بخشی از مقاله
چکیده هدف: هدف از پژوهش حاضر تعیین اثربخشی هدفگذاری بر اهداف پیشرفت و انگیزه پیشرفت دانشجویان بود.
روش: بهمنظور نیل به این هدف، از طرح شبه آزمایشی با طرح پیشآزمون و پسآزمون با گروه کنترل استفاده شد.تعداد 30 نفر از دانشجویان مقاطع مختلف تحصیلی دانشگاه های شهر سمنان در سال تحصیلی 1394-95 با روش نمونهگیری تصادفی خوشهای و با توجه به حجم جامعه و از هر مقطع به نسبت جمعیت آن مقطع به روش نسبتی انتخاب شدند. برای گروه آزمایش، مداخله آزمایشی بسته آموزش هدفگذاری، در طول 9 جلسهی 90 دقیقهای (هفته-ای سه جلسه) اجرا شد، اما گروه کنترل هیچ نوع مداخلهای دریافت نکرد. هر دو گروه، پیش و پس از آموزش هدف-گذاری، پرسشنامه های اهداف پیشرفت و انگیزه پیشرفت را تکمیل نمودند. داده ها با آزمون کوواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافتهها: نتایج نشان داد که آموزش هدفگذاری منجر به افزایش انگیزه پیشرفت و اهداف تسلط-گرایش و اهدافعملکرد-گرایش دانشجویان در گروه آزمایش، در مقایسه با گروه کنترل میشود.
نتیجه گیری: با آموزش هدف گذاری و در نتیجه افزایش انگیزه پیشرفت، اهداف عملکردی و تسلطی می توان کاراییفردی و سازمانی را افزایش داد.
کلیدواژهها: آموزش هدفگذاری ، اهداف پیشرفت، انگیزه پیشرفت
مقدمه
ازجمله عاملهای روانشناختی و انگیزشی اثرگذار بر عملکرد و یادگیریهای مختلف "تعیین هدف" است (ارز و زیدان 1، .(1984 مفهوم هدف2 دارای تعاریف گوناگونی است، برخی پژوهشگران معتقدند، هدف در حقیقت یک موقعیت یا وضعیت بیرونی یا خارج از وجود انسانها است که افراد سعی دارند با تلاش به آن دست پیدا کنند (توکمن3، (2014، برخی پژوهشگران نیز هدف را پیشبینی کنندهی قدرتمند عمل میدانند که موجب پایان دادن تفکر در مورد اهداف جایگزین (رقابت اهداف) و ایجاد تعهد برای فرد جهت عمل به غایت یا هدف میشود (موسی4، .(2012
با پذیرش تعریف هدف، هدفگذاری پیشبینی نتایج مثبت یک عمل یا یک سلسله اعمال و برنامهریزی برای رسیدن به آن نتایج است (نهارگانگ5، .(2013شانک(2001) 6 نیز هدفگذاری را روش منظم تدوین اهداف و کوشش برای رسیدن به این اهداف که در پیشرفت و توسعهی اعتمادبهنفس و کسب لیاقت مؤثر است تعریف میکند. در حقیقت هدفگذاری از واژهی یونانی (telo) به معنای اقدام برنامهریزیشده هدفمند فرد گرفتهشده است (بکمیر7، .(2009
هدفگذاری مؤثر مستلزم آن است که شخص توانایی تعیین یک هدف بلندمدت، شکستن آن به اهداف کوتاهمدت، اهداف فرعی قابلدسترس، نظارت بر پیشرفت و قابلیت ارزیابی، تنظیم کردن استراتژی و در صورت نیاز، تنظیم یک هدف جدید در صورتی که هدف قبلی به سرانجام رسیده باشد. این طرح چند مرحلهای یک کلید برای افزایش عملکرد روانی و جسمی سالم در همهی امور انسانی ازجمله شخصیتی، تحصیلی و ... در سراسر طول عمر است (شانک8، .(2001 همچنین هنگامیکه افراد اهدافی برای خود تنظیم میکنند، نسبت به نقاط قوت و ضعف خودآگاهی بیشتری یافته، توانایی و میزان تلاش خود را برای انجام موفقیتآمیز این اهداف قضاوت میکنند، در نتیجه به استراتژیها و قوانین مؤثرتری میرسند و رویکرد بهتر و مؤثرتری نسبت به اهداف پیشرفت خود اتخاذ خواهند کرد و در صورت لزوم جهتگیری هدف خود را مورد تغییر و بازبینی قرار میدهند (الیوت9، .(1997
