بخشی از مقاله
اثربخشی امیددرمانی بر شادکامی کودکان بی سرپرست و بدسرپرست
چکیده
هدف پژوهش حاضر تعیین اثربخشی امیددرمانی بر شادکامی کودکان بیسرپرست و بدسرپرست بود. روش این پژوهش نیمهآزمایشی با طرح پیش آزمون-پسآزمون با گروه کنترل اجرا شد. جامعهی آماری پژوهش راکلّیه ی کودکان بیسرپرست و بدسرپرست تحت پوشش بهزیستی شهر اردبیل در سال 1394-95 تشکیل میدادند که از میان آنها با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی دردسترس، 30 نفر انتخاب و به طور تصادفی در گروه آزمایش 15) نفر) و گروه کنترل 15 ) نفر) جایگزین شدند. شرکتکنندگان گروه آزمایش، برنامه امیددرمانی را طی 8 جلسه دریافت نمودند. برای جمعآوری داده ها از پرسشنامهی شادکامی آکسفورد((1989 استفاده شد. دادهها با روش آماری کورایانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافتهها نشان داد که فرضیههای پژوهش مبنی بر اثربخشی امیددرمانی بر شادکامی کودکان بیسرپرست و بدسرپرست مورد تایید قرار گرفته است و شرکتکنندگان گروه آزمایش نسبت به شرکتکنندگان گروه کنترل در پسآزمون به طور معناداری شادکامی بیشتری داشتند. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که امیددرمانی در افزایش شادکامی کودکان بیسرپرست و بدسرپرست تاثیر معناداری دارد.
واژههای کلیدی: امیددرمانی، شادکامی، کودکان بیسرپرست و بدسرپرست
مقدمه
بیسرپرستی از آغاز خلقت وجود داشته است و برخی از کودکان بیسرپرست و بدسرپرست در مراکز شبه خانواده و دور از محبت والدین و اعضای خانواده زندگی میکنند و اکثر آنها دچار محرومیتها و احساس شکست و گاه نیز دچار صدمهها و ضربههای روانی هستند، این کودکان در وجودشان احساس خلاء میکنند و افرادی ناراضی و نارحتی هستند که برای احقاق حقوق خود ممکن است تن به رفتارهای ناسازگارانه و انحراف آمیز بدهند.[1]
در ایران سازمان حمایتی کودکان و نوجوانان از جمله سازمان بهزیستی، فرزندان بیسرپرست را تحت پوشش و سرپرستی خود قرار میدهند . زندگی دور از خانواده و محدود بودن تعاملات خانوادگی، در طول مدت کودکان را در خطر مشکلات و بحران های هویتی، ارتباطی، فردی و اجتماعی، کاهش شادکامی، احساس ناخشنودی و افت کیفیت زندگی قرار میدهد .[2] علت روز افزون ناسازگاریها و بیسرپرست شدن کودکان از هم پاشیدگی کانون خانواده، فقر و گرسنگی، اعتیاد و نظایر آن است .[3] بر اساس آمارهای موجود تعداد کل کودکان بیسرپرست تحت پوشش بهزیستی 21 هزار نفر است که 11 هزار و 500 کودک به خانوادههای جایگزین پرداخته شدهاند و 9 هزار و 500 کودک نیز در خانههای کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی نگهداری میشوند .[4] عدم مراقبت پیوسته از کودکان دلیلی بر عدم انطباق و مشکلات رفتاری، شناختی، هیجانی، رشدی و اجتماعی آنها میباشد .[5]
شادکامی مجموعه لذتها منهای دردها و ترکیبی از حداکثر عاطفهی مثبت به اضافهی حداقل عاطفهی منفی است، افراد شادکام عموماً افرادی شاد و خوشبین و سالم بوده و از این که وجود دارند راضیاند، زندگی را با ارزش میدانند و با جهان در صلح و تفاهم هستند. برعکس افرادی که شادکام نیستند از نظر شخصیت بدبین، غمگین و مایوس بوده و با جهان در تضاد هستند .[6] تجربهی درونی از شادکامی پایدار و رضایتمندی میتواند اعتماد به نفس، خوشبینی و خودکارآمدی، تفسیر مثبت از دیگران و خوشبرخورد بودن، خونگرمی، فعالیت و انرژی، رفتارهای هماهنگ با جامعه، امنیت و سلامت
