بخشی از مقاله
اثر یک برنامه حرکتی بر لوردوز کمری
چکیده
هدف:بررسی اثر یک برنامهء اصلاحی بر تغییر زاویهء لمبوساکرال دانش‌آموزان پسر 14-11 روش:ابتدا یک مدرسه به صورت تصادفی انتخاب و تمام دانش‌آموزان آن مدرسه با شیوهء غربالی و آزمون نیویورک ارزیابی شدند.سپس از میان آنان 30 نفر با عارضهء افزایش قوس به عنوان نمونه با میانگین سنی 06/1+96/12 سال انتخاب و به صورت تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند.اندازه‌گیری زاویهء لوردوز با استفاده از خطکش منعطف در وضعیت ایستاده انجام شد.از آزمون توماس و انعطاف‌سنج لیتون برای اندازه‌گیری شد.قدرت حرکتی ران استفاده شد.فلکشن کمر با استفاده از آزمون اسکوبر اندازه‌گیری شد.قدرت عضلات شکم و بازکنندهء ران با استفاده از نیروسنج دستی نیکلاس تعیین شد.برنامهء تمرینی به مدت 8 هفته و هر هفته 3 جلسه اجرا شد.در پایان برنامهء تمرینی پس آزمون به عمل آمد. یافته‌ها با استفاده از روش آماری تحلیل واریانس و t استیودنت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته‌ها:پس از برنامهء تمرینی،تفاوت معنی‌داری در کاهش زاویهء لوردوز آزمودنی‌های گروه آزمایش به وجود آمد (P>0/01) .در انعطاف‌پذیری عضلات خم‌کنندهء ران و میزان قدرت عضلات شکمی و بازکنندهء ران پس از برنامهء تمرینی تفاوت معنی‌داری مشاهده شد (P>0/01) . نتیجه‌گیری:اجرای تمرینات ورزشی و حرکات اصلاحی سبب کاهش لوردوز کمری می‌شود و معلمان و مربیان ورزش می‌توانند نقش عمده‌ای در بهبود ناهنجاری‌های وضعیتی دانش‌آموزان داشته باشند.
کلمات کلیدی
وضعیت بدنی،لوردوز کمری،حرکات اصلاحی،تمرینات کششی،تمرینات قدرتی،دانش‌آموزان
چکیده
هدف:بررسی اثر یک برنامهء اصلاحی بر تـغییر زاویهء لمبوساکرال دانش‌آموزان پسـر 14-11روش:ابـتدا یک مدرسه به صورت تصادفی انتخاب و تمام دانش‌آموزان آن مدرسه با شیوهء غربالی و آزمون نیویورک ارزیابی شدند.سپس از میان آنان 30 نفر با عارضهء افزایش قوس به عنوان نمونه با میانگین سنی 06/1+96/12 سـال انتخاب و به صورت تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند.اندازه‌گیری زاویهء لوردوز با استفاده از خطکش منعطف در وضعیت ایستاده انجام شد.از آزمون توماس و انعطاف‌سنج لیتون برای اندازه‌گیری شد.قدرت حرکتی ران استفاده شـد.فـلکشن کمر با استفاده از آزمون اسکوبر اندازه‌گیری شد.قدرت عضلات شکم و بازکنندهء ران با استفاده از نیروسنج دستی نیکلاس تعیین شد.برنامهء تمرینی به مدت 8 هفته و هر هفته 3 جلسه اجرا شد.در پایان بـرنامهء تـمرینی پس آزمون به عمل آمد. یافته‌ها با استفاده از روش آماری تحلیل واریانس و t استیودنت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافته‌ها:پس از برنامهء تمرینی،تفاوت معنی‌داری در کاهش زاویهء لوردوز آزمودنی‌های گروه آزمایش به وجـود آمـد (P>;0/01) .در انعطاف‌پذیری عضلات خم‌کنندهء ران و میزان قدرت عضلات شکمی و بازکنندهء ران پس از برنامهء تمرینی تفاوت معنی‌داری مشاهده شد (P>0/01) .
نتیجه‌گیری:اجرای تمرینات ورزشی و حرکات اصلاحی سبب کاهش لوردوز کمری می‌شود و معلمان و مربیان ورزش می‌توانند نقش عـمده‌ای در بـهبود نـاهنجاری‌های وضعیتی دانش‌آموزان داشته باشند.واژهـ‌های کـلیدی:وضـعیت بدنی،لوردوز کمری،حرکات اصلاحی،تمرینات کششی،تمرینات قدرتی،دانش‌آموزان.
