بخشی از مقاله
ارزیابی اقلیم گردشگري استان مازندران با استفاده از شاخصTCI
چکیده :
مازندران یکی ازشمالی ترین استان هاي کشور بوده که از شمال به دریاي مازندران و از جنوب به سلسله جبال البرز منتهی میگردد و درمیان دواستان سرسبزگیلان و گلستان واقع شده است که داراي آب و هواي معتدل مرطوب و تابستان وزمستانی ملایم بوده وبه همراه جاذبه هاي فراوان طبیعی ومصنوعی اعم ازدریا وجنگل وارتفاعات سرسبز وهمچنین فرهنگی غنی و قدمتی چندین هزار ساله یکی از قطب هاي مهم گردشگري کشور محسوب می گردد .یکی از مهمترین اطلاعات یک گردشگر آگاهی ازچگونگی وضعیت آب و هوایی مقصد مورد نظر می باشد به همین جهت، هدف از این پژوهش توسعه بیشتر گردشگري در استان مطابق با بهترین زمان و مکان جهت حضور گردشگر می باشد.
روش پژوهش: در این پژوهش با استفاده از شاخص اقلیم آسایش گردشگري TCI و همچنین با پهنه بندي استان و ترسیم نقشه هاي مربوط به پراکندگی ماهانه با استفاده از نرم افزار GIS زمانها و مکانهاي مناسب جهت حضور گردشگر مشخص شده است نتایج پژوهش نشان می دهد که ماه (ژوئن) خردادماه داراي بهترین شرایط براي حضورگردشگراست و پس ازآن ماههاي(جولاي)تیر(آگوست) مرداد (سپتامبر) شهریور (می ) اردیبهشت داراي شرایط عالی براي حضورگردشگران می باشند.
کلید واژه: شاخص، اقلیم آسایش، مازندران، گردشگري
مقدمه
یکی از عوامل موثر بر زندگی ، سلامتی و آسایش انسان ، خصوصا عواملی که باید در بحث گردشگري مد نظر قرار گیرد، شرایط اقلیمی می باشد.وضعیت آب و هوائی یک منطقه از جمله مهمترین عوامل موثر در جهت جذب گردشگر و یا بالعکس، تضعیف آن می باشد.امروزه مطالعه تاثیر وضعیت اقلیمی و جوي بر زندگی ،سلامتی وآسایش انسان و همچنین توسعه گردشگري در قالب یکی از شاخه هاي علمی تحت عنوان زیست اقلیم شناسی انسانی مورد مطالعه قرارمی گیرد. منظورازشرایط آسایش انسان یامنطقه آسایش مجموعه شرایطی است که از نظر حرارتی و رطوبتی ، حداقل %80 از افرادي که به طور تصادفی انتخاب و درآن شرایط قرار داده می شوند قضاوت ذهنی حالت آسایش را داشته باشند. ( کسمایی ، 1372،ص(296 در این پژوهش با استفاده ازمدل TCI (شاخص اقلیم آسایش گردشگري) و نرم افزار GIS با پهنه بندي استان مازندران، مناسب ترین زمان و مکان ، براي حضور گردشگران به این استان را تجزیه وتحلیل و معرفی می نمائیم . شاخص TCI جداول و دیاگرام هایی هستند که با توجه به هفت عنصر اقلیمی؛دما، میانگین رطوبت نسبی ماهانه،میانگین حداقل طوبت نسبی ماهانه ، بارش ،تعداد ساعات آفتابی وباد محدوده وزمان مناسب رابراي ورود گردشگران تعیین می نماید.
پیشینه و ادبیات تحقیق
-1 حکیمی شیرایه ، فاطمه،1389، مکان یابی نقاط مناسب جهت توسعه گردشگري کوهستانی در شهرستان لاهیجان با استفاده از نرم افزار GIS
-2 خادم الحسینی ،احمد – عطایی ،هوشمند،1389،مطامعه تطبیقی آسایش گردشگري شهر یاسوج و شهرکردبا استفاده از TCI
-3 ضیائی، محمود- بختیاري، آرشین ،1388 ،بررسی اقلیم آسایش گردشگري درجزیره کیش
-4گندمکار،امیر ،1386 ، بررسی اقلیم گردشگري استان اصفهان با استفاده از TCI
-5 مهدي نژاد ، سوسن ،1389، ارزیابی اقلیم گردشگري استان کهکیلویه و بویر احمد به کمک شاخص TCI
روش تحقیق
این پژوهش براساس هدف کاربردي و براساس ماهیت تحلیلی – موردي می باشد.جمع آوري اطلاعات و مبانی نظري ازروش کتابخانه اي وپهنه بندي و اطلاعات آماري آن با استفاده ازشاخص هاي ) TCI شاخص اقلیم آسایش گردشگري) واز طریق نرم افزار GIS جمع آوري و طبقه بندي گردیده اند.
