بخشی از مقاله
اثربخشی آموزش مهارتهای مثبت اندیشی بر منبع کنترل دانشجویان
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی مهارت های مثبت اندیشی بر منبع کنترل دانشجویان انجـام شـد. ایـن پـژوهش از نـوع نیمـه آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل همراه با مرحله پیگیری بود . جامعه آماری پژوهش کلیه دانشـجویان دانشـگاه آزاد اسلامی واحد کرج در سال تحصیلی 94-95 تشکیل دادند. نمونه گیری در طی دو مرحله انجام شد، در مرحله اول از نمونه گیری در دسترس و در مرحله دوم از نمونه گیری تصادفی استفاده گردید و تعداد 30 نفر به طور تصادفی در گروه هـای آزمایشـی و کنتـرل جایگزین شدند(هر گروه 15 نفر). برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه ی منبع کنترل راتر((1966 استفاده شد. در فرایند اجرا، گروه مداخله به مدت 8 جلسه تحت آموزش مثبت اندیشی قرار گرفتند و گروه کنترل هیچ گونه مداخله ای را دریافـت نکـرد و بـه فعالیـت های معمول خود ادامه دادند. برای تحلیل داده ها از روشهای آمار توصیفی و آمار تحلیل کواریانس با اندازه گیری مکرر استفاده شـد. نتایج نشان داد که آموزش مثبت اندیشی بر منبع کنترل دانشجویان تاثیر معنی دار داشـت(.(P>0/001 ایـن نتـایج در دوره پیگیـری کماکان به طور معناداری تداوم یافته بود .(P>0/001) می توان گفت که نتایج این پژوهش بـرای تحقیقـات آینـده در زمینـه کـاربرد مثبت اندیشی در بهبود منبع کنترل دانشجویان تلویحاتی را در بر دارد.
کلمات کلیدی: مثبت اندیشی، منبع کنترل، دانشجویان
مقدمه
نوجوانی و جوانی به دلیل دوره خاص رشدی، دورهای حساس و بحرانی است که در آن نوجوانان و جوانان با انواع رویدادهای انتقالی از نظر زیستی، تحصیلی، نقشهای اجتماعی و غیره رو به رو شوند و در این میان باید راه حل -هایی برای حل مشکلات و مقابله موثر بـا آنها بیابند. اگر آنان در این مسیر موفق شوند، بهداشت روانی خود را تضمین کردهاند وگرنه در معرض بسیاری از آسیبهـای روانـی و اجتماعی قرار می گیرند(دانش، نیکومنش، شمشیری و سلیمی نیا، .(1394
منبع کنترل به اعتقاد افراد در مورد چگونگی کنترل محیط اشاره دارد. به عبارت دیگر، منبع کنتـرل، نظـامی از اعتقـادات اسـت کـه براساس آن فرد موفقیتها و شکستهای خود را بر حسب تواناییها و ضعفهایش ارزیابی میکند. دو نوع جهت گیری در زمینه منبع کنترل در افراد وجود دارد. برخی افراد جهت گیری درونی پیدا میکنند، با ایـن اعتقـاد کـه تبحـر، سـخت کوشـی، احتیـاط و رفتـار مسئولیتپذیر، به پیامدهای مثبت میانجامد. برعکس، عدم مهارت، عدم تلاش و رفتار غیرمسئولانه، به پیامدهای منفی منجر خواهـد شد(شعبانی بهار، یلفانی و قارلقی، .(1389
از سوی دیگر، برخی افراد جهت گیری بیرونی پیدا میکنند. با این اعتقاد کـه رویـدادها از طریـق شـانس، قـدرت دیگـران و عوامـل ناشناخته و غیرقابل کنترل تعیین میشوند. به نظر این افراد، رفتار و نتیجه از یکدیگر مستقلاند و چون به باور آنـان، نتـایج بـه بـاور مربوط نمیشود، نتیجه میگیرند که نتایج، خارج از کنترل شخصی آنان است (راتر، 1966؛ بـه نقـل شـعبانی بهـار، یلفـانی و قـارلقی، .(1389 منبع کنترل درونی اشاره دارد به این مطلب که فرد حوداث مثبت را ناشی از تلاش خود و رخدادهای منفی را ناشـی از عـدم تلاش خود تلقی میکند(آدن، 1971؛ به نقل از قنبری، قنبری، یاقریان سرارودی و نادری لرجانی، .(1392
بر اساس پژوهشها آموزش مهارت های مثبت اندیشی در تغییر منبع کنترل موثر بوده و سودمندی و تاثیر آموزش مهارتهای مثبت اندیشی در درونی سازی منبع کنترل دانش آموزان دبیرستانی مورد تایید قرار گرفته است(سهرابی و جوانبخش، .(1388
1