اهداف پیشرفت10 یکی از برجستهترین و کاملترین چارچوبها برای ادراک عملکرد موفقیتآمیز افراد، به خصوص در حیطههای آموزشی و مهارتی است (کاپلان و فلوم11، .(2010 این نظریه توسطدویک(1986) 1 و نیکولز(1984) 2 ارائهشده است که شامل جهتگیریهای خاص موقعیتی هستند که تمایل برای ترقی، رشد، اکتساب دانش و یا نشان دادن شایستگی خود در یک بافت ویژه را نشان میدهد. نظریه اهداف بر این فرض استوار است که اهداف پیشرفتی که یادگیرندگان درباره تکالیف تحصیلیشان دنبال میکنند بر کیفیت توانایی و اشتغال نسبت به آن تکالیف تأثیر میگذارد (ایمز، .(1992
در ارتباط با انواع جهتگیری هدف یکی از تقسیمبندیهای متداول عبارت است از: هدفگرایی تبحری3 و هدفگرایی عملکردی 4 (ایمز، .(1992 الیوت (1999) و پینتریچ(2000) 5 اهداف پیشرفت را بهصورت یک ماتریس دوبعدی پیشنهاد کردهاند که براساس آن چهار گرایش به هدف وجود دارد که شامل هدفهای تبحرگرا، اجتناب از تبحر، عملکرد گرا و اجتناب از عملکرد میباشند. تمایز بین اهداف تبحری و عملکردی مشابه تمایز بین انگیزه درونی و بیرونی است، هدف تبحری در برخی از خصوصیات باانگیزه درونی وجه اشتراک دارد و هدف عملکردی نیز از جهاتی شبیه به جنبههای خاصی از انگیزه بیرونی است.
نتایج حاصل از اغلب پژوهشهای انجامگرفته در ارتباط با اهداف پیشرفت نشان میدهند که اهداف تبحری رابطه مثبتی با استفاده از راهبردهای شناختی عمیق، هدفگذاری مناسب، یادگیری خودتنظیمی، مقابله کارآمد و مناسب با مشکلات و ناکامیها، نمرات بالا و بهطورکلی با بهزیستی روانی افراد دارد (ایمز، 1992؛ دویک و لگت6، 1988؛ لی7 و همکاران، 2010؛ کاپلان و فلوم 8، (2010 همچنین پژوهشها رابطه مثبت و مستقیم میان مهارتهای هدفگذاری و اهداف تبحری را تأیید کردهاند (ولترز، یو، پینترچ9، 1996 ؛ چرچ، الیوت و گیبل10، 2001؛ الیوت و مک گریگور، .(2001 در مورد رابطه اهداف عملکردگرا با هدفگذاری نتایج پژوهشها متناقض است، به نحوی که برخی یافتههای پژوهشی (الیوت و مک گریگور، 2001؛ هاراکیوکس11، بارون، الیوت، کاستر و لتهو، 1997 و 2000، محسنپور، حجازی و کیامنش، (1385 این رابطه را تأیید نمودهاند؛ در حالی که برخی یافتهها (پینتریچ، 2000؛ ولترز و همکاران، (1996 این رابطه را تأیید نمیکنند. علاوهبر آن پژوهشها نشان داده است که اهداف اجتنابی رابطه مثبتی با استفاده از راهبردهای سطحی یادگیری همچون مرور ذهنی و حفظ، کاهش انگیزه درونی برای یادگیری، کاهش پایداری و درگیری در تکلیف، اجتناب از درخواست کمک، اضطراب، تعویق، نمرات پایین و بهطورکلیهیجانات منفی دارد (پینتریچ، 2000 لی، مک اینرنی، لیم و اورتیگا، .(2010 رابطه منفی میان اهداف اجتنابی و مهارتهای هدفگذاری در بیشتر پژوهشها تأییدشده است (الیوت و مک گریگور1، 1999، چرچ2، الیوت و گابل، 2001؛ الیوت و چرچ، 1997؛ محسنپور و همکاران، .(1385 از طرفی نوع هدفی که انتخاب میکنیم و وجود یا عدم وجود هدفگذاری، مقدار انگیزه ما را برای رسیدن به آن هدف تعیین میکند.