منطقه مورد مطالعه و جغرافیاي طبیعی آن
استان مازندران 64546 کیلومتر مربع مساحت دارد و از نظر مساحت یازدهمین استان ایران است مازندران از نظر طبیعی به دو قسمت جلگه ساحلی و کوهستانی تقسیم می شود طبیعت مازندران تحت تاثیر عرض جغرافیایی، سلسله جبال البرز ارتفاع از سطح دریا .دوري و نزدیکی به دریا، بیابانهاي جنوبی ترکمنستان، وزش بادهاي محلی و ناحیه اي و پوشش گیاهی و جنگلی قرار دارد؛به همین جهت آب و هواي مازندران در کانونهاي مختلف جغرافیایی متفاوت و گوناگون است .استان مازندران از جنوب به استانهاي تهران ، سمنان و قزوین از غرب به استان گیلان و از شرق به استان گلستان محدود است مازندران از نظر طبیعی به دو قسمت جلگه ساحلی و کوهستانی تقسیم می شود.( محسنی ، (1389
جاذبه هاي گردشگري استان مازندران
سرزمین همیشه سبز و پربرکت مازندران با داشتن ریشه در اعماق تاریخ ایران داراي اماکن دیدنی و جاذبههاي گردشگري بسیاري است. وجود محوطههاي باستانی و آثار برجاي مانده ازآن نظیر "جام زرین کلاردشت" وجاذبههاي طبیعی نظیر "شبه جزیره میانکاله و تالاب بینالمللی آن"، پناهگاه حیات وحش "دشت ناز" و "دودانگه" با انواع حیوانات وحشی و اهلی، جنگلهاي سرسبز و زیبا با مناظر دلفریب رودها و جویبار خروشان وروان، ، سواحل زیباي دریاي خزر ،قله هاي زیباو سربه فلک کشیده ،جاده هراز ، چشمههاي آب گرم و آب معدنی باعث شده تا مازندران بهشت گردشگران ایران و جهان باشد.(زنده دل ،1385،ص(43
مشکلات و تنگناهاي بخش توریسم در استان مازندران
-1کمبود اعتبارات عمرانی
-2 کمبود تجهیزات و تسهیلات رفاهی – تفریحی.
-3 عدم سرمایه گذاري بخش هاي مختلف دولتی ،تعاونی و خصوصی در زمینه گردشگري. -4عدم اعمال سیاست هاي احیاء در جهت حفظ منابع طبیعی و سیاست هاي بازدارنده تخریبی. -5 نارسایی سیاست ها و اهداف بخش توریسم.
-6 ضعف مدیریت ها و نارسایی تشکیلات عمومی صنعت توریسم. -7 ضعف آموزش و تبلیغات در زمینه فرهنگ توریسم.
-8 عدم برگزاري جشنواره و نمایشگاه هاي بین المللی در امر توریسم. -9 نبود سیستم امنیتی پیشرفته گردشگري.
-10 نبود برنامه ریزي هاي اصولی وضعف تشکیلاتی و لزوم تدوین آیین نامه هاي یکنواخت در جهت رونق توریست. -11 نداشتن پروازهاي مستقیم از شهر هاي بزرگ کشور به استان.
-12 عدم تناسب جاده هاي استان براي سیر و سیاحت .اکثر راهها قدیمی و حتی برخی از نقاط خاکی است.
-13 فقدان چادرهاي مناسب بهداشتی و تخصیص فضاهایی براي چادرها که در واقع در کاهش هزینه ها تورها بسیار ضروري است.
.(سازمان میراث فرهنگی ،(1385
روش TCI
در این روش از 7 پارامتر اقلیمی به قرار زیر استفاده می کنیم : -1 میانگین دماي روزانه به درجه سلیسوس.
-2 میانگین روزانه حداکثر دما در هر ماه به درجه سلیسوس. -3 میانگین روزانه حداقل رطوبت نسبی در هر ماه به درصد. -4 میانگین روزانه رطوبت نسبی هوا در هر ماه به درصد.
-5 میانگین بارندگی در هر ماه به میلیمتر.
