بخشی از مقاله
چکیده
سازمان ها جایگاه والا و وسیعی در ساختار یک جامعه پیدا کرده اند؛ بنابراین داشتن سازمان های سالم و کارآمد امری مهم ولازم است . نیروی انسانی کارآمد مهمترین سرمایه هر سازمانی محسوب می شود. تمامی صاحب نظران، منابع انسانی را به عنوان اساسی ترین منبع سازمان قلمداد کرده اند. تعهد و پایبندی مانند رضایت، دوطرز تلقی نزدیک به هم هستند که بر رفتارهای مهمی مانند جابجایی و غیبت اثر می گذارند. همچنین تعهد و پایبندی می تواندپیامدهای مثبت و متعددی داشته باشند، کارکنانی که دارای تعهد و پایبندی هستند، نظم بیشتری در کار خود دارند، مدت بیشتری در سازمان می مانند و بیشتر کار می کنند. مسئولیت اجتماعی از نقش های اجتماعی استنباط شده و در واقع بیانگر هنجار های فرهنگی و اجتماعی است و چگونگی و میزان تعهد و التزام افراد را نسبت به افراد دیگر جامعه نشان می دهد. این سه مفهوم، یعنی مسئولیت اجتماعی، رضایت شغلی و تعهد با یکدیگر ارتباط دارند. موضوع این پزوهش، ارتباط بین مسئولیت اجتماعی و تعهد سازمانی کارمندان دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد با توجه به نقش میانجی رضایت شغلی، است. برای اجرای تحقیق از پرسشنامه های مربوط به هر سه مولفه ی تعهد سازمانی، رضایت شغلی و مسئولیت اجتماعی استفاده شد. جامعه آماری شامل 380 نفر کارمند دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد است که از این بین با توجه به فرمول کوکران نمونه ای به اندازه 191 نفر انتخاب شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها و ازمون فرضیات از نرم افزار SPSS23 و آزمون های همبستگی و رگرسیون استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد، نقش میانجی رضایت شغلی بر رابطه بین مسئولیت اجتماعی و تعهد سازمانی تاثیر دارد.
کلمات کلیدی: مسئولیت اجتماعی، تعهد سازمانی، رضایت شغلی، دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی
مقدمه
نیروی انسانی کارآمد مهمترین سرمایه ی هر سازمانی محسوب می شود.تمامی صاحب نظران،منابع انسانی را به عنوان اساسی ترین منبع سازمان قلمداد کرده اند و معتقدند که بایستی این منبع به عنوان سرمایه ی اصلی جامعه پرورش داده شود و با بکارگیری سیاست های مناسب، انگیزه، تلاش و کوشش در آن ها ایجاد شود. به عقیده کودرون تنها چیزی که امروزه به عنوان منبع مزیت رقابتی به شمار می آید کارکنان - نیروی انسانی - ، با کیفیت می باشد و نه صرفا سرمایه، تکنولوژی و یا محصولات با عمربالا - دارابی و همکاران، . - 1391 روند کسب و کارهای اخیر موید آن است که از شرکت ها انتظار می رودفراتر از سود محوری فعالیت کنند و افزایش رفاه جامعه را در اولویت قرار دهند؛ بدین معنی که بخش کسب و کار نباید فقط تابع سود باشد، بلکه سازمان ها بایستی فعالیت خود را حول محور جامعه تنظیم کنند - قلاوندی و همکاران، . - 1393 مسئولیت اجتماعی سازمان موضوع حساسیت برانگیز و رو به توجه در سال های اخیر بوده است ویکی از عامل های اساسی بقای هر سازمان محسوب می شود - رویایی و مهردوست، . - 1388 مسئولیت اجتماعی از نقش های اجتماعی استنباط شده و در واقع بیانگر هنجار های فرهنگی و اجتماعی است و چگونگی و میزان تعهد و التزام افراد را بنسبت به افراد دیگر جامعه نشان می دهد - فورد1، . - 1985
یکی از الزامات مسئولیت اجتماعی سازمان ها، تعهد سازمانی است. تعهد سازمانی بیانگر وابستگی به سازمان است. مفاهیم متعددی مانند وجدان، اخلاق کاری، رغبت و مسئولیت پذیری با وجود تفاوت هایی معادل با تعهد سازمانی به کار می رود - شکراالله، . - 1381 اخیرا نگرش کلی تعهد سازمانی به عنوان عامل مهمی برای درک و پیش بینی رفتار سازمانی و همچنین پیش بینی کننده خوبی برای تمایل به باقی ماندن در شغل معرفی شده است. تعهد و پایبندی مانند رضایت شغلی، دو نگرش نزدیک به هم هستند که بر رفتار های مهمی مانند جا به جایی و غیبت اثر می گذارند - ربیعی و غلامی، . - 1395 نگرش فرد نسبت به شغل خود، برآورده ساختن نیازهای شغلی وی مطابق با توانایی ها و تمایلاتش را در برمی گیرد و رابطه مستقیمی با رضایت شغلی وی دارد، به طوری که گاهی این دو را به جای یکدیگر استفاده می کنند. هر چه هد فهای سازمان به خواسته ها و آرمان های کارکنان نزدیکتر باشد و مدیریت بتواند نگرش مثبت شغلی در افراد ایجاد کند و به عبارتی، شرایط مناسبی را در راستای رضایت شغلی آنان فراهم آورد، سریع تر و بهتر به نتایج مثبت و آرمانی خود دست می یابد. رضایت شغلی به گفته بسیاری از کارشناسان، یکی از چالش برانگیزترین مفاهیم سازمانی و پایه بسیاری از سیاست ها و خط مشی های مدیریت برای افزایش بهره وری و کارآیی سازمان می باشد - هومن، . - 1381
تعهد کارمندان به سازمان و رضایت شغلی آنان، میتواند تاثیر به سزایی در روند فعالیت آنان در سازمان داشته باشد؛ حال آنکه مسئولیت اجتماعی که سازمان ها دارند، می تواند در کم و بیش شدن این دو مرد تاثیر داشته باشد . مسئولیت اجتماعی، جدای از وظایفی که بر عهده ی سازمان ها می گذارد، تصویری از سازمان را به دست خواهد داد که این امر در نحوه ی کارکرد و تعهد کارمندان موثر است، از طرفی این ارتباط، توسط متغیرهایی تحت تاثیر قرار می گیرد - اسرار الحق2، . - 2017 از جمله این متغیرها رضایت شغلی است که ممکن است میزان رضایت کارمندان، بر برون داده های این ارتباط، اثر گذار باشد. از آنجا که کارکنان از مهمترین ذینفعان سازمانند و رعایت مسائل اخلاقی و نگرش مثبت آنها به مسئولیت اجتماعی در سازمان، به کیفیت بهتر محصولات و خدماتشان به مشتری منتهی میشود، مهیا بودن شرایط مطلوب برای آنها موجب ایجاد عملکرد بهتر شغلی و موفقیتهای مالی خواهد شد - بائومان و استیکا، . - 2012 بنابراین توضیحات مسئله اصلی این پژوهش، تبیین ارتباط بین مسئولیت اجتماعی و تعهد سازمانی، با توجه به عامل میانجی رضایت شغلی در بین کارمندان دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، می باشد.
-1مبانی نظری
-1-1مسئولیت اجتماعی
مسئولیت اجتماعی شرکت ها، از دهه 1950 در ادبیات آکادمیک مورد بحث بوده و این مفهوم امروزه به طور وسیعی در تحقیقات حسابداری و مدیریت مورد توجه می باشد. اولین مبانی مفهومی آن در سال 1950 توسط بوئن مطرح شد و بعد از آن در دهه 1960، ادبیات آن به طور قابل ملاحظه ای توسط نویسندگان مطرح آن دوره دیویس، فردریک، مکگویر و والتن توسعه یافت. در دهه 1970، تعاریف و ابعاد ان توسط افرادی همچون استهی و کارول بسط داده شد. در دهه 1980، تعاریف اولیه کمتر توسعه داده شد و بیشتر کار محققان بر تحقیقات و چارچوب های جایگزین تمرکز داشت. سپس در دهه 1990، مفاهیم مسئولیت اجتماعی شرکت ها با تئوری های جدید همچون تئوری ذینفعان، تئوری اخلاق کسب و کار و شهروندی شرکت توسعه بیشتری یافت که از جمله افراد مطرح در این دوره، وود - 1991 - ، بود و تعریف جدیدی در این دوره بر ادبیات آن اضافه نگردید - بونستوپل، . - 2011 ویلیامز و سیگل - 2001 - ، مسئولیت اجتماعی را اقداماتی برای بهبود رفاه جامعه، فراتر از منافع شرکت و الزامات قانونی دانسته اند. بطور خلاصه، واژه مسئولیت اجتماعی شرکت ها به ظهور یک جنبش اشاره دارد که به دنبال وارد کردن عوامل محیطی و اجتماعی در تصمیمات تجاری شرکت ها، استراتژی تجاری و حسابداری با هدف افزایش عملکرد اجتماعی و محیطی درکنار ابعاد اقتصادی است به گونه ای که برای واحد تجاری، جامعه و محیط مفید و سودمند باشد - مک کینلی، - 2008
-2-1 تعهد سازمانی