انگیزش یک تمایل یا گرایش به عمل است و انگیزه، نیاز یا خواست خاصی است که انگیزش را موجب میشود، بنابراین، انگیزش را عامل کلی و مولد رفتار و انگیزه را علت اختصاصی رفتار بهحساب میآورند (سیف، .(1386 انگیزه پیشرفت یکی از مهمترین انگیزههای اکتسابی هر فرد است که برای نخستین بار توسط موری مطرح شد. انگیزه پیشرفت عبارت است از گرایشی همهجانبه به ارزیابی عملکرد خود با توجه به عالیترین معیارهای تلاش برای موفقیت در عملکرد و برخورداری از لذتی که با موفقیت در عملکرد همراه است (دسی و رایان3، .(1985
از انگیزه پیشرفت تعاریف متعددی بهعملآمده است. گیج و برلاینر(1992) 4 انگیزه پیشرفت را بهصورت یک میل یا علاقه به موفقیت فرد در یک زمینه فعالیت تعریف کردهاند. به لحاظ پرورشی، انگیزه، هم هدف و هم وسیله است. در انگیزه بهعنوان هدف از دانشآموزان انتظار میرود که نسبت به موضوعات مختلف علمی و اجتماعی علاقه کسب کنند و به عبارتی دارای انگیزه باشند. انگیزه به عنوان وسیله بهصورت آمادگی روانی یک پیشنیاز یادگیری محسوب میشود و تأثیر آن بر یادگیری کاملاً آشکار است (سنه، .(1385 افرادی که دارای انگیزه پیشرفت بالا هستند. تکالیف وموقعیتهایی را که بتوانند بر آنها اثر بگذارند و بهطور موفقیتآمیزی به اتمام برسانند را ترجیح میدهند؛ اما افرادی که دارای انگیزه پیشرفت پایین هستند به خود مطمئن نیستند و زمینه شکست خود را فراهم میکنند (یونیرزیسکی5، .(2003 پژوهشها نشان داده است هدفگذاری موجب افزایش انگیزه و بهبود کارایی عملکرد افراد میشود (توکمن،2014؛ باقرست، تاپس و کنسینگر6، (2015 و بهکارگیری تئوری هدفگذاری یک روش ساده، مستقیم و مؤثر برای افزایش انگیزش میباشد و نیز یک روش بنیادی است چرا که بیشتر روشها در زمینه اثربخشی خود به آن وابسته هستند (الیوت و مک گریگور، .(1999
با توجه به مطالب گفته شده و خلاء تحقیقاتی موجود در زمینه آموزش آزمایشی هدفگذاری و اهمیت بسیار بالای انگیزه پیشرفت و اهداف پیشرفت، هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش هدفگذاری بر ارتقاء یادگیری انگیزه پیشرفت و اهداف پیشرفت میباشد.
روش
این پژوهش از نوع شبه آزمایشی با طرح پیشآزمون و پسآزمون با گروه کنترل بود. جامعـه آمـاری ایـن پــژوهش شـامل دانشــجویان مقـاطع مختلــف تحصـیلی دانشگاه هـای شــهر سـمنان در ســال تحصیلی 1394-95 بودند که از بین آنها با روش نمونهگیری تصادفی خوشهای، و با توجه بـه حجـم جامعه و از هر مقطع به نسبت جمعیت آن مقطع به روش نسبتی، 30 نفر 15) نفر گروه نمونه و 15 نفر گروه گواه) انتخاب شدند.
