بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه شهرها تصویری به مثابه یک موزه شده اند. فضاهای شهری فقط به مسیرعبور و مرور تبدیل شده و کمتر پاسخگو به نیازهای انسان امروزی اند. در این میان تجدید و احیای فضاهای ارزشمند شهری و خلق فضاهای مطلوب و پاسخگو به نیازهای شهروندی، لزوم خلق مکانی را مطرح می کند که با طراحی خلاقانه اش ، افراد را در تعامل با یکدیگر و جامعه قرار دهد تا به تثبیت جایگاه اجتماعی خود بپردازند. جایی که افراد علاوه بر برخورداری از فضای مطلوب، احساس قوی از تجربه ی اجتماعی دارند. به یادماندنی بودن، سرزندگی و منحصربه فرد بودن همگی موضوعاتی مهم در منظر شهری هستند و در نهایت فرد با این حس از محیط ، به آن احساس تعلق پیدا می کنند. این مقاله سعی در ارائه ی راهکارهایی در خور و مناسب سازی منظر شهری با رویکردی در طراحی منحصربه فرد مبلمان شهری دارد. به عنوان کیفیتی خلاق که می تواند در ارائه ی خدمات و ایجاد آرامش و آسایش شهروندان مؤثر باشد و به بررسی خصوصیات مطلوب مبلمان شهری در طراحی بهینه ی فضاهای عمومی و ارائه ی نکات و راهکارهایی مؤثر در طراحی آن می پردازد.
باید توجه داشت که نقش مبلمان شهری در خدمت رسانی به شهروندان هر شهر بر کسی پوشیده نیست. اما مسئولان امر و دست اندرکاران امور شهری معتقدند که گذشته از امر خدمات رسانی، حفظ هویت و زیبایی سیمای شهری نیز از اولویت های بالایی برخوردار است؛ چنان که بعضاً مشاهده می شود با گسترش بی ضابطه ی بسیاری از شهرهای بزرگ و افزایش جمعیت، کم کم تسلط مسئولان شهری به کنترل اوضاع اجتماعی و پرداختن به امور سیمای شهرها و سامان دهی آن کم تر از گذشته می شود و گاهی هویت حفظ سیمای بصری در زیر پوشش عملکردها و پاسخ به نیاز روزمره ی شهروندان به فراموشی سپرده می شود. در بعضی موارد نیز به جرات می توان گفت هجوم بی رویه و حساب نشده ی جمعیت از روستاها و شهرهای کوچک تر به شهرهای بزرگ و به ویژه کلان شهرها و در نتیجه نیاز بیش تر به خدمات شهری مناسب، باعث به وجود آمدن سیمایی نامناسب و اغتشاش در هویت و کالبد شهر می شود. به طوری که در بسیاری از موارد برای پاسخ گویی به نیاز شهروندان در امر خدمات شهری، دقت فدای سرعت شده و حفظ هویت و زیبایی، به ویژه در مبلمان شهری، قربانی نیازهای مقطعی و نسنجیده ی روزمره ی شهر می شود.
1 مقدمه
شهر یک اثر هنری بزرگ است که آفرینندگانی به وسعت خود و به تعداد جمعیتش دارد - هدف اصلی یک شهر ایجاد محیطی خلاق و پرورنده برای مردمی است که در آن زندگی می کنند - چنین محیطی با گوناگونی بسیار، آزادی انتخاب به محیطی خلاق و پرورنده برای مردمی است که در آن زندگی می کنند افراد می دهد و زمینه خلاقیت را فراهم می آورد، فضای شهر حداکثر ارتباط را با مردم و زیستگاه پیرامونشان بر قرار می سازد و تنها یک وسیله برای در اختیار گذاردن تمام این ها دردست دارد : امکانات مناسب شهری. امکاناتی که همچون اثاث یک خانه، امکان زندگی را در فضای محصور میان سنگ و بتن و شیشه فراهم آورد. این اجزاء، جریان حرکت، سکون، تفریح و اضطراب را در شهر تنظیم می کنند و به آن روح می بخشند. اثاثه، تجهیزات یا مبلمان شهری، خیابانی یا فضای باز اصطلاحات رایج این تسهیلات و امکانات هستند.
