خت و ادراک محیط به درک درستی از تعامل اجتماعی و رابطه دو سویه خود و دولت برسند. تصور کنید پارک ها و میدان ها نقاط اصلی شهرها هستند و خیابان تنها محلی برای عبور خواهد بود بلکه فضایی است مدرن، پویا و روان که از طریق آن مردم به تجربه ای اجتماعی از زندگی دست میابند و مانند دالانی سبز خواهد بود که امتداد مناظر حومه ای را به مرکز شهر می کشاند، شاید این توصیف قدری اغراق آمیز می نماید . اما تجربه موفق بعضی از شهرها در جوامع توسعه یافته، نشان می دهد که خلق فضاهایی بر مبنای معیارها و مقیاس انسانی که در بر گیرنده معنی مکان باشند نه در حومه ها بلکه در مرکز شهرها و با همسایگی متراکم شهری امکان پذیر است.
محیط و محیط شهری :
محیط عبارت است از فضای موجود اطراف انسان. محیط شامل بالقوه و محیط مؤثر میباشد. محیط بالقوه همان محیطی است که طراحان خلق میکنند و محیط مؤثر محیطی است که مورد استفاده شهروندان قرار میگیرد. (لنگ،(87 :1391
کورت کافکا برای نحوه نگرش به یک محیط4 نوع قائل شده است:
. محیط کالبدی: نگرش به یک محیط از دیدگاه عوامل جغرافیایی و عناصر محیطی آن
. محیط اجتماعی: نگرش به یک محیط از دیدگاه نهادها، افراد و گروههای استفاده کننده از آن محیط
. محیط روانشناختی: نگرش به یک محیط از دیدگاه تصاویر ذهنی حاصل از آن محیط
. محیط رفتاری: نگرش به یک محیط از دیدگاه مجموعه عوامل محیطی که فرد نسبت به آن واکنش نشان میدهد. (رهبر، رامیار،سعیدی، بی تا ) شهر کلیتی یکپارچه است که سه محیط متفاوت را در خود جای داده است: محیط کالبدی و فیزیکی، محیط
اجتماعی و محیط نمادین. این سه محیط در کلیتی واحد به نام »شهر « تبلور مییابد. منظور از اشاره به روابط خاص شهری میان شهرنشینان همراه با قواعد و نظام حاکم بر آن روابط دارد. این سه محیط تمامیت شهری را با هم و در یک زمان میسازند و رفتار انسانها را تحت تأثیر خود قرار میدهند. (غراب،(88 :1380
تعریف مبلمان شهری
به مجموعه امکاناتی که در شهرها، خیابانها، میادین، پارکها و فضاهای باز شهری جهت استفاده عمومی وجود دارد. از جمله نیمکتها، باجههای تلفن، صندوقهای پستی، سطلهای زباله، ایستگاه اتوبوس، ایستگاه تاکسی، سرپناهها و ... که در مکان های مناسب شهری ومتناسب با نحوه استفاده، به منظور برقراری آسایش، زیبایی و آرامش، رفاه وامنیت شهری قرار دادهاند، مبلمان شهری می گویند. (جلیلوند،(4:1390 از آنجایی که مبلمان شهری جزء مهمی از ساختار یک شهر و قسم عمدهای از عناصر تشکیلدهنده یک شهر،
بخشی از ارزش های زیبایی شناختی و عناصر مرتبط با هویت آن محسوب میشوند بنابراین در زیباسازی، هماهنگی، نظم و آسایش روحی و روانی افراد در یک شهر و یا یک خیابان نقش بسزایی دارد. طراحی مبلمان شهری نه تکرار پذیر است نه تقلید بردار، بلکه هر وسیله یا عنصری را باید در پیوستگی کامل با محیط و منظر همان خیابان و در پیوند نزدیک با کلیت طراحی شهری آن تهیه کرد.( ملک، بی تا)
به طور کلی مبلمان شامل:
-1اطلاع رسانی: ستونهای تبلیغاتی (موریس)، نقشههای شهر یا مترو یا ...، ساعت، تابلوهای تبلیغاتی، تابلوهای اطلاع رسانی رایگان، تابلوهای نامگذاری (معابر، میادین)، تابلوهای جهتدهنده و راهنما، علائم ترافیکی، تابلوهای هشداردهنده، خطوط عابران پیاده، گل میخها، میلههای هشداردهنده، تابلوهای پیام دهنده، تلویزیونهای شهری، داربست اطلاعرسانی، تابلوهای سردر مغازهها، تابلوهای پزشکان، پرده و آویزهای اطلاعرسانی، تابلوهای مکاننما (مسجد، بیمارستان و ...)، پلاک ها و نشانگرها.(زنگی آبادی،تبریزی،(1383 -2 سرپناه: کیوسکهای عرضه(روزنامه، گل ،مواد غذایی و...، کیوسک فروش بلیط، کیوسک تلفن، کیوسک مأموران
پلیس، ورودی مترو و قطار شهری، کیوسک اطلاعرسانی و راهنمای توریست، ایستگاه اتوبوس، ایستگاه تاکسی، کیوسکهای کنترل وبازرسی، ایستگاه راهآهن و سکوی پلیس.
