بخشی از مقاله
چکیده
توسعه گردشگری پایدار در پی از بین بردن اثرات نامطلوب اقتصادی ، اجتماعی ، زیست محیطی توسعه گردشگری در نشست های بین المللی عنوان گردیده است. برای دستیابی به توسعه پایدار گردشگری باید برنامه ای مدون و دقیق داشت تا با استفاده صحیح از منابع به اهداف توسعه دست یافت . یکی از شیوه های دستیابی به برنامه توسعه پایدار گردشگری استفاده تکنیک آینده نگاری است. آینده- نگاری، به دنبال ساختن تصویری از آینده هایی است که در شرایط عدم قطعیتِ قابل شناسایی، پیشرو قرار دارد بنابراین فرآیند شناسایی و تدوین استراتژی های توسعه منطقه ای نیازمند استفاده از ابزار آینده پژوهی است. فهم و درک صحیح عملکرد تصمیم های شکل دهنده به آینده مستلزم شناسایی عوامل کلیدی است. روش تحقیق پژوهش حاضر بر اساس هدف کاربردی ، بر اساس ماهیت داده ها کیفی و براساس شیوه جمعآوری اطلاعات، جز پژوهشهای اسنادی- پیمایشی است. داده های پژوهش حاضر شامل 56 عامل است که با روش دلفی از کارشناسان حیطه گردشگری و شهرسازی جمع آوری و با نرم افزار میک مک تحلیل شدهو سرانجام .... به عنوان عامل کلیدی توسعه پایدار گردشگری استان مازندران شناسایی شده است.
واژگان کلیدی: توسعه گردشگری پایدارعوامل کلیدی مازندران
-1 مقدمه
گردشگری در جهان کنونی، صنعتی پاک و سومین پدیده اقتصادی پویا پر رونق و رو به توسعه است که پس از صنایع نفت و خودروسازی گوی سبقت را از دیگر صنایع جهانی ربوده [1] بسیاری از برنامه ریزان و سیاست گذاران توسعه از صنعت گردشگری بعنوان یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار یاد می کنند که می تواند خالق و محرک حصول به پایداری توسعه شود. [2] برنامه ریزی منطقه ای که در آن برنامه ریزی متناسب با توان های محیطی و طبیعی منطقه هدف گیری شده باشد چیزی جز توسعه ی پایدار نیست.[3] برنامه پایدار گردشگری مانند سایر برنامه های منطقه ای نیازمند داشتن الگوی راهبردی است تا بتواند ضمن دستیابی به اهداف برنامه ، ضامن حفاظت اکوسیستم و محیط طبیعی ، اقتصاد پایدار و اجتماعی عدالت محور و سرزنده برای نسل های حال و آینده باشد پس باید متناسب با توان های محیطی و طبیعی منطقه ، به تدوین راهبردهای توسعه پرداخت.
در سالهای اخیر و تغییرات سریع جوامع انسانی برنامه ریزان و سیاست گذاران در برنامه ریزی های توسعه علاوه بر تلاش برای حل مسایل و مشکلات حاضر و تامین خدمات تنها به پیش بینی و آینده نگری بسنده نکرده و با برهم زدن چارچوب های پیشرو به آینده پژوهی و آینده نگاری می پردازند.به عبارت دیگر متون نظری برنامه ریزی از مفاهیم پیش بینی و آینده نگری عبور کرده و به حوزه ی آینده پژوهی و آینده نگاری که وظیفه اش معماری آینده است ، رسیده است.[4] آیندهنگاری، تلاش سیستماتیک برای نگاه به آینده بلند مدت علم، فناوری، محیط زیست، اقتصاد و اجتماع میباشد که با هدف شناسایی فناوریهای عام نوظهور و تقویت حوزههای تحقیقات استراتژیکی است که احتمالاً بیشترین منافع اقتصادی و اجتماعی را به همراه دارند . [5] در بیشتر موارد پرداختن به آینده با اتکا به پیش بینی و تحلیل روندها ، مشکلات بی شماری در اجرای برنامه ها به وجود آورده است.