مقدمه
یکی از شاخص‌های تندرستی،ساختار طبیعی و سالم بدن است.از آنجا که عـملکرد مـطلوب سـتون فقرات با کارکرد درست عضلات و ساختارهای لیگامنتی ارتـباط دارد،افـرادی با قدرت و انعطاف‌پذیری مناسب،کمتر در معرض ناهنجاری‌های ستون فقرات قرار می‌گیرند1.از میان اجزای ساختاری شاید تبوان ستون فقرات را مـهم‌ترین عـضو بـدن محسوب کرد.ناحیهء کمر با نواحی دیگر مثل استخوان خـاجی و لگن حتی عضلات مفصل ران ارتباط تنگاتنگی دارد.عقیده بر آن است که این مجموعه به صورت یک واحد باهم کـار مـی‌کنند و بـروز ناهنجاری در هریک از قسمت‌ها بر کارکرد نواحی دیگر تأثیر می‌گذارد2. مجاورت قـوس کـمر با استخوان لگن خاصره موقعیت خاصی را برای ستون مهره به وجود آورده است،به‌گونه‌ای که حرکات لگـن خـاصره بـه ویژه حرکات قدام و خلفی آن بر قوس کمر تأثیر می‌گذارد و میزان آن را کم و یـا زیـاد مـی‌کند و تغییرات قوس کمر موجب تغییرات قوس‌های ستون مهره‌ای در ناحیهء پشت و گودی می‌شود3.اگر در نـاحیهء کـمر و لگـن، عضلات شکمی و سرینی ضعیف و شل و عضلات بازکنندهء کمر و یا سوئز خاصره سفت و کوتاه شـوند،تـعادل عضلانی این ناحیه از بین می‌رود و منجر به چرخش قدامی لگن و کاهش فلکشن سـتون مـهره‌ای مـی‌شود که در نتیجه انحنای ستون مهرهء کمر و میزان فشار وارده بر مهره‌های کمری افزایش مـی‌یابد4.بـه رغم وجود این رابطهء مهم،نقش عضلات در ناحیهء کمر و استخوان لگن خاصره در تـغییرات زاویـهء لوردوز کـمری به خوبی می‌رود بررسی قرار نگرفته است.
حسین علیزاده در 1998 در تحقیقی به بررسی اثر یک بـرنامهء تـمرینی 4 هفته‌ای روی قوس کمری یک گروه از مردان سالم،اما با قوس کمر افـزایش یـافته پرداخـت.یافته‌های این پژوهش نشان داد که میان قوس کمر گروه تجربی پیش و بعد از برنامهء تمرین تـفاوت مـعنی‌داری پدیـدار گشته است (P>0/05) 5.لوین و همکارانش در 1997 اثر تقویت عضلات شکم را بر چرخش لگن و انـحنای کـمری آزمایش کردند 40 نمونه(32 زن و 8 مرد)با دامنهء سنی 18 تا 35 سال در این مطالعه شرکت کردند.هدف کلی تـحقیق ایـن بود که آیا یک برنامهء تمرینی وضعیتی که بر تقویت عضلات شـکم تـأکید دارد اثری بر چرخش لگن و انحنای کمری خـواهد داشـت.یـافته‌ها نشان داد که چرخش لگن و انحنای کمری بـه‌طور مـعنادار تحت تأثیر تمرین قرار نگرفته است6. با توجه به نتایج متناقض،مروری بـر تـحقیقات نشان داد که انحنای کمری بـا روشـ‌ها و سطوح مـختلف تـوسط مـحققان اندازه‌گیری شده است و نتایج حاصل بـستگی بـه انحنای کمری در وضعیت‌های مختلف(ایستاده،نشسته و...)و عوامل مهمی از قبیل سن،قد،وزنـ،جـنس، نژادهای مختلف انسانی و...دارد7.لذا در این پژوهش بـرآنیم با به کارگیری یـک بـرنامهء تمرینی بررسی کنیم که آیـا تـمرینات اصلاحی می‌تواند روی عضلات مهم در نمای قدامی و خلفی کمر و لگن دانش‌آموزان تأثیر بگذارد و از ایـن طـریق زاویهء لوردوز را تغییر دهد.
