بخشی از مقاله
مبلمــان شهــری
برنامه ریزی شهری؛ پیدایش و تحول :
مقدمه :
رشد و گسترش شهرها گاه بی برنامه و تصادفی صورت می گیرد و گاه نیز همراه با برنامه ریزی و سازمان دهی هدایت می شود. در خلال انقلاب صنعتی، شهرهای قدیمی بریتانیا و شهرهای جدیدی در امریکای شمالی، رشد کالیدی سریع و قارچ گونه ای داشته اند که این منجر به ازدحام جمعیت و زاغه نشینی در این شهرها گردید. طراحی شهرها به صورت همه جانبه امری است که که کمتر تحقق پیدا می کند؛ هرچند در قرن بیستم نمونه های چندی از این گونه وجود دارد. به طور مثال، می توان به کانبرا پایتخت استرالیا و برازیلیا پایتخت برزیل اشاره کرد، که از همان آغاز حیات دارای برنامه ای همه جانبه بوده اند. فیلادلفیا (مرکز ایالت فیلادلفیا) که در دهه 1680 به دست ویلیام بن طراحی گردید، نمونه ای قدیمی از شهر برنامه ریزی شده امریکایی به شمار می آید. واشینگین دی . سی . نیز حیات خود را به عنوان پایتخت، به شکلی کاملاً برنامه ریزی شده آغاز کرد.
امروزه برنامه ریزی شهری بیشتر با توسعه و بازسازی شهرهای قدیمی تر سروکار دارد تا با طراحی کلی و همه جانبۀ شهرهای جدید. بدین ترتیب، برنامه ریزی شهری به معنای احیا یا بازسازی شهری است. با آغاز دهۀ 1950 ، بسیاری از شهرها (به ویژه در ایالات متحده) مجدداً رشد و توسعه یافتند. بزرگراههایی که از میان این شهرها کشیده شد، سبب تغییراتی در مناطق قدیمی مجاور آنها گردید. زاغه ها پاکستزی شد و به جای آنها مجتمعهای مسکونی مرتفع احداث گشت. بناهای اداری قدیمی نیز در مرکز شهر تحریب گردیدند تا جای خود را به برجهای اداری جدید بسپارند.
برنامه ریزی شهری را، چه به معنای طراحی شهرهای جدید و چه به معنای بازسازی شهرهای قدیمی، همواره از زمانهای دور، دولتها در دست داشته اند. از اوایل دهه 1970 با بسط و گسترش فعالیتهای اقتصادی، نوع دیگری از توسعۀ شهری تحت عنوان روستا – شهرها در مناطق کم سکنه به وجود آمد. نمونه هایی از این مناطق عبارتند از شمال شهر دالاس ( در ایالت تگزاس)، دالانِ «اوک بروک ناپرویل» در غرب شیکاگو (واقع در ایالت ایلی نویز) و ناحیه اورانژ (در ایالت کالیفرنیا). این نقاط که قبلاً جزو مناطق حاشیه ای شهرها و جوامع حومه نشین بودند، به عرصه های صنعتی و تجاری نسبتاً بزرگی تبدیل گردیدند. در بسیاری موارد تعداد مشاغل این روستا شهرها از شهرهای قدیمی مجاور آنها بیشتر بوده است.
برنامه ریزان که از نابودی شهرها تحت تأثیر صنعتی شدن ناخرسند بودند، درنظر داشتند برای بررسی و بهبود این شهرها از طرحهای جامع استفاده کنند. نمونه ای از این طرحهای جامع، استفاده کنند. نمونه ای از این طرحهای جامع، ایدۀ «شهرصنعتی» تونی گارنیه، در 1904 میلادی است. چند سال بعد «دانیل برنهام» طرح خود را برای شیکاگو ارائه کرد. برنامه ریزی و طراحی مجدد شهرها در مقیاس کلان، همواره توأم با موفقیت نبوده است و شاید به همین لحاظ بوده که در اواخر قرن بیستم اهداف برنامه ریزان متعادل تر شده است. این برنامه ریزان به جای تلاش برای ایجاد شهر آرمانی، کار خود را به چند هدف دست یافتنی محدود کردند. (096)
معیارهای ارزیابی و انتخاب مبلمان شهری :
به وجود آوردن یک فضای شهری مطلوب به یکایک عناصر تشکیل دهنده آن بستگی دارد و کیفیت ساخت هر یک از این عناصر، چگونگی استقرار آنها در محیط و ارتباط آنها با یکدیگر نیز تأثیری مستقیم در بهبود کیفیت محیط شهری دارد. مبلمان شهری یک شهر به عنوان یکی از ملموس ترین و در دسترس ترین عناصر تشکیل دهنده فضاهای شهری از اهمیت فراوانی برخوردار است. این عناصر به لحاظ کاربردی، به طور مستقیم با شهروندان در ارتباط است و طبعاً عوامل خاصی در زمینه های طراحی، ساخت و نصب بر آنها تأثیر تأثیر خواهد داشت. عدم رعایت اصول لازم می تواند باعث بی استفاده ماندن محصول، اغتشاش و آلودگی بصری، تخریب زود هنگام و ... گردد که سلب اعتماد شهروندان در استفاده از محصولاتی از این دست را به دنبال خواهد داشت.