جسمانی، انطباق موثر با چالش ها و فشارها، ابتکار، انعطافپذیری و رفتارهای هدفمند را افزایش دهد .[7]
یکی از درمانها دیگری که میتوان در این زمینه به کار گرفت امیددرمانی میباشد. امیددرمانی، یک برنامهی درمانی است که بر اساس نظریه امیددرمانی اسنایدربه منظور افزایش تفکر امیدوارانه و تقویت فعالیتهای مربوط به پیگیری هدف طراحی شده است که از درمانهای شاختی-رفتاری، درمانهای راهحل مدار و درمان داستانی و روایتی مشتق شده است [8]، در این درمان شرکتکنندگان ابتدا با اصول نظریه امید آشنا شده و سپس به آنها آموزش داده میشود که چگونه این اصول را در زندگی خود به کار گیرند. شرکتکنندهگان یاد میگیرند که چگونه ؛ اهداف مهم، قابل دستیابی و قابل اندازهگیری تعیین کنند؛ گذرگاههای متعددی برای حرکت به سمت این اهداف تعیین کنند؛ منابع انگیزشی و تاثیر متقابل هر مانع بر انگیزش را شناسایی کنند؛ پیشرفت به سمت هدف را بازنگری کنند؛ و اهداف و گذرگاهها را در صورت لزوم اصلاح کنند. این مداخله به صورت گروهی اجرا میشود زیرا در نظریه اسنایدر فرض بر این است که تفکر امیدوارانه منعکس کننده یک فرایند تبادلی1 است .[9] نتایج تحقیقات اسنایدر بر روی بیماران روانی و برخی از بیماریهای جسمی مانند سرطان و ناتوانیهای جسمی نشان داده است که بسیاری از بیماریهای روانی و برخی از بیماریهای جسمانی در واکنش به از دست دادن امید رخ میدهد و امیدددرمانی قادر است سلامت روانی و کیفیت زندگی بیمارن را بهبود بخشد .[10]
در پژوهشی تحت عنوان " اثربخشی روایت درمانی گروهی بر افزایش شادکامی و امیدواری سالمندان آسایشگاههای شهر رشت" نشان دادند که این مداخلات تاثیر معناداری بر افزایش شادکامی و امیدواری سالمندان داشته است.[11] در پژوهشی تحت عنوان "اثربخشی طرحواره درمانی بر شادکامی و سلامت روان بیماران مبتلا به دیابت نوع دو"نشان دادند که این مداخلات موجب افزیش شادکامی و بهبود سلامت روان این بیماران شده است.[12] در پژوهشی تحت عنوان "بررسی امیددرمانی بر افزایش شادکامی و رضایت از زندگی در سالمندان" نشان دادند که مداخله امیددرمانی منجر به افزایششادکامی و رضایت از زندگی در سالمندان شد .[13] در پژوهشی تحت عنوان "اثربخشی درمان مدیریت استرس (شناختی-رفتاری) بر شادکامی زنان نابارور" نشان دادند که مداخلات شناختی - رفتاری بر زنان نابارور موجب افزایش شادکامی شده است.[14] نیز در پژوهشی تحت عنوان "اثربخشی مشاوره گروهی با رویکرد طرحواره درمانی بر افزایش شادکامی سالمندان ساکن تبریز" به نتایج مشابهی دست یافتند .[15] در پژوهشی "تحت عنوان اثربخشی آموزش شناختی-رفتاری فودایس بر میزان افزایش فعالیت جسمی و ورزشی و افزایش شادکامی و بهداشت روانی" نشان داد که این مداخله متغیرهای پژوهش را به طور معناداری افزایش داده است .[16] تحقیقات نشان داد که طی 8 جلسه دو ساعتی درمان گروهی مبتنی بر امیددرمانی، میزان تفکر عامل، معنای زندگی و عزت نفس و شادکامی افزایش مییابد، در حالی که نشانههای افسردگی و اضطراب کاهش مییابد.[17]