روش‌شناسی تـحقیق
ایـن پژوهـش به صورت نـیمه تـجربی و انتخاب آزمودنی‌ها در مراحل اول بـه صـورت هدفدار بوده است.برای گزینش نمونه‌ها ابتدا تمام دانش‌آموزان 14-11 سالهء یک مدرسهء راهنمایی پسـرانه در مـشهد با تعداد 680 نفر به روش غربالی و اسـتفاده از صـحنهء شطرنجی و تـست نـیویورک از نـظر انحنای قوس کمری ارزیـابی شدند که 70 نفر از آنان دارای قوس کمری افزایش یافته بودند.سپس با استفاده از پرسشنامه عـادات و فـعالیت‌های حرکتی روزانه و اندازه‌گیری زاویهء لوردوز کمری بـا اسـتفاده از خـطکش مـنعطف (r-%97) از بـین 70 نفر،30 نفر کـه وجـود عارضهء لوردوز در آنان مشاهده شده بود و بیشترین زاویه را در قوس کمری داشتند برای شرکت در این پژوهش انتخاب شـدند.آنـان بـه صورت تصادفی به دو گروه مساوی آزمایش و کـنترل تـقسیم شـدند و پس از انـجام آزمـون اولیـه برای هر دو گروه،گروه آزمایش در برنامهء تمرینی به مدت 8 هفته شرکت کردند که پس از 4 هفته آزمون میانی از گروه آزمایش و در پایان برنامه آزمون نهایی از هر دو گروه به عمل آمـد.
برای ارزیابی انحنای قوس کمری به وسیلهء صفحهء شطرنجی،دانش‌آموز از پهلو در مقابل صفحهء شطرنجی قرار می‌گرفت.خط عمودی وسط این صفحه می‌بایست از کنار لالهء گوش،وسط بازوها،وسط قفسهء سـینه و کـمر عبور می‌کرد.اگر ناحیهء کمری نسبت به خط وسط جلوتر واقع می‌شد دانش‌آموز دارای گودی کمر افزایش یافته بود و جهت انجام بررسی دقیق‌تر با استفاده از خطکش منعطف انتخاب می‌گردید.
بـرای انـدازه‌گیری زاویهء لوردوز کمری از خط کش منعطف1استفاده شد.در این روش، آزمودنی در وضعیت ایستاده با پای برهنه قرار گرفت،سپس آزمونگر با شناسایی دو خار خاصره خـلفی فـوقانی آن‌ها را توسط ماژیک علامت زد،هـر دو عـلامت را به یکدیگر وصل کرد و نقطهء وسط خط را که منطبق با مهره S 2 است معین کرد.سپس با لمس دو تاج خاصره نقطهء وسط آن یعنی مهرهء L 4 نـیز مـشخص شد و با شمارش مـهره‌های کـمری به سمت بالا مهره L 1 نیز علامت زده شد،آزمونگر خطکش منعطف را به‌طور دقیق بر انحنای کمر منطبق کرد و نقطهء S 2 و L 1 بر خطکش منتقل شده و با دقت انحنای شکل گرفته شده بر خـطکش،روی یـک کاغذ سفید ترسیم شد.سپس با استفاده از فرمول زاویهء لوردوز کمری محاسبه گشت8،5،4
برای اندازه‌گیری دامنهء حرکتی عضلات بازکنندهء ناحیهء کمر از آزمون خم شدن رو به جلو (آزمون اسکوبر)استفاده شد.بـه ایـن صورت کـه ابتدا آزمودنی ایستاد و آزمونگر نقطهء وسط فاصلهء بین دو خاصره‌ای خلفی فوقانی را با ماژیک علامت‌گذاری کرد و توسط یـک متر نواری به اندازهء ده سانتی‌متر بالاتر از این نقطه را نیز علامت‌گذاری کـرد.پس از تـعیین دو نـقطهء موردنظر از آزمودنی خواسته شد تا بدون خم شدن زانوها،از وضعیت ایستاده به طرف پایین خم شوند،هـنگامی کـه آزمودنی به انتهای دامنهء حرکتی خود می‌رسید،فاصله میان دو علامت دوباره اندازه‌گیری مـی‌شد.اخـتلاف انـدازهء به دست آمده میزان دامنهء حرکتی خم شدن ناحیهء کمری محسوب گردید.جهت افزایش دقـت از هر آزمودنی سه بار آزمایش به عمل آمد و میانگین حاصل جهت محاسبات آمـاری ثبت گردید9.
اندازه‌گیری دامـنهء بـاز شدن مفصل ران از طریق آزمون توماس و با استفاده از انعطاف‌سنج لیتون2 (r=%99) صورت گرفت.بدین شکل که آزمودنی روی تخت به پشت دراز کشید و یک پای خود را تا جایی که امکان داشت با کمک دستان از ناحیهء زانـو به طرف سینه آورد.در این حالت،پای دیگر به صورت کاملا کشیده روی تخت قرار داشت.زاویهء میان استخوان ران پایی که صاف روی تخت نگه داشته شده بود و تنه به عنوان اندازهء کوتاهی عضلهء خم‌کنندهء ران در نظر گرفته شد.همین روش نیز برای اندازه‌گیری دامنهء حرکتی پای مخالف به کار گرفته شد.هر انـدازه‌گیری بـرای سه مرتبه تکرار و میانگین سه دامنهء حرکتی باز شدن مفصل ران در نظر گرفته شد9.