در دوره ی معاصر مشکلات کلان شهرها فقط در ازدیاد جمعیت، ترافیک، گرانی، اقتصاد و نابه سامانی های زیست محیطی و ... خلاصه نمی شود؛ بلکه انواع ناهنجاری های رفتاری، مشکلات اجتماعی و فشارهای روحی و روانی ناشی از سیمای ناخوشایند بصری نیز خود دلایل کافی برای افزایش مسائل زندگی مدرن شهری و تنگ تر شدن عرصه بر جامعه ی امروزی است. به یقین آرامشی که از نمای مناسب شهری در پی استفاده ی صحیح از مبلمان شهری حاصل می شود، بی تأثیر در زندگی شهروند امروزی نخواهد بود؛ به گونه ای که گاهی این احساس، خستگی را از انسانِ خسته از کار و تلاش و هیاهوی روزانه گرفته و با آرامشی پایدار، او را تا در منزل بدرقه می کند. لذا تأثیری که سیمای آرامش بخش شهری به او عطا کرده است،پشتوانه ای معنوی بر ای ارتباط خانوادگی و به ارمغان بردن این حس به درون خانه
می شود. با نگرشی اقتصادی و سودمندانه به این مقوله، نتیجه ای به دست می آید که گاهی بسیاری از طراحان مبلمان شهری، به ویژه در کشورهای عقب مانده یا در حال توسعه، درصدد به وجود آوردن سیمایی از شهر هستند که آن ها را به سود بیش تر برساند، و کم تر به جزئیات و نیازهای روانی، اجتماعی جامعه توجه دارند. اگرچه گاهی ناچار به رعایت استانداردهای شهری می شوند، معمولاً این مقررات را قوانینی دست و پاگیر و ناسودآور می دانند. لذا پرداختن به مسائلی همچون مبلمان شهری و تأثیر عملکرد آن در سیما و هویت شهر را کاری عبث و یا حداقل دست و پاگیر و ناسودآور می دانند و به همین دلیل حاضر نمیشوند بر سر مسائلی همچون موارد یاد شده ریسک اقتصادی را بپذیرند. در عصر حاضر، سیما و نمایی از شهر مورد توجه است که با طرح های بدیع و مدرن، رنگ های گرم و تند و تابلوهای رنگارنگ نئون به همراه نورپردازی های شبانه، جذابیت خود را حفظ کرده و خودنمایی کند، بی توجه به این که این مبلمان شهری طراحی شده چه تأثیری در ذهن مخاطب شهری و شهروند ساکن شهر خواهد گذارد. - زندیه، - 1384 منظور از منظر شهری کلیه عناصر طبیعی و مصنوع - ساختمان ها و الحاقات آنها، مبلمان شهری، پوشش گیاهی و... - قابل مشاهده از عرصه های عمومی شهر شامل خیابان ها، میادین، گره ها و پهنه های عمومی است. منظر شهری در واقع بیانگر هویت و برخورد شهر است و اولین چیزی است که شهروند در شهر با آن ارتباط بر قرار می سازد و بصورت بی وقفه وی را تحت تاثیر قرار می دهد. بهم ریختگی منظر شهر بیانگر بی نظمی در ساختار برنامه ریزی و رفتاری شهر است و منظر زیبا نشان دهنده رابطه ای مناسب میان شهر و شهروند می باشد. چیزی که هر روزه درون آن هستیم و رابطه ای دو سویه با آن برقرار می سازیم نمی تواند در ساختار هویتی بی تاثیر باشد. بخش عمده ای از هویت ساکنین شهرها ناشی از تاثیراتی است که بتدریج و به مرور زمان از شهرمی گیرند. - حبیب، - 1385 رنگ ها بر ناخودآگاه ذهن انسان ها تاثیر می گذارند،
پیام های تبلیغاتی رفتار مصرف را در میان شهروندان تغییر می دهند، نمای ساختمان ها با خطوط و جنسشان خشونت، ملایمت، نرمی و لطافت را به خاطر می آورند، مبلمان شهری مناسب بین شهر و شهروندان ارتباط منطقی برقرار می سازد، فضاهای شهری و سبز لابه لای ساختمان ها، مکان هایی را برای حضور شهروندان فراهم می آورند، پیاده روها و ساختارشان، اصولا تعیین کننده این هستند که چه بخشی از افراد شهر و به چه صورتی در شهر حضور یابند و بدین ترتیب امنیت فضاهای شهری تعریف می شود. معماری ساختمان ها بیانگر ارتباط شهر با گذشته خویش است و همچنین نشان دهنده فرهنگ و روحیات ساکنینشان، ارتفاع ساختمانها و خط افق در خیابان ها شکل نگاه شهروندان به آسمان و عمق را تعیین می کند، عناصر عمودی زائد و بی مصرف، پل های عابر پیاده فراوان، تقاطع های غیر همسطح به تعداد زیاد، چراغ های راهنمایی بی قواره، مبلمان نامناسب و غیره همه و همه پرسپکتیو و نگاه به عمق و دوردست را از افق دید و بینش شهروندان می گیرد و فضاهای ذهنی محدودی می سازد، مذهب و ایدئولوژی حاکم بر شهر از منظر شهر پیداست، حضور بافت های قدیمی و ساختمان های اصیل بیانگر گذشته شهرهاست که نباید فراموش شود و بالاخره خاطرات مردم با شهرشان که غرور و تعصب آنها را نسبت به شهری که در آن زندگی می کنند می سازد و هزاران نکته ریز و درشت دیگر. و اینگونه است که هراتفاقی در شهر نباید اتفاقی باشد مگر در مواردی خاص و هر عنصری در شهر تاثیری عمیق به جای می گذارد تاثیری که در صورتیکه منفی باشد ، به هیچ شکلی قابل جبران نیست.