بنابراین با توجه به تحقیقات انجام گرفته و پایین بودن شادکامی درکودکان بیسرپرست و بدسرپرست ، در ابعاد مختلف و تبعات سوء آن بر سلامت روان، عزّت نفس، اعتماد به نفس این افراد و منزوی شدن آنها در جامعه و عدم شرکت در فعالیت های اجتماعی و ارتباط موثر با محیط و اطرافیان، و با توجه به نتایج مطالعات انجام گرفته در زمینهی اثربخش بودن مداخلات مبتنی بر امیددرمانی در افزایش شادکامی اکثر مشکلات روانشناختی، ناتوانیها و بیماریهای جسمی و از آنجا که تاکنون در داخل کشور، پژوهشی به صورت آزمایشی به بررسی اثر بخشی این امیددرمانی بر شادکامی کودکان بیسرپرست و بدسرپرست نپرداخته است؛ پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی امیددرمانی بر شادکامی کودکان بیسرپرست و بدسرپرست انجام گرفت. یافتهها این پژوهش میتواند قابل کاربرد برای مسؤلان بهزیستی، مشاوران توانبخشی، مددکاران اجتماعی و روانشناسان باشد.
روش تحقیق
پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی بوده و از لحاظ روش، نیمه آزمایشی میباشد که در آن از طرح پیشآزمون -پسآزمون با گروه کنترل استفاده شده است. جامعهی آماری پژوهش حاضر راکلّیهی کودکان بیسرپرست و بدسرپرست تحت پوشش بهزیستی شهر اردبیل در سال 1394 تشکیل میدادند که با روش نمونهگیری تصادفی ساده 30 نفر انتخاب و به طور تصادفی در گروه آزمایش 15) نفر) و گروه کنترل 15) نفر) جایگزین شدند. جلسات مداخله براساس یک طرح از پیش تعیین شده، 8 جلسه، هرجلسه به مدت 90 دقیقه بر روی گروه آزمایش اجرا گردید و گروه کنترل هیچ مداخلهای دریافت نکرده و به روال عادی خود ادامه دادند. هر دو گروه یکبار قبل از اجرای مداخلات و یکبار بلافاصله پس از انجام مداخلات، پرسشنامهی شاکامی را تکمیل کردند. خلاصه جلسات امیددرمانی در جدول شماره 1 آورده شده است. برای گردآوری دادهها از پرسشنامه زیر استفاده شد:
پرسشنامه شادکامی آکسفورد( :(1989 این پرسشنامه توسط آرگیل و همکاران (1989) باهدف تشخیص شادکامی ساخته شده است. از آنجا که آزمون افسردگی »بک« یکی از موفقترین مقیاسهای افسردگی است، آرگایل پس از رایزنی با بک جملات مقیاس افسردگی او را معکوس کرد. بدین ترتیب 21ماده تهیه شد و 11 ماده دیگر نیز به آنها افزود تا سایر جنبههای شادکامی را در برگیرد، سپس به روی تعدادی از دانشجویان اجرا نمودند وبا توجه به روایی صوری پرسشها و حذف چند ماده در نهایت فرم نهایی 29 سوال پرسشنامه آماده گردید. که هر سوال 4 گزینه میباشد که از صفر (هرگز) تا سه (همیشه) نمرهگذاری میشود. حداقل نمره صفر و حداکثر نمره در این آزمون 87 میباشد، آرگیل و همکاران ضریب آلفای این پرسشنامه را 0/92 با 247 آزمودنی گزارش دادند و پایایی بازآزمایی آن را طی هفت هفته ./78 گزارش نمودند .[18] این پرسشنامه توسط علیپور و نوربالا (1378)، در ایران ترجمه و با اجرا بر روی 101 داشنجوی کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی هنجاریابی شد. که آلفای کرنباخ آن برابر 0/93 گزارش گردید. و با روش دونیمه کردن به روش اسپیرمن براون مقدار 0/92 و به روش گوتمن 0/91 گزارش شده است.