برای اندازه‌گیری قدرت عضلات از دستگاه نیروسنج دستی1نیکلاس (MMT) مدل 01160 با صفحهء دیجیتالی استفاده شد.بـرای تـعیین قدرت عضلات شکم،آزمودنی روی تخت یا زمین بدون تشک به حالت دراز و نشست با پاهای جمع شده قرار می‌گرفت،چون در این حالت نقش عضلات خم‌کنندهء ران تقریبا خنثی و عضلهء اصلی درگـیر شـده،عـضله راست شکمی است.سپس آزمـودنی بـه حـالت دراز و نشست دستانش را به زانو می‌رساند،در این حالت آزمونگر نیروسنج را روی سینهء آزمودنی قرار می‌دهد و به طرف پایین خلاف جهت انقباض عضلهء راسـت شـکمی نـیرو وارد می‌کند و آزمودنی تا حد اکثر توان مقاومت مـی‌کند.زمـانی که این مقاومت شکسته شد آزمونگر آخرین عدد ثبت شده روی صفحهء دستگاه را یادداشت می‌کند.برای تعیین قدرت عضلات بـازکنندهء ران نـیز از دسـتگاه MMT استفاده شد10.
برنامهء تمرینی
پس از شکل‌گیری دو گروه(آزمایش و کنترل)،برنامهء تـمرینی شامل 8 هفته و هر هفته 3 جلسه تمرین به مدت 45 دقیقه که 10 دقیقهء نخست برای گرم کردن موضعی و عمومی بـدن، 30 دقـیقه بـرای برنامهء اصلی،و 5 دقیقهء آخر برای سرد کردن و بازگشت به حالت اولیـهء بـدن در نظر گرفته شد.زیرا تحقیقات نشان داده که برنامه‌های تمرینی منظم به مدت 6 تا 8 هفته سبب بـهبود در قـدرت و انـعطاف‌پذیری عضلات می‌شود11.
در شروع هر جلسهء تمرین ابتدا به گرم کردن بدن پرداخـته مـی‌شد؛زیـرا عموما پذیرفته شده است که گرم کردن پیش از فعالیت اصلی منجر به بهبود کـار عـضله و کـاهش آسیب عضلات،تاندون‌ها و بافت همبند می‌شود12.از نظر فیزیولوژیکی گرم کردن،گردش خون را افزایش و عـلاوه بـر رساندن خون بیشتر به بافت نرم چسبندگی عضلات را کاهش می‌دهد13.
تمرینات انتخاب شـده در ایـن تـحقیق شامل تمرینات کششی روی عضلات بازکنندهء تنه و عضلات خم‌کنندهء ران و تمرینات قدرتی برای تقویت عـضلات شـکم و عضلات بازکنندهء ران بود.
هر تمرین کششی به صورت نرم کنترل شده اجرا مـی‌شد.از مـیان دو نـوع تمرین کششی استاتیک(ایستا)و بالستیک،تمرینات کششی ایستا انتخاب شد؛زیرا در تمرینات بالستیک خطر صـدمه بـه بافت عضله بسیار بیشتر است14.درحالی‌که در تمرینات کششی ایستا، عضله تا نـهایت تـحمل کـشیده می‌شود،خطر بروز صدمه بسیار کمتر است.با توجه به توصیه‌های مختلف در خصوص زمان نـگهداری کـشش کـه غالبا بین 30-10 ثانیه است، آزمودنی‌ها تمرینات کششی ایستا به مدت 30-20 ثانیه را انـجام مـی‌دادند.به علاوه برای تأثیرگذاری بیشتر،هر تمرین کششی سه بار تکرار می‌شد.در این پژوهش برای افـزایش قـدرت عضلات از تمرینات به روش مقاومت فزاینده(تمرینات ایزوتونیک و ایزومتریک) استفاده شد.در این روشـ،انـقباض یک عضله و یا گروهی از عضلات علیه یـک مـقاومت بـزرگ‌تر از معمول به کار گرفته می‌شد5،1.
تجزیه و تـحلیل آمـاری
با توجه به اطلاعات حاصل از سه مرحلهء آزمون(اولیه،میانی،نهایی)برای بـررسی و اثـر تمرینات در گروه تجربی از آزمون تـحلیل واریـانس (ANOVA) و آزمون تـوکی و بـرای مـقایسهء دو گروه تجربی و کنترل از آزمون t مستقل اسـتفاده شـد.تمام محاسبات آماری با استفاده از نرم‌افزار SPSS انجام شد.