2 طرح مسئله
همواره بین انسان و محیط شهری پیرامون آن ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. اما دیر زمانی است که بستر کلان شهرها، پاسخگوی نیاز ساکنان خود نمی باشد و شدت فعالیت های شهری، شرایط بسیار سخت و مخربی را برای شهروندان به وجود آورده است. اجزای کالبد شهرهای امروزی با سرعت حرکت انسان ها و فشار سنگین زندگی شهرنشینی، سازگاری نداشته و فضاها و کاربری های عمومی آن از ظرفیت و قابلیت لازم جهت پاسخگویی به نیازهای زندگی پر شتاب شهری برخوردار نمی باشد. در این میان کیفیت فیزیکی شهرها، نقش تعیین کننده ای در سرنوشت آنها دارد و منظر مطلوب، زیبایی شهر و رضایت شهروندان بدون برنامه ریزی صحیح، مکان یابی مناسب، لحاظ شرایط فرهنگی و ایجاد تناسب فرهنگی ابعادی در اجزای شهر به خصوص انواع مبلمان آن ایجاد نخواهد شد. طراحی، برنامه ریزی و مکان یابی صحیح مبلمان به عنوان یکی از عناصر و کاربری های مهم شهر، تا حد زیادی این محیط انسان ساخت را به عنوان یک جامعه انسانی مطلوب، معنی دار کرده و با کاهش آثار مخرب گسترش و کاربرد نادرست فناوری و بالا بردن سطح زیبایی بصری، موجب افزایش کیفیت زیستی و هویت بخشیدن به ساکنان آن میگردد. به علاوه بکارگیری مناسب و اصولی مبلمان موجب برقراری ارتباط منطقی بین فعالیت های هم سنخ، نظام دسترسی آنها و خدمات دهی فضا ها شده، نتایجی نظیر سیر صعودی تعداد کاربران و استفاده بهینه از کاربری ها - با توجه به عملکرد آنها - را در پی خواهد داشت. - زنگی آبادی، - 1383
3 منظر شهری
منظر شهری بخشی از شکل شهر است که ناظر آن را دریافت می کند. به عبارتی شکل شهر در لایه منظر شهری به کیفیت مستقیما محسوس تبدیل می شود. یعنی منظر شهر عینیت قابل ادراک و فضای مورد ادراک ما از واقعیت موجود شهر پیرامونمان است. - فرح حبیب، . - 1385 منظر شهری عبارتست از هنر یکپارچگی بخشیدن بصری و ساختاری به مجموعه ساختمان ها، خیابان ها و مکان هایی که محیط شهری را می سازند. برداشت هر شخصی از منظر شهری متاثر از حس بینایی، حس مکان و محتوای محیطی است که فرد در آن قرار میگیرد - گوردن کالن، . - 1382 منظر شهری واقعیتی است عینی که در مشاهده هر فرد به دیده می آید، به عبارت دیگر منظر شهری توصیفی است از واقعیت موجود کالبد یک شهر که این توصیف، فارغ از تصویری است که به واسطه تجربیات فرد مشاهده کننده در ذهن او نقش می بندد. لینچ نیز منظر شهری را تاثیر کلی و جامعی می داند که ناظر به هنگام دیدار و یا زندگی در شهر یا بخشی از آن بدست می آورد. - کوین لینچ، - 1374 منظر یک شهر مجموعه ای از عوامل طبیعی و مصنوع است که تحت تاثیر ویژگی های خاص طبیعی ، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن شهر خاص شکل گرفته و