-3 تغذیه و توزیع: ترانسفورماتور، خطوط انتقال وتیرهای هوایی (برق و تلفن)، دستگاههای توزیع اتوماتیک، صندوق ارتباطات- آبخوریها- روشویی و دستشویی ها، فواره و آبنما، آب پخش کنها،پستهای آتشنشانی، علمکهای گاز، پستهای تلفن، دستگاه عرضه روزنامه و دستگاه عرضه مواد خوراکی.( (www.urban
furniture.blogfa.com
-4 تزیینی: گلدان و گلجای، سبدهای تزئینات، میلههای نصب پرچم، میلههای نصب رژی و ریسه، پرچم، پارچه و آویز و عناصرتزیینی بادی
7
-5روشنایی: چراغهای راهنمایی و رانندگی، چراغهای خیابان،چراغهای تزیینی، عناصر نورانی (درخت، حجم و
...)نورافکنهای میدانی و چراغهای پارکی وکوتاه.
-6 نقل و انتقال: پله برقی، پیادهرو، پل متحرک عابر پیاده و پلکان.
-7 تخلیه و جمعآوری: آبریزگاه، سطلهای زباله، مخازن تفکیک زباله، مخازن جمعآوری زباله، سطلهای شن و ماسه، صندوقهای پست و صندوقهای صدقات.
-8 موانع و راهبند: جدول، تیرک، نرده و حفاظ، حصار وپرچین، گارد ریل و راهبند.
-9 عمومی: سنگفرش، شبکه پای درخت، حصار و محافظ درخت، صندلی، نشیمنگاه، یادمانها، احجام، پلها و دریچههای فاضلاب.(غراب،(88 :1380
مکان یابی بهینه مبلمان شهری
تعیین مناسب مکانهای نصب و استقرار باعث میشود تا مبلمان های شهری بهتر مورد استفاده قرار گرفته وموجبات آلودگی محیطی را به همراه نداشته باشد. در مبحث مکانیابی بهینه، برای هر کدام از عناصر، موارد خاصی مطرح است که در نگاهی عمومی می توان نکاتی چون نرخ تردد و ازدحام مردم، مقدار دفعات استفاده، عوامل جوی، رفتار و عادات استفاده کنندگان، رویت مبلمان، ابعاد و اندازه مبلمان، محدودیت فضا، امکانات نصب تجهیزات جنبی (کانال فاصلاب، سیستم روشنایی، تهویه مطبوع و ...)و رعایت نکات بهداشتی و غیره را نام برد. (قنبری،پور محمدی،(131-152:1383
روابط نظاممند در بین عناصر مبلمان شهری
بسیاری اوقات عناصر مبلمان شهری در ارتباط با هم قرار می گیرند، آنها یکدیگر را تکمیل میکنند و بر کارایی یکدیگر تأثیر میگذارند. آنچه باید بدان توجه داشت، ادغام مبلمانهای شهری از لحاظ همخوانی عملکرد است. ترکیب عناصر مبلمان شهری محاسن زیادی از جمله دستیابی به یک ساختار واحد با تسهیلات مختلف رفاهی، صرفهجویی در فضا، صرفهجویی در هزینه ساخت ومونتاژ، پرهیز از ازدحام بصری درمحیط، ایجاد یکپارچگی در فرم و غیره را به همراه دارد. (عظیمی،(11:1390
معیارها و ملاحظات کلی در طراحی مبلمان شهری
از اصول طراحی و استقرار مبلمان شهری داشتن همخوانی آن با محیط است، از دو لحاظ کاربری و بصری باید هماهنگی داشته باشد. در طراحی ما باید شکل زمین (توپوگرافی،پوشش گیاهی...)، دید بصری (رنگ،فرم،اندازه) و فرهنگ استفاده
همایش بین المللی نیارش شهر پایا
کنندگان، زیبایی،ابعاد فیزیکی، استانداردها، ایمنی، استحکام، وندالیسم شکل- 1 و هماهنگی با دیگر اجزا را مد نظر داشته باشیم. در نتیجه طرحی پویا است که بتواند خود را با محیط در حال
تغییر سازگار کرده و همچنین نیازهای استفاده کنندگان را بر آورده سازد. (حکمت نیا،قنبری هفت چشمه، (1388
بررسی تعدای از مبلمان شهری و ارایه راهکار جهت رفع مشکلات آن:
-1پیاده رو :
با ارزشترین شبکه دسترسی شهری میباشد . این شبکه به این دلیل دارای ارزش میباشد که در مقیاس حرکت انسانی قرار دارد و از این جهت این شبکه از دیدگاه سهولت در حرکت ، نقاط مکث و نقاط دید و گریز کاملا باید بی مانع باشد .