جهانی شدن اقتصاد موجب تغییر در نگرش و رفتار کارکنان شده است. با توجه به روند خصوصی سازی، بسیاری از کارکنان ترجیح می دهند در بخش دولتی کار کنند تا از امنیت شغلی برخوردار باشند. در شرایط حاضر برخی سازمان ها ترجیح می دهند حقوق کمتری بپردازند و در مقابل تعهد کمتری نیز از کارکنان خود انتظار دارند. چنین وضعیتی یک سؤال اساسی پیش روی مدیران در سازمان های دولتی و غیردولتی قرار می دهد و آن این است که آیا هنوز هم باید به دنبال کسب وفاداری و تعهد کارکنان نسبت به سازمان باشندیا اخراج کارکنان و کاهش هزینه ها را در قبال سود و بهره وری بیشتر،به رغم کاهش تعهد کارکنان، تحقق بخشند . تعهد سازمانی یک نگرش مهم شغلی و سازمانی است که در طول سال های گذشته مورد علاقه بسیاری ازمحققان رشته های رفتار سازمانی و روانشناسی خصوصاً روانشناسی اجتماعی بوده است - رکنی نژاد،. - 1386 این نگرش در طول سه دهه گذشته دستخوش تغییراتی شده است - رضایی،. - 1392 در دهه اخیر تحقیقات متعددی دراین زمینه و در ابعاد مختلف با آن انجام گرفته است این تحقیقات در دو مقوله دسته
بندی می شوند.گروه اول سعی درشناخت ماهیت خود تعهد داشته اند و گروه دوم به بررسی عوامل مرتبط با تعهد پرداخته اند.اگر چه این متغیر به نحو محسوس و کمی اندازه گیری نمی شود اما وجود آن به ویژه دربرخی سازمان ها بسیارضروری است - امامی،. - 1387 تعهد سازمانی یک مفهوم جدید بوده و به طور کلی با وابستگی و رضایت شغلی تفاوت دارد. برای بیش از30 سال تعهد سازمانی در غالب اصطلاحاتی نظیر سازمان ها، هنجارها، هویت یابی، اخلاقیات، کار، شغل و نظایر این ها عملیاتی می شد. تعهد سازمانی،به حالتی اشاره دارد که در آن کارمند با سازمان خاص واهدافش شناخته شده و علاقه دارد عضو آن سازمان تلقی شود - حسنقلی پور و همکاران،. - 1391
مورهد و گریفین تعهد سازمانی را احساس هویت و وابستگی فرد به سازمان دانسته اند.از نظر آنان تعهد و پایبندی بر رفتار های مهمی مانند جا به جایی و غیبت اثر می گذارد و می تواند پیامد های مثبت و متعددی داشته باشد.کارکنانی که دارای تعهد و پایبندی هستند،نظم بیشتری در کار خود دارند،مدت بیشتری در سازمان می مانند و بیشتر کار می کنند - مدنی و زاهدی،. - 1384 بکر و کانتر تعهد سازمانی را "وابستگی فرد به سازمان به دلیل سرمایه گذاری هایی که فرد در سازمان انجام می دهد و مزایای جانبی ای که از طریق ادامه ی کار در سازمان به دست می آورد" تعریف کرده اند - مدنی و زاهدی،. - 1384 در مقاله حاضر تعهد سازمانی نوعی نگرش است که میزان علاقه و دلبستگی و وفاداری کارکنان نسبت به سازمان و تمایل آنان به ماندن در سازمان را نشان می دهد - ابطحی و مولایی، . - 1385 لذا به پیروی از برخی محققان تعهد سازمانی شامل سه بخش درنظر گرفته شده است - بهروان وسعیدی، : - 1388
1. عهد عاطفی - چالش شغل، وضوح نقش، وضوح اهداف، مشکل بودن هدف، پذیرش مدیریت، انسجام همکاران، تبعیتپذیری سازمانی، عدالت، اهمیت شخصی، بازخورد، مشارکت - .
2. تعهد مستمر - مهارتها، آموزش، تغییر محل زندگی، سرمایهگذاری فرد، درک قابلیت دستیابی به جایگزینهای شغلی - .
3. تعهد هنجاری یا تکلیفی - هنجار تعهد سازمانی - .
-3-1 رضایت شغلی
رضایت شغلی، یکی از عوامل بسیار مهم در افزایش کارآیی و ایجاد نگرش مثبت در فرد نسبت به کارش می باشد. صاحبنظران، رضایت شغلی را از دیدگاه های گوناگون تعریف نموده اند که به چند مورد از این تعاریف اشاره می شود. مطالعه رسمی رضایت شغلی با مطالعات هانورن در اوایل دهه 1930 شروع شد و از دهه 1930 رضایت شغلی گسترده مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. در اصل، رضایت شغلی به این دلیل اهمیت پیدا کرد که طرفداران اولیه رویکرد روابط انسانی، صاحبنظران و مدیران را قانع کردند که کارگر خوشحال، کارگری سودآور است. تلاش کلاسیک برای تعریف رضایت شغلی در سال 1935 توسط رابرت هاپاک انجام شد. وی می گوید رضایت شغلی مفهومی پیچیده و چند بعدی است که با عوامل روانی، اجتماعی و جسمانی ارتباط دارد. تنها یک عامل موجب رضایت شغلی نمی شود و ترکیب معینی از مجموعه عوامل گوناگون سبب می گردد که فرد شاغل در لحظه معینی از زمان از شغل خود احساس رضایت نماید و به خود بگوید که از شغل خود راضی است و از آن لذت می برد. فرد با تاکیدی که بر