رویکرد روانشناسی مثبت با شعار توجه به استعدادها و توانمندی های انسا مـورد توجـه پژوهشـگران مختلـف بـوده است( سـلیگمن1، 2005؛ سلیگمن، ارنست، گیلهام، پیویچ و لینکینز2، .(2009 روانشناسی مثبت، تاکید بربنا نهادن و گسترش هیجـان هـای مثبـت بـه منظور ایجاد سپری در برابر اختلال های روانی و افزایش بهزیستی و شادکامی افراد دارد(سـلیگمن، .(2002 ایـن رویکـرد معنـا را در زندگی مراجعان به منظور تسکین آسیب شناسی روانی و تقویت شادی، افزایش می دهد (رشید3، .(2008 زیربنای روان درمانی مثبت نگر ریشه در کارهای سلیگمن((2002 دارد که معتقد است شادی شامل زندگی لذتمند، متعهدانه و معنا داراست. تجربه هیجان هـای مثبتی که روان درمانی مثبت نگر بر آن تاکید دارد، اغلب توانایی بهتری در اسـتفاده از توانمنـدی هـا و سـازگاری هـا در مواجهـه بـا مشکلات زندگی ایجاد می کند(فردریکسون4، .(2009 روان درمانی مثبت نگر در عمل، بر اساس روش های علمی سنتی جهت فهم و آسیب شناسی روانی رفتار طراحی شده است. این رویکرد بر فرایندهای مثبت و توانایی های افراد تاکید دارد و بـه درمـانگران توصـیه میکند که به فرایندهای مثبت مراجعین شان که کم و به ندرت در زندگی شان جریان دارد توجـه کنند(سـلیگمن، رشـید و پـارکز5، .(2006 فردریکسون و لوسادا(2005)6، بر اساس مدل مثبت نگر دریافتند که هیجان های مثبت سپری را در مقابل پیامـدهای نـاگوار استرس به وسیله کاهش دادن برانگیختگی خودمختار ناشی از هیجان های منفی و افزایش انعطاف پذیری ناشی از تفکر و حل مسـاله ایجاد می کنند. روانشناسی مثبت نگر می تواند با افرایش انعطاف پذیری فرد در برابـر هیجـان هـای منفـی او را در برابـر پریشـانی و آشفتگی مقاوم کند(فردریکسون و لوسادا، .(2005
از آنجا که اکثر مردم امروزه در جامعه ما در زندگی شان تفکرات منفی را مدنظر قرار داده و به آنها بها مـیدهنـد و حتـی در صـحبت هایشان هم مدام از سختیهای کارشان، کم خوابیهای شبانه، نداشتن استراحت گله میکنند و همین امر تـاثیر منفـی بـر فکـر آنهـا گذاشته و باعث خستگی و ناامیدیشان میشود. لذا سوال این پژوهش این است که آیا مهارتهای مثبـت اندیشـی بـر منبـع کنتـرل دانشجویان در میان مدت تاثیر مثبت دارد یا خیر؟
روش پژوهش
در این پژوهش از روش تحقیق نیمه آزمایشی از نوع طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل همراه به مرحله پیگیری اسـتفاده شد. جامعهی آماری پژوهش حاضر کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد واحد کرج مشغول به تحصـیل در سـال 1395-94 بودنـد. از نمونـه گیری در دسترس استفاده و تعداد 30 نفر به طور تصادفی در گروههای آزمایشی و کنترل جایگزین شدند(هر گروه 15 نفر).
ابزار پژوهش پرسشنامه منبع کنترل
این آزمون توسط راتر(1966، به نقل از برزگر بفروئی، صالح پور و امام جمعه، (1393 برای ارزیابی انتظارات تعمیم یافته فرد، در زمینه کنترل درونی یا بیرونی تقویت، تهیه گردیده است. در ساختن این وسیله اندازه گیری، از نظریه یادگیری اجتماعی، به عنوان چهارچوب نظری استفاده شده است. این مقیاس، یک پرسشنامه 29 ماده است که هر ماده دارای دو جمله به صورت (A) و (B) می باشد، که در یکی مقیاس کنترل درونی، و در دیگری مقیاس کنترل بیرونی، قرار دارد، 6 ماده از 29 ماده به صورت خنثی می باشد، که برای پوشیده نگه داشتن منظور پرسشنامه، از آزمودنی بکار برده شده است. نمره گذاری این آزمون با شمارش جوابهای کنترل درونی از 23 ماده می باشد، که نمره 9 یا بالاتر نشانه منبع کنترل بیرونی، و نمره کمتر از 9 نشانه منبع کنترل درونی است. صبوری مقدم(1372 ، به نقل از یاریاری، مرادی و یحیی زاده، (1386 ضریب پایایی مقیاس راتر را با استفاده از روش تصنیف حدود 0/81 به دست آورده است. موفق(1375، به نقل از یاریاری و همکاران، (1386 با هنجاریابی مقیاس منبع کنترل راتر بر روی دانشآموزان دبیرستانهای شهر مشهد، روایی این مقیاس را با استفاده از روایی ملاک هم زمان با منبع کنترل نویکی استریکلندر به عنوان ملاک، 0/39 به دست آورد.