محل به عینیت درآمدن مشخصات خاص آن شهر است. منظر شهری به عنوان مقولهای مطرح درکیفیت و مطلوبیت شهرها، واقعی و عینی بوده و حاصل مشاهده و درک مظاهر گوناگون و ملموس شهر اعم از بناها ، فضاها ، فعالیت ها ، صداها ، بوها و... هنگام مواجه شهروند با پدیده شهر - در مقیاس های مختلف ، اعم از دیدن شهر از دور دست یا هنگام قرار گرفتن در شهر و یا حتی استقرار در بناها - است. در درک پدیده منظر شهری تمام حواس انسان فعال هستند. منظر شهری صرفا در بردارنده نمای ساختمان ها و عناصر قابل رؤیت نیست، بلکه صداها ، بوها ، انواع عناصر طبیعی و مصنوع، خواه ثابت و خواه متحرک را در بر گرفته و در کل شامل تمام آن چیزهائی است که توسط حواس انسان قابل درک است. منظر شهری در مقیاس کلان : این منظر هنگامی مطرح می شود که ناظر بواسطه حضور در مکانی خاص، کل شهر و یا بخش وسیعی از آن را مشاهده می کند. منظر شهری در این مقیاس به طور مشخص در رابطه با ویژگی های طبیعی ، فرهنگی و تاریخی شهر قرار می گیرد. آنچه در این مقیاس دیده می شود ترکیب کلی بافت شهر و نظم و استقرار آن ، توده های ساختمانی ، فضاهای باز اصلی ، رنگ ، شکل خط آسمان یا عناصر طبیعی شاخص است.
منظر شهری در مقیاس میانی : این منظر هنگامی مطرح می شود که ناظر درون بافت شهری قرار می گیرد. خیابانها ، نمای ساختمان ها ، ارتفاع بدنه ها ، فعالیت های جاری در آن، وسائل نقلیه ، رفتارها و تراکم جمعیت انسانی ، درختان و فضاهای سبز ، تقاطع ها ... اجزاء اصلی منظر شهری در مقیاس میانی هستند. در این مقیاس، بافت ها و بناهای تاریخی شهر که دربردارنده بخش مهمی از هویت تاریخی شهر هستند ، نقش مهمی در تشکیل منظر شهری می یابند . منظر شهری در مقیاس خرد : این منظر هنگامی مطرح می شود که ناظر نزدیک ترین مواجه را با شهر دارد. در این حالت ناظر بواسطه دید محدودتر بر روی اجزا متمرکز می شود. منظر شهری در این سطح در قالب عناصری نظیر اجزاء تشکیل دهنده نمای ساختمانها ، جنس ، رنگ و بافت مصالح ، سایه روشن های بدنه ها ، پنجره ها ، اجزای تشکیل دهنده کف در پیاده روها ، باغچه ها ، عناصر خرد مبلمان شهری ، جزئیات معماری در فضاهای پیاده و... تبلور یافته است. جزئیات برخاسته از ویژگی های بومی و سرزمینی ، نقش مهمی در هویت مندی شهر می یابد .منظر شهری مطلوب و نظام یافته باعث ایجاد احساسی خوشایند از زندگی در محیط شهری شده و یکی از عوامل اصلی در ارتباط بین شهر و شهروند است. هنگامیکه منظر شهری دستخوش آشفتگی ، سردرگمی و بی هویتی است ، این احساس به شهروندان نیز منتقل شده و بصورت رفتارهای ناهنجار شهری در محیط شهرها نمود میابد و از سوی دیگر ارتباط منطقی میان آنان با شهر را از بین می برد.
4مبلمان شهری
مبلمان شهری - Urban elements- Urban furniture - به مجموعه وسیعی از وسایل، اشیاء، دستگاه ها، نمادها، خرده بناها، فضاها و عناصری گفته می شود که چون در شهر و خیابان و در کل در فضای باز نصب شده اند و استفاده عمومی دارند، به این اصطلاح معروف شده اند و به نیازهای شهروندان در برخورد با شهر پاسخ می دهند. این نیازها بسیار متفاوت و متنوع هستند. نیاز به نشستن ، ایستادن ، قدم زدن ، خواندن ، برقراری ارتباط ، خوردن و آشامیدن و... ریشه حضور مبلمان شهری در جوامع انسانی به قدمت تاریخ است و هیچ گاه نمی توان نقطه آغاز مشخصی برای آن یافت. نیاز ساکنان شهر با گسترش شهرها ، گسترش یافته و تغییر کرده است و عناصر شهری نیز بالطبع آن شکل گرفته ، گسترش یافته و تغییر کرده است.