در این نوشتار قصد بر این است تا با بررسی نکات اساسی که در طراحی مبلمان شهری نقش دارند، آگاهیهای لازم برای خرید، نصب و حتی تولید این محصولات ارائه شود. با بررسی این نکات می توان به نقاط قوت و ضعف و قابلیتهای هر یک از این محصولات پی برد و با توجه به شرایط موجود، سفارش ساخت و یا خریدی مناسب انجام داد. همچنین این امکان وجود خواهد داشت تا معایب احتمالی یک محصول در مراحل مکان یابی و نصب و تعدیل و یا برطرف گردد.
لازم به ذکر است که سازمان زیباسازی شهر تهران با هدف اتقای کیفیت محیط شهریف پروژه ای را با عنوان «تدوین ضوابط و مشخصات فنی مبلمان شهری» به انجام رسانده است. حاصل این پروژه به صورت دفترچه های دستورالعمل در مورد هر یک از اجزای مبلمان شهری است که به زودی در اختیار مناطق مختلف شهرداری و سایر ارگانهای ذی صلاح قرار خواهد گرفت.
به طور کلی نکات مهم در طراحی را به دو گروه عمده می توان تقسیم نمود :
الف ) فیزیکی : پارامترهایی که ویژگیهای فیزیکی و ظاهری یک محصول را دربر می گیرند.
ب ) غیرفیزیکی : پارامترهایی که محتوای فیزیکی ندارند بلکه به هنگام کاربرد و استفاده از محصول مورد توجه و اهمیت قرار می گیرند. (086)
زیبایی و ترافیک آرام
ارمغان شهرداری بالتمیر :
واحد حمل و نقل شهرداری بالتمیر در آمریکا به منظور تأمین بیشتر رفاه شهروندام، مواردی نظیر بازسازی نیمکت های سطح شهر، نوسازی خطوط عابر پیاده و کنترل ترافیک شهر در واقع اضطراری را سرلوحه اقدامات خود قرار داده است.
بهترین شهر امریکا :
این عبارتی بود که در ماه ژوئن سال گذشته، پس از تعویض یا بازسازی و مرمت نیمکت های شهر بالتمیر بر روی آنها نقش بست. این اقدام از آنجا صورت گرفت که کارکنان و مدیران واحد حمل و نقل شهرداری بالتمیر، شعار «ارائه بهترین خدمات به بهترین شهر آمریکا » را دستور کار خود قرار دادند.
نوسازی خطوط عابر پیاده :
به طور معمول خطوط عابر پیاده در مناطق مرکزی شهرها می بایست در حدود چهار سال دوام آورند. این در حالی است که در بالتیمر مدت ها بود که این خطوط کمرنگ شده یا کاملاً از بین رفته بودند. به همین منظور واحد حمل و نقل شهرداری بالتمیر با شناسایی تقاطع هایی که نیاز به بازسازی داشتند، به رنگ آمیزی مجدد این خطوط و خط کشی آنها به وسیله دستگاه حرارت دهندۀ پلاستیک اقدام کرد.
در زمان حاضر بازسازی و مرمت خطوط عابر پیاده در مرکز شهر بالتیمر، گامی دیگر در مسیر حمل و نقل شهری مطمئن به شمار می رود.
افسران ویژه مجری ترافیک :
واحد ویژه مجری ترافیک نخستین بار در سال 1990 میلادی با هشت افسر فعالیت خود را آغاز کرد. این واحد که ابتدا به منظور تسهیل رفت و آمد شهروندان در حد فاصل میان محل سکونت و کار شکل گرفت، اکنون وظایفی فراتر از آن را به عهده گرفته است.
در زمان حاضر افسران ویژه مجری ترافیک مواردی از این دست را مهم ترین وظایف خود می دانند؛ صدور قبض های پارکینگ، کنترل ترافیک در مواقع خاص همچون قطع برق، برگزاری مسابقات ورزشی، فستیوال ها، اسکورت مقامات عالی رتبه و در نهایت کنترل و توزیع ترافیک در مناطق مرکزی شهر و نظار اینها. این افسران که زیرنظر پلیس و واحد حمل و نقل شهرداری بالتیمر – تواماً - فعالیت می کنند، در مواجهه با حوادثی نظیر آتش سوزی، گروگان گیری، تیراندازی و فوریت های دیگر کنترل ترافیک شهر را به دست می گیرند.