این مشکلات اغلب ناشی از توجه نکردن به تاثیرات فناوری های نوظهور و یادرحال ظهور در زندگی بشر و یا غفلت از نیروهای پیشران و عوامل کلیدی موثر بر تسهیل حل مشکلات ویا چالش های توسعه آتی است.غفلت از نیروهای پیشران و عوامل کلیدی موثر بر تسهیل حل مشکلات و چالش های توسعه ی آتی است.[6] اکثر برنامه هایی که برای توسعه گردشگری تدوین گردیده اند ، به علت محدودیت منابع به درستی اجرا نمی گردند. زیرا بخش اعظم این منابع صرف بخش هایی از توسعه گردشگری می گردند که بازده بسیار کمی دارندو علاوه بر هدر رفت منابع باعث کاهش سرعت رشد بخش های پر بازده می گردند. شناسایی عوامل کلیدی و پیشران های توسعه، کمک می نماید با کمترین منابع به بیشترین بازده در توسعه منطقه رسید. به عبارت دیگر این متغیرها ، مسیر اصلی توسعه منطقه ای را با اثر بخشی بالایی که بر بخش های مختلف دارند، شکل می دهند .[7]
-2طرح موضوع
رشد و گسترش گردشگری از جمله پدیده های مهم اواخر قرن بیستم است که با سرعت در قرن جدید ادامه دارد. [8 [ بنا به گزارش جدید شورای جهانی سفر و گردشگری - WTTC - 1 در سال 2015 سهم کل گردشگری در تولید ناخالص داخلی 2 - GDP - جهان 7200 میلیارد دلار، معادل 8/9 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان - GDP - بوده است.[9] با توجه به اهمیت صنعت گردشگری هر گونه ناکارآمدی در مدیریت توسعه گردشگری بنا به پیچیدگی جریان فعالیت های گردشگری در عصر حاضر پیامدهای منفی بسیاری را به دنبال دارد.[10] توسعه گردشگری پایدار در پی از بین بردن اثرات نامطلوب اقتصادی ، اجتماعی ، زیست محیطی توسعه گردشگری در نشست های بین المللی عنوان گردیده است. برنامه ریزی و توسعه صنعت گردشگری و اکوتوریسم موضوع مهمی است که طرف های متفاوتی در آن وجود دارد. برقرارکردن تعادل بین نیازهای هر طرف و برنامه ریزی توسعه اقتصادی پایدار برای گردشگری و اکوتوریسم محلی یک وظیفه بسیار مهم میباشد.[11]
وضعیت گردشگری در ایران با توجه به تعدد ابنیه و آثار تاریخی و رتبه 9 کشورهای برتر دنیا و رتبه 10 در جاذبه های اکوتوریستی ، وضعیتی نا به سامان و نگران کننده ایست. گردشگری در ایران با درآمد اندک و خسارات فراوان محیط زیستی و اکولوژیک اتفاق می افتد علی رغم توانایی های بالقوه کشور در زمینه گردشگری ، قابلیت ها و ظرفیت های توسعه آن در ایران به کفایت مورد توجه قرار نگرفته است.[11] برای دستیابی به توسعه پایدار گردشگری باید برنامه ای مدون و دقیق داشت تا با استفاده صحیح از منابع به اهداف توسعه دست یافت . یکی از شیوه های دستیابی به برنامه توسعه پایدار گردشگری استفاده تکنیک آینده نگاری است. آینده-نگاری، به دنبال ساختن تصویری از آینده هایی است که در شرایط عدم قطعیتِ قابل شناسایی، پیشرو قرار دارد بنابراین فرآیند شناسایی و تدوین استراتژی های توسعه منطقه ای نیازمند استفاده از ابزار آینده پژوهی است.
فهم و درک صحیح عملکرد تصمیم های شکل دهنده به آینده مستلزم شناسایی نیروهای پیشران کلیدی است. برای ایفای نقش در آینده ضرورت دارد با اتکا به رویکردهای جدید برنامه ریزی، به طور جدی پیشران های توسعه منطقه شناسایی و متناسب با قابلیت ها و توانمندی های جامعه برنامه ریزی برای حضور موفق در آینده اقدام شود. [12]استان مازندران به خاطر تاریخ غنی، و جغرافیای سراسر متنوع آن که شامل جلگهها، علفزارها، بیشهها و جنگلهای هیرکانی با صدها گونه گیاهی منحصر به فرد در جهان است و آب و هوای گوناگون از سواحل شنی با پست ترین نقطه, تا کوهستانهای ناهموار و برف پوشیده البرز با داشتن یکی از هفت آتشفشان معروف دنیا، کوه دماوند، شناخته شدهاست.[13] وجود عرصه های منابع طبیعی حفاظت شده دارای گونه های متنوع جانوری و گیاهی، وجود کوههای مرتفع به منظور جذب گردشگر و مراکز درمانی، وجود معادن و کانسارهای معدنی گسترده و متنوع از دیگر ظرفیت های استان است..
این درحالیست که استان مازندران علی رغم برخورداری از این همه ظرفیتها با چالشها و مشکلات فراوانی روبروست[14] .با توجه به ظرفیت های ذکرشده برای استان مازندران به دلیل عدم برنامهریزی مناسب در بخش گردشگری به جایگاه واقعی خویش دست نیافته است. برنامه ریزی منطقه ای در راستای توسعه و پیشرفت مناطق می کوشد .اما نگرش غلطی که بر برنامه ریزی منطقه ای وجود دارد، توسعه در تمامی بخش های جامعه است. در حالیکه نیازی نیست با صرف هزینه در بخش هایی که پتانسیل توسعه منطقه در آن ها نیست ، توسعه بهتر پتانسیل های بالقوه و گاها بالفعل منطقه را به تاخیر انداخت.
با پیدا نمودن پیشران های توسعه پایدار گردشگری منطقه ای و استفاده و تقویت آنها موتور محرکه توسعه گردشگری منطقه مورد نظر به حرکت در می آید. سپس می توان به بقیه بخش های مناطق نیز رونق داد.با توجه به اینکه یکی از مهمترین اهداف توسعه پایدار استفاده از حداقل منابع برای حداکثر نمودن توسعه در مناطق است و یه طور کلی منابع توسعه یک منطقه محدود هستند ، صرف این منابع در بخش های غیر پیشران ، در توسعه مناطق اخلال ایجاد مینماید در حالیکه صرف همان منابع در بخش های پیشران توسعه پایدار ، منطقه را با سرعت بیشتری در مسیر توسعه هدایت می نماید. از اینرو، دستیابی به این مهم، نیازمند طرّاحی، تدوین و به کارگیری الگوی راهبردی، به همراه راهبردهای مناسب و ویژه ی این نواحی از سوی برنامه ریزان و مدیران گردشگری است.[15]
-3 مبانی نظری
-1-3 گردشگری پایدار
رویکرد توسعه پایدار گردشگری همسو با پذیرش جهانشمول پارادایم توسعه پایدار در مجامع علمی و تصمیم گیری، از دهه 1990 به بعد وارد ادبیات گردشگری شد.[16] طبق تعریف WTO در سال 1996 توسعه پایدار گردشگری ، فرآیندی است که با کیفیت زندگی میزبانان ، تامین تقاضای بازدیدکنندگان و همان نسبت با حفاظت منابع محیط طبیعی و انسانی در ارتباط است.[17]