جدول شماره 1 (نگارندگان)
مسایل موجود خاکی بودن بعضی از پیاده رو ها که باعث عدم عبور مرور و یا
برهم خوردن تعادل در انها شده و همچنین باعث بروز بیماری و ....
گردیده گوناگونی ناهماهنگ مصالح و جنس کفپوشها : که باعث به وجود
آمدن چهره ایی زشت و ناهمگون و همچنین ایجاد لغزندگی و اصطحکاک نامناسب و پستی و بلندی های مزاحم و شیار فراوان استفاده نامناسب از بلوک های بتنی و وجود شیارهای بسیار بزرگ
وجود پله در پیاده رو وجود تابلو ،تیر چراغ برق و داربستهای تبلیغاتی در پیاده رو ها
عرض کم پیاده رو ها مخصوصا در قسمت مرکزی شهر ایلام که باعث عبور عابران از خیابان شده شیب طولی و عرضی نامناسب
راهکار استفاده از کفپوشهای مناسب و ایجاد فضایی که عابر با عبور از آن
احساس آرامش و امنیت کنند
استفاده از مصالح یک رنگ و همجنس در مسیر های خاص و تفکیک مسیر و جداره ها با کف سازی مناسب که باعث ایجاد محیطی آرام و هماهنگ می شود ترکیب مناسب بلوکها و بند کشی مناسب شیارها به جهت زیبایی ، استحکام ، عدم برهم خوردن تعادل
تبدیل پله ها به رمپ با شیب کم یا پله های با ارتفاع کم استفاده از روشهای نوین تبلیغات دیجیتالی و همچنین استفاده از کانال به جهت برداشتن تیرهای چراغ برق
تعریض پیاده رو ها و تفکیک مسیر به قسمت های توقف و حرکت با کف سازی مناسب استفاده از استانداردهای طراحی
-2پلهای ارتباطی بین پیاده رو و خیابان:
پلهای نصب شده بین پیاده رو و خیابان بسیار حایز اهمیت هستند. زیرا ارتباط دهنده مسر پیاده و سواره میباشند و همچنین تداخل سرعت های مختلف بین عابر و وسایل نقلیه توسط اینها انجام میگیرد.
جدول شماره 2 (نگارندگان)
مسایل موجود راهکار
عدم وجود پل در یک مسیر طولانی طرحی و نصب در مکان مناسب
استفاده از بلوکهای بتنی با شیار های بزرگ و فواصل زیاد و ایجاد استفاده از مصالح مناسب برای کاربرد بهتر و زیبایی بیشتر
فضای بصری نامناسب
لغزنده بودن پلهای فلزی استفاده از روکشهای مناسب و منعطف بر روی آنها و ایجاد درز
مناسب جهت خروج آب و عدم یخ زدگی
توقف وسایل نقلیه در روبروی پلها و عدم امکان عبور و مرور اجرای دقیق و بهتر قوانین عبور و مرور و فرهنگ سازی در مورد
پارک در مکان صحیح
اختلاف سطح بین پل و خیایان : ایجاد نمای بصری نامناسب و طراحی مناسب
عدم رفت و امد اسان
-3 توقفگاه وسایل نقلیه عمومی :
میتوان با طراحی و مناسب سازی هرچه بیشتر توقفگاهای عمومی و ایجاد فضایی مناسب باعث ایجاد محیطی گردید که مردم جامعه با حضور ی نسبتا کوتاه در آن دارای ارتباطی قوی از لحاظ روانی با یکدیگر شوند که متاسفانه در شهر ایلام توقفگاها به علت نامناسب بودن مکان و همچنین عدم طراحی مناسب مورد استفاده قرار نگرفته و تقریبا بلا استفاده اند و فضا را اشغال نموده اند .