-6 میانگین روزانه تعداد ساعات آفتابی در هر ماه.
-7 میانگین روزانه سرعت باد در هر ماه به کیلومتر بر ساعت.(لازم به ذکر است که براي بومی کردن میانگین ساعات آفتابی و میانگین سرعت باد باید سرعت باد را در 1/8 ضرب کرده و براي تعداد روزهاي آفتابی باید عدد سرعت باد رادر تعداد روزهاي همان ماه تقسیم کنیم.)( محمودي ،1387 ، ص (85
روش محاسبه TCI
محاسبه شاخص اقلیم گردشگري در ماههاي مختلف سال داراي رابطه زیر می باشد: منبع: ( ضیائی-بختیاري ،1388،ص (88
TCI = 8CID + 2CIA + 4R + 4S + 2W
CID = f(Tmax , RHmin) Daytime Comfort Index
CID
متغیرهاي مورد نیاز در این شاخص :حداکثر دماي روزانه و میانگین حداقل رطوبت نسبی روزانه می باشد که شرایط آسایش گرمایی را د روز، هنگامی که بیشترین فعالیت توریسی صورت می گیرد نشان می دهدکه رتبه ي آن توسط منحنی شماره ( 1)
شاخص هاي موثر تعیین می شود.(همان )
منحنی شماره 1: رتبه بندي مربوط به شاخص آسایش حرارتی شاخص اقلیم آسایش گردشگري براساس شاخص دماي موثر.
منبع: ( ضیائی-بختیاري ،1388،ص (94
متغیرهاي مورد نیاز در این زیر شاخص : میانگین دماي روزانه و میانگین رطوبت نسبی روزانه می باشد ، که نشان دهنده ي شرایط آسایش شبانه روزي است و با استفاده از منحنی شماره 1 رتبه آن تعیین می گردد. منبع: ( ضیائی-بختیاري ،1388،ص
تعیین رتبه بارش براي هر ایستگاه هم مقدار و هم توزیع زمانی بارش تاثیر عمده اي در آسایش توریست ها دارد. بخصوص در استان هاي داراي رطوبت و میزان بارندگی بالا، در این روش رتبه بندي بارش بدین صورت است که با افزایش بارندگی مقدار رتبه کاهش می یابد که این امر تاثیر منفی بر آسایش گردشگران خواهد داشت .جدول شماره (1) نحوه ي طبقه بندي متغیر بارش را درشاخص اقلیم گردشگري نشان می دهد.(گندمکار ،1389،ص (10
جدول شماره : ( 1) نحوه ي طبقه بندي متغییر بارش در شاخص اقلیم گردشگري
تعیین رتبه تابش براي هر ایستگاه که می توان از جدول شماره ( 2) استفاده نمود هواي صاف و آفتابی به عنوان فاکتوري مثبت در آسایش گردشگران به حساب می آید.
جدول شماره ( 2) نحوه محاسبه ي زیر شاخص ساعات آفتابی
تعیین رتبه مربوط به باد براي هر ایستگاه، چهار نوع رتبه بندي مربوط به سرعت باد مورد توجه می باشد.
: Normal System ( 1 براي ماه هایی استفاده می شود که میانگین حداکثر روزانه دماي هوا بین 15-22 درجه سانتی گراد باشد.
(2 سیستم بادهاي تجاري : Trade Wind System در دماي بین 24-33 درجه سانتی گرداد مورد استفاده قرار می گیرد که بین باد در این دما باعث تبخیر و همچنین خنک شدن هوا گشته که وضعیت خوشایندي را بوجود می آورد.
( 3 سیستم اقلیم گرم : (Hot climate system) براي ماههایی استفاده می گردد که میانگین حداکثرروزانه دماي هوا بیش از
33درجه سانتی گراد باشد هر نوع بادي در این سیستم ناخوشایند است
( 4 در صورتی که دماي هوا بین 15-24 درجه سانتی گراد و سرعت باد زیر 8 کیلومتر در ساعت باشداز سیستم نرمال در رتبه
بندي استفاده می شود اما در صورت پایین بود درجه حرارت (کمتر ازدرجه 15سانتی گراد) و بالا رفتن سرعت باد از 8 کیلومتر در ساعت، براي تعیین رتبه باد از نمودار گراف استفاده می کنیم. (گندمکار ،1389،ص (12
جدول شماره (3) مقیاس هاي رتبه دهی باد در شاخص اقلیم توریستی