ابزارهای پژوهش
پرسشنامه انگیزه پیشرفت (AMQ)
پرسشنامه انگیزه پیشرفت توسط هرمنس1 در سال 1970 تهیه شده است. هرمنس برای تدوین این پرسشنامه ابتدا 91 مـاده تهیـه نمـود. سـپس بـا پژوهشـی روی نمونـهای از دانشـجویان سـال اول رشتههای روانشناسی، حقوق و ریاضی و زیستشناسی تعداد مـواد را بـه 35 مـاده و در نهایـت در پژوهشهای بعدی به 29 ماده تقلیل داد. سؤالهای پرسشنامه بهصورت جملات نیمهتمام میباشـند و هر ماده بین 4 تا 6 گزینه دارد. نمرهگذاری پرسشنامه با توجه به سؤالات 9 گانـه کـه سـؤالات بـر اساس آنها تهیه شده است انجام میگیرد. بعضی از سؤالات بهصورت مثبت و بعضی بهصورت منفـی ارائه شـده اسـت. در سـؤالات شـماره 29،28،27،23،20،16،15،14،10، 9،4،1 بـه گزینـههـای الـف ،1نمره-ب،2 نمره -ج،3نمره -د،4نمره داده میشود. در سؤالات شماره 2، 3، 5، 6، 11، 12، 13، 17، 18، 19، 21، 22، 24، 25، 26 به الف 4 نمره-ب،3نمره -ج،2نمره-د، 1نمره داده مـیشـود و دامنـه تغییرات نمرات از 29 تا 116 است. هرمنس 1970)، به نقل از سابوته، (1389 روایی پرسشنامه را با استفاده از روایی سازه مناسب گزارش نمـوده و پایـای آن را بـا روش آلفـای کرانبـاخ 0/86 گـزارش نموده است. در ایران نیز پایایی پرسشنامه با روش آلفای کرانباخ 0/78 بهدستآمده است (شکر کن، برومند نسب، نجاریان و شهنی ییلاق، .(1381 علاوه بر آن اسودی نیز پایایی پرسشنامه را بـا روش آلفای کرانباخ 0/84 گزارش نموده است (اسودی، .(1384
پرسشنامه اهداف پیشرفت
این پرسشنامه توسط الیوت و مک گریگور (2001 ) ساختهشده است و چهار بعد هدفهای تبحرگرا، هدفهای اجتناب از تبحر، هدفهای عملکرد گرا و هدفهای اجتناب از عملکرد را با طیف لیکرت =)کاملاً1 مخالفم تا =کاملاً7 موافقم) اندازهگیری میکند. تعداد سؤالهای پرسشنامه 12 سؤال و دامنه نمرات از 12 تا 84 میباشد. الیوت و مک گریگور (2001) روایی پرسشنامه را با روش تحلیل عاملی بررسی و وجود چهار عامل مورد تأیید قرار گرفت که رویهمرفته 81/5 درصد کل واریانس راتبین نمودند. همچنین پایای پرسشنامه را به روش آلفای کرونباخ محاسبه کرده و ضرایب آلفا برای عامل تبحر 0/87، عامل عملکرد گرا 0/92، عامل اجتناب از تبحر 0/89 و عامل اجتناب از عملکرد 0/83 گزارش کردند. در ایران نیز روایی پرسشنامه با روش تحلیل عاملی بررسی و ساختار چهار عاملی آن مورد تأیید قرار گرفته است (خرمایی و خیر، .(1386 ضرایب پایایی محاسبهشده برای پرسشنامه اهداف پیشرفت در ایران نیز مناسب گزارششده است به نحوی که خرمایی و خیر (1386) ضرایب آلفا را برای عامل تبحرگرا 0/84، عملکردگرا 0/78، اجتناب از تبحر 0/81 و اجتناب از عملکرد 0/66 ، گزارش نمودند.
جدول مذکور مقادیر میانگین، انحراف استاندارد و خطای استاندارد متغیرهای پژوهش را در پیشآزمون و پسآزمون به تفکیک گروه آزمایشی و کنترل نشان میدهد. همانطور که ملاحظه میشود میانگین عوامل انگیزه پیشرفت، اهداف تسلط-گرایش و اهداف عملکرد-گرایش گروه آزمایش در پیشآزمون بهترتیب از 64/93 ، 13/86و 13/13به مقادیر 68/2، 16/13 و 51/85 در پسآزمون افزایش داشته است. این در حالی است که نمرات پیشآزمون و پسآزمون گروه کنترل و اهداف تسلط - اجتناب و اهداف عملکرد-اجتناب تغییر چندانی نداشته است. به منظور بررسی اثر هدفگذاری بر اهداف پیشرفت و انگیزه پیشرفت دانشجویان از آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیره (مانکووا) استفاده شد. یکی از مفروضههای این آزمون یکسانی ماتریس کوواریانس است. برای بررسی این مفروضه از آزمون ام باکس استفاده شد. نتایج این آزمون در جداول 2 و 3 ارائهشده است:
نتایج جدول مذکور نشان میدهد با توجه به سطح معنیداری بـهدسـتآمـده مفروضـه یکسـانی ماتریس کوواریانس برقرار میباشد.
با توجه سطح معنیداری بهدستآمده برای تمام متغیرهای پژوهش بالاتر از 0/05 میباشد بنـابراین پیشفرض همگنی واریانسها رعایت شده است.