جدول شماره 3 (نگارندگان)
مسایل موجود راهکار
وجود توقفگاه در مکان های شلوغ و ایجاد ترافیک مکانی خاص برای ایستگاه وسایله نقلیه عمومی با توجه به بار
ترافیکی منطقه
جدا نبودن خیابان و توقفگاه با کف سازی و اختلاف سطح بین خیابان و توقفگاه
نبودن فضای مناسب برای نشستن در ایستگاه های اتوبوس و طراحی مبلمانی مناسب برای ایستگاه ها
ایستگاه های تاکسی
-4نیمکتها و توقف و استراحت :
با بررسی مکانهای انجام شده فضای توقف و استراحت در قسمت مرکزی شهر فقط محدود به پارک کودک می باشد و عملا فضای دیگری
در محل شلوغ و مرکزی شهر وجود ندارد و مردم به ناچار از فضای اطراف میدان 22بهمن و جلوی ورودی مغازه ها
و خیابان ها استفاده میکنند.
میتوان با طراحی مناسب و مکانی یابی فضاهایی را به عنوان
فضای توقف کوتاه در مراکز شلوغ شهر و فضای استراحت در
بقیه نقاط ایجاد
نمود تا مردم با حضور در آنها به دیدار و آرامش و تعاملات
فرهنگی اجتماعی بپردازند.
جدول شماره 4 (نگارندگان) شکل-2
مسایل موجود راهکار
نبودن نیمکت و مکانی برای استراحت عابران در مراکز شهر ایجاد فضاهای برای استراحت و نشستن و برقراری تعاملات
اجتماعی مخصوصا در بافت مرکزی شهر
تجمع در میادین شهر وجود مبلمان مناسب در قسمت های از فضای پیاده روها و ایجاد
فضای مکث
-5سرویسهای بهداشتی و .......
متاسفانه تعداد سرویس های بهداشتی بسیار کم است یا هیچگونه سرویسی طراحی نشده و مردم بیشتر از سرویسهای ادرات و اورژانس در ساعات اداری استفاده میکنند.
جدول شماره 5 (نگارندگان)
مسایل موجود راهکار
نبود سرویس بهداشتی در قسمت های شلوغ،کثیف بودن و در طراحی سرویس های بهداشتی متناسب با بافت و فضای منطقه و
نتیجه بلا استفاده بودن نظارت بر بهداشت
-6عدم طراحی مناسب کیوسک روزنامه، باجه های تلفن و .....
کیوسک های مطبوعاتی با توجه به سلیقه مالکان دارای طراحی بسیار نامناسب و همچنین به علت عدم نظارت دارای جاگیری بسیار بد در سطح شهر میباشند، که میتوان با طراحی و ایدهایی جدید علاوه بر ایجاد نمای زیبا جامعه را وادار به خرید و مطالعه روزنامه و .... نمود.
جدول شماره 6 (نگارندگان)
مسایل موجود راهکار
وجود کیوسک های روزنامه در مکان های نامناسب طراحی در مکان های که باعث اغتشاش دید بصری نشوند
کیوسک های با طراحی نا متناسب طراحی کیوسک های که باعث جذب مردم بشود و با فضا تناسب داشته
باشد
وجود باجه های تلفن در مکان های نامناسب به شکلی طراحی شود که فرد در حال صحبت در آن احساس راحتی کند
-7رنگ آمیزی و نور پردازی :
با توجه به بحث روانشناسی رنگ و نور و اهمیت و تاثیر آن بر روح و روان آدمی ، میتوان با رنگ آمیزی و نور پردازی مناسب باعث آرامش و ایجاد فضای بصری مناسب و مخصوصا دید زیبا در شب در محیط شهر گردیدکه متاسفانه به مانند دیگر موارد شهر ایلام فاقد هرگونه رنگ آمیزی مناسب و نور پردازی میباشد و یکی از دلایلی که زندگی در شب در بازار و شهر ایلام و جریان ندارد، نداشتن نورپردازی است.
جدول شماره 7 (نگارندگان) مسایل موجود
نبودن نور پردازی های که باعث تفکیک فضای در سطح شهر شود
دیوار ها به رنگ و شکل های مختلف که باعث اغتشاش در دید بصری می شود نقاشی و رنگ آمیزی بدون هیچ اصولی
نبودن ریتم در رنگ و نور پردازی
راهکار طراحی نورپردازی های در مکان های عمومی و ایجاد دید بصری بهتری در شب
نظارت بر رنگ آمیزی شهری ،دادن کار به نیروی متخصص
نظارت و طرح های متناسب با فضا
طراحی مناسب و اهمیت دادن به جداره های شهری در بحث محیط های دوست داشتنی شهری
شکل-3 استفاده از رنگ و نور در محیط