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
2
در این پژوهش، جهت تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده از روش های آمار توصیفی برای بدست آوردن میانگین، انحراف استاندارد و سپس از آمار استنباطی برای بدست آوردن تحلیل کوواریانس با اندازگیری مکرر با به کمک نرم افزار SPSS نسخه 22 استفاده شد.
جدول :1 شاخصهای توصیفی میانگین و انحراف معیار منبع کنترل
متغیر سنجش آزمایش کنترل
میانگین انحراف معیار میانگین انحراف معیار
جدول :2 نتایج آزمون لوین در مورد پیش فرض تساوی واریانسهای گروه های نمونه
بر اساس دادههای جدول 2 نتایج این آزمون لوین نشان میدهد که چون سطح معناداری بهدستآمده بزرگتر از 0/05 میباشد، بنابراین دو گروه آزمایش و کنترل از نظر واریانس تفاوت معنیداری ندارند، بنابراین این پیشفرض جهت انجام تحلیل کوواریانس رعایت شده است.
جدول :3 نتیجه آزمون شاپیرو ویلکز برای نرمال بودن داده ها
نتایج جدول 3 نشان میدهد که سطح معنیداری در آزمون فوقالذکر از 0/05 بزرگتر است. فرضیه صفر در آزمون شاپیرو ویلکز، پیروی دادهها از توزیع موردنظر (که در اینجا نرمال است) میباشد. با توجه به سطح معنیداری و عدم رد فرضیه صفر، نرمال بودن داده ها مورد تأیید قرار می گیرد.
جدول :4 نتایج آزمون باکس مبنی بر همسانی ماتریسهای واریانس-کووایانس
بر اساس دادههای جدول 4 نتایج این آزمون نشان میدهد که چون سطح معناداری بهدستآمده بزرگتر از 0/05 میباشد، بنابراین دادههای پژوهش فرض همگنی ماتریسهای واریانس-کوواریانس را زیر سؤال نبرده است؛ بنابراین این پیشفرض نیز رعایت شده است.
جدول :5 نتایج همگنی شیب خط رگرسیونی در متغیر منبع کنترل
منبع تغییرات مجموع مربعات درجه آزادی میانگین مربعات آماره آزمون F معناداری
جدول 5 سطح معنیداری اثر تعامل گروه(مستقل)*پیش آزمون(همپراش) برابر 0/383 و بزرگتر از P>0/05 میباشد بنابراین فرضیه همسانی شیب های رگرسیونی برای متغیر منبع کنترل رعایت شده است.
جدول :6 نتایج خطی بودن رگرسیون همپراش(پیش آزمون) و وابسته
منبع تغییرات F معناداری
پیش آزمون(همپراش) منبع کنترل 0/154 0/698
سیون همپراش(پیش آزمون) و وابسته را نشان میدهد. مقدار F تاثیر متغیر همپراش(پیش آزمون) را بـرای منبـع کنتـرل 0/154 را نشان میدهد که این مقدار F معنادار نیست((P> 0/05 بر همین اساس نتایج تحلیل کواریانس برای مقایسه گروهها صحیح است ولـی متغیر همپراش(پیش آزمون) منبع کنترل تاثیری بر مدل پیشنهادی ندارد.
فرضیه: آموزش مهارت های مثبت اندیشی بر منبع کنترل دانشجویان در میان مدت تاثیر مثبت دارد.
جدول :7 خلاصه نتایج تحلیل کواریانس اندازه گیری مکرر برای منبع کنترل
با توجه به جدول بالا شاخص F و سطح معنی داری مشاهده شده برای منبع کنترل(P=0/0001، (F=51/984 نشان میدهد که بین گروهها تفاوت معنادار وجود دارد. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که آموزش مهارتهای مثبت اندیشی بر منبع کنترل دانشجویان موثر بوده است و اینکه اثرات ایجاد شده ناشی از مثبت اندیشی در مراحل پس آزمون و پیگیری با گذشت زمان روند ثابتی داشته است. همچنین بر اساس ضریب اتا 65 درصد از تغییرات منبع کنترل در اثر اجرای مهارتهای مثبت اندیشی بوده است.