گفتنی است خدمات ارائه شده به وسیله افسران ویژه پلیس را قادر می سازد که در شرایط حاد، به جای هدایت ترافیک ناشی از حادثه، بر روی زمان، مدیریت نیروها و عملیات و مأموریت خود متمرکز شوند. (077)
طراحی مبلمان برای خیابان :
نیمکت و صندلی خیابانی :
نشستنگاه در هر شهر، مکانی برای تمرکز برخی فعالیتهاست؛ فضایی برای میانسالان و سالخوردگان تا درد دلهای خود را در برابر آفتاب زمستانی و یا زیر سایه درختان تابستانی با یکدیگر رد و بدل کنند، جایی برای دانش آموز و دانشجوی اهل مطالعه، منظر مناسبی برای آنان که آرزوها و برنامه های زندگی مشترک آینده را مروز می کنند، موضعی استراتژیک برای مادران تا ضمن زیرنظر داشتن فرزند خود با دوست جدیدشان نیز صبحت کنند و شاید استراحتگاهی برای پاهای خسته فروشنده دوره گرد.
«می گویند که دولتمردان برای نیمکت های عمومی شهر، نمادی از اندیشه و تدبیر قائل اند و معروف است که درباره یک شهر می توان بر حسب تعداد نیمکت هایش داوری کرد. این بدان معناست که قابلیت طراحی و استفاده از این وسیله در یک محیط اجتماعی، نگرانی و مسئولیت پذیری مسئولان یک شهر را دربر برابر همشهری هایشان مشخص می کند».
تعبیه نیمکت در شهرهای امروزی، امری ضروری است؛ نیمکت در ایستگاه اتوبوس برای منتظران اتوبوس، در پارک برای رفع خستگی و لذت بردن از محیط، در سطح خیابان برای استفاده رهگذران و نیز مکانهای بسیار دیگر.
در انتخاب جایی برای نشستن، معمولاً استفاده کوتاه و یا بلندمدت مدنظر است. نشستن بلند مدت الزامات و تسهیلات خاص خود را می طلبد، مانند فرم، مدولاریته (قطعه بندی)، آرگونومی (تناسب با ویژگیهای کالبدی بدن انسان) و قطعات اضافی، برای استفاده کوتاه مدت می توان ترکیب ساده و متنوع تری را درنظر داشت؛ نیمکت های یکپارچه با گلدان، روشنایی، زباله دان یا نیمکت های دیواری و پایه کوتاه روی دیوار.
به تعبیر دیگر، نیمکت ها و صندلی های خیابانی با استفاده کوتاه مدت در دسته بدون پشتی و بلند مدت در گروه نیمکت های با پشتی قرار می گیرند.
اگر بپذیریم که هدف نهایی شهرسازی، ایجاد محیط کالبدی مناسب برای زندگی سالم، امن و آسوده شهروندان است، آن گاه آمایش، طراحی و آماده سازی فضاهای شهری متناسب و لازم برای این زندگی و الزامات آن، جایگاه عمده ای در فرآیند شهرسازی می یابد. اما فضاهای شهری موجود در کشور ما از این نظر بسیار فقیر و ناکارآمد ارزیابی شده اند. حل این
مشکل مستلزم اقدامات متعدد و گاه توأم برنامه ریزی، طراحی، اجرایی و مدیریتی است و طراحی و ساماندهی مبلمان شهری در چارچوب فضای شهری، یکی از همین اقدامات است.
ماهنامه شهرداریها با تأکید بر ضرورت برخوردی جامع و هماهنگ با تمام عناصر فضای شهری و فرآیند طراحی آن، مجموعه ای از مباحث طراحی مبلمان شهری برای خیابان را تنظیم کرده است که به تدریج در هر شماره به یکی از این عناصر خواهد پرداخت. اولین بخش از این مباحث به نیمکت و صندلی خیابانی اختصاص دارد. (105)
پر استفاده ترین و راحت ترین نیمکت ها، آنهایی هستند که دارای پشتی، جادستی، فرمی راحت و مطابق با بدن هستند. این گونه نشستنگاه ها افراد را به تأمل در نشستن و سپری کردن اوقات با آسودگی خاطر در محیط شهری تشویق می کنند. (106)
مصالحی برای ساخت نیمکت و صندلی خیابانی ترجیح دارند که نیاز به مراقبت کمتری داشته باشند. در برابر سرما، گرما، رطوبت و خشکی، کیفیت خود را از دست نمی دهند. (107)
از آنجا که در کشورهای توسعه یافته، هزینه اداره شهر از طریق مالیات شهروندان تأمین می شود، شهرداریهای ایالت انتاریو در کانادانا ملزوم به ارائه گزارش عملکرد خود در این زمینه به شهروندان شدند. (081)
هر روشی که برای تأمین روشنایی در یک محل انتخاب شود، تجهیزات و نحوه اجرای آن باید دارای این مشخصات باشند؛ مقاومت در برابر تخریب عمدی، مقاومت در برابر شرایط جوی و اقلیمی نامساعد، عدم زنگ زدگی و فرسایش، نصب آسان و بالاخره نگهداری آسان. (093)
برنامه ریزی و طراحی مجدد شهرها در مقیاس کلان، همواره توأم با موفقیت نبوده است و شاید به همین لحاظ بوده که در اواخر قرن بیستم اهداف برنامه ریزان متعادل تر شده است. (097)