یافته‌های تحقیق
در فرضیهء اصـلی بـراساس نتایج آزمون تحلیل واریانس در سه مـرحلهء اندازه‌گیری،کاهش معنی‌داری در زاویـهء لوردوز آزمـودنی‌های گروه تجربی مشاهده شد.هـمچنین بـراساس آزمون t مستقل در پس آزمون تفاوت معنی‌داری در لوردوز گروه تجربی و کنترل مشاهده شد (p>0/01) .درحالی‌که تغییر مـعنی‌داری در زاویـهء لوردوز آزمودنی‌های گروه کنترل مشاهده نـشد (p>;0/01) ،(جـدول 1).
مـیان انعطاف‌پذیری عضلات خـم‌کنندهء ران گـروه تجربی در سه مرحله تـفاوت مـعنی‌داری مشاهده شد (p>0/01) .میان دامنهء حرکتی فلکشن کمر گروه تجربی در پایان برنامهء تمرینی در سطح (p>0/01) تـفاوت مـعنی‌داری وجود نداشت.میان قدرت عضلانی شـکمی گـروه تجربی در پایـان سـه مـرحله اندازه‌گیری افزایش معنی‌داری حـاصل شد (p>0/01) .میان قدرت عضلات بازکنندهء ران گروه تجربی در پایین سه مرحله اندازه‌گیری افزایش معنی‌داری مشاهده شـد (p>0/01) .
بحث و نـتیجه‌گیری
هـدف اصـلی این پژوهش بررسی تأثیر برنامهء اصلاحی بـر قـوس کـمر آزمـودنی‌های دارای لوردوز کـمری بـود.اساسا قوس مهره‌های کمری تحت تأثیر موقعیت لگن خاصره است و موقعیت لگن نیز توسط طول عضلات و لیگامنت‌های قدامی و خلفی چسبیده به آن تعیین می‌شود.به علاوه انقباض عـضلات مذکور موجب حرکات لگن خاصره در سطح ساجیتال شده،متعاقبا قوس کمتر را نیز تغییر می‌دهد3.
براساس یافته‌های این پژوهش پس از 8 هفته برنامهء تمرینی تفاوت معنی‌داری در قوس کمر گروه آزمایش مشاهده شد کـه بـا یافته‌های تحقیقات علیزاده(1998)و فرزان(1371) 14همخوانی داشته است.
باید خاطرنشان کرد که اندازه‌گیری قوس کمری ممکن است به روش‌های مختلف تعریف شود که بستگی به انحنای کمری در وضعیت‌های مختلف و عـوامل مـهمی از قبیل: سن،قد،وزن،جنس و ابزار مختلف دارد که بر قوس کمر اثر می‌گذارند.ازاین‌رو اندازه‌گیری با خطکش منعطف نیز با شیوه‌های مختلف صورت گـرفته اسـت.اما با این حال در ایـن پژوهـش سعی شده با به‌کارگیری یافته‌های مطالعات دیگران که از خطکش منعطف در اندازه‌گیری قوس کمر در حالت ایستاده استفاده کرده‌اند،امکان مقایسهء بهتر فراهم آید.از میان تـحقیقات گـوناگون در استفاده از خطکش منعطف،روشـ‌های لیـنک و همکارانش (1990)15،لوین و همکارانش(1997)6،علیزاده(1998)5،شریفیان(1377)16، تقی‌زاده(1378)17،ابراهیمی(1381)18،مشابه روش حاضر است که در آن‌ها همگی قوس کمری را در حال ایستاده از ناحیهء S 2-L 1 با استفاده از فرمول
محاسبه نمودند.در این فرمول،مؤلفهء H به دلیل اینکه در 2 ضـرب مـی‌شود بسیار حساس‌تر از مؤلفهء L است.به همین دلیل با وجود تشابه زیاد در استفاده از این روش در تحقیقات دیگران، حساسیت ذکر شده منجر به تفاوت جزیی اندازه‌گیری‌ها شده است.
کاپانچی(1985)معتقد است عمل عـضلات بـازکنندهء تنه،اسـاسا در رابطه با اکستنشن ستون مهرهء کمری است.این عضلات،ستون مهره را به عقب کشیده و انحنایش را بیشتر مـی‌کنند19.این عضلات در افراد لوردوز کمری سفت و کوتاه و باعث کاهش فلکشن مهره‌های کـمری مـی‌شوند20.بـنابراین از جمله عضلاتی که در برنامهء تمرینی مورد توجه قرار گرفت،این گروه عضلات بود.
