بخشی از مقاله
چکیده:
گردشگري به عنوان یک پدیده پویاي جهانی داراي پیچیدگی هاي خاص خویش است و تحت تاثیر عوامل گوناگونی قرار گرفته که عنصر آب و هوا یکی از عوامل مهم و تاثیر گذار در این صنعت محسوب می شود. لذا باتوجه به برجستگی نقش آب و هوا در فعالیت هاي گوناگون گردشگري و ارتباط محکم و ناگسستنی بین اقلیم و گردشگري، آب و هواشناسی دانشی خواهد بود که در توسعه این صنعت نقش بسزایی ایفائ می نماید.با توجه به پتانسیل و ظرفیت هاي گردشگري شرق اصفهان از جمله اکوسیستم هاي طبیعی تالاب گاو خونی، رودخانه زاینده رود، کویر ماسه اي ورزنه، جاذبه هاي تاریخی و فرهنگی شهر ورزنه، ارگ تاریخی قورتان و ...، سنجش شرایط اقلیمی و تعیین تقویم زمانی مناسب جهت حضور گردشگران در این منطقه اهمیت ویژه اي دارد .لذا در این پژوهش شاخص اقلیم گردشگري (TCI) میکزکوسکی 1985 به شکلی سیستماتیک شرایط اقلیمی را با استفاده از پارامترهاي حداکثر دماي هوا، حداقل رطوبت نسبی، دماي متوسط هوا، متوسط رطوبت نسبی، بارش، مدت تابش آفتاب و سرعت متوسط باد مورد ارزیابی قرار می دهد.در این روش از داده هاي ایستگاه هواشناسی شرق اصفهان استفاده شده است . نتایج در این ارزیابی نشان داد که استفاده از مدل (TCI) در مقایسه با مدل (THI) و((CPI جهت سنجش و تعیین اقلیم آسایش گردشگري شرق اصفهان مناسب نیست .
کلید واژه : اقلیم گردشگري، شاخص TCI، شاخص THI، شاخص CPI، شرق اصفهان
مقدمه
گردشگري یکی از بزرگترین صنایع جهان می باشد و بخش عمده اقتصاد جهانی را تشکیل می دهد. (20,1999,WTO) پیش بینی می شودکه تا سال 2020 گردشگري بین المللی به 1/6 میلیارد نفر برسد و گردش مالی آن بیش از 2 تریلیون دلار در سراسر دنیا باشد.((24,1998,WTO
.در دنیا عوامل زیادي بر صنعت توریسم تاثیر می گذارند که یکی از مهمترین آنها آب و هواست. همراه با موقعیت جغرافیایی، توپوگرافی، چشم انداز، پوشش گیاهی و جانوري، عنصرآب و هوا به عنوان یکی از مهمترین منابع پایه محلی در توسعه صنعت گردشگري نقش ایفا می کند . بدین ترتیب می توان گفت که آب و هوا داراي خصیصه یک ثروت عظیم طبیعی است که با تاثیر گذاري بر منابع طبیعی طول مدت و کیفیت توریسم،
اولین همایش ملی گردشگري، سرمایههاي ملی، چشم انداز آینده
١٠ بهمن ماه ١٣٩٢ اصفهان
سلامتی گردشگران و حتی تجارب شخصی گردشگران را نیز کنترل می کند. (اسکات و همکاران،2004،.(60 گردشگران براي انتخاب مقصد گردشگري، ملاحظات اقلیمی را مورد توجه قرار می دهند و در جستجوي اقلیم مطلوب یا اقلیم آسایش هستند و این عامل نقش مهمی را در تصمیم گیري براي مقصد گردشگري دارا می باشد ( ماتزاراکیس،2001،.(26بسیاري از محققان در ارزیابی محیط آسایش، مولفه حرارتی را مهمتراز بقیه مولفه ها میدانند. آنها براین اساس شاخص هاي متعددي را طراحی و ارائه نموده اند که امروزه در مطالعات مربوط به زیست هواشناسی انسانی و زیست اقلیم انسانی به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرند . شاخص هاي آب و هوایی توریسم را به طور کلی می توان به سه دسته شاخص هاي اولیه، شاخص هاي اقلیمی و ترکیبی تقسیم نمود (اسکینر و دودیر، 2001،.( 102منطقه شرق اصفهان به لحاظ توانمندي و ظرفیت هاي متنوع گردشگري شامل اکوسیستم هاي طبیعی، آثار تاریخی و فرهنگی در بخش بن رود، ورزنه، قورتان و کوهپایه از مقاصد مورد بازدید گردشگران میباشد . لذا بررسی اقلیم آسایش گردشگري و تعیین تقویم زمانی و مناسب جهت حضور و بازدید گردشگران در این منطقه حائز اهمیت است.هین و همکاران((2009 با مطالعه موردي بر روي کشور اسپانیا و ضعیت آسایش توریسم را به روش TCI مورد بررسی قرار دادند و با اشاره به فصل تابستان از لحاظ وضعیت آسایش مطلوب گردشگري به این نتیجه رسیدند که وضعیت تا سال 2060 تفاوت ناچیزي خواهد داشت .میکزکوسکی((1985 براي اولین بار با ارائه روش TCI شرایط آسایش توریسم در 453 ایستگاه هواشناسی را محاسبه نمود و نتایج آن را در طول 12 ماه سال براي کل جهان تعمیم داد.محمودي((1387 محدوده آسایش اقلیمی مریوان را با استفاده از شاخص هاي دماي موثر تعیین کرد و به این نتیجه رسید که ماه می (اردیبهشت) از لحاظ شرایط و وضعیت آب و هوایی بهترین ماه براي مسافرت به این شهر است.خراسانی زاده و گندمکار((1390 تاثیر نوسانات اقلیم بر اقلیم آسایش گردشگري شهرستان اصفهان را با استفاده از شاخصTCI مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند شدت تابش در آوریل و اکتبر رو به افزایش و دماي حداکثر در ماه اکتبر در حال افزایش و گردوغبار در هر دو ماه رو به کاهش است.ضیایی و بختیاري((1388 با بررسی شاخص اقلیم آسایش گردشگري در جزیره کیش به این نتیجه رسیدند که این جزیره داراي پیک زمستانی به منظور آسایش توریسم است و ماههاي مارس، دسامبر، ژانویه و فوریه بهترین شرایط را براي جذب توریست دارند.گندمکار((1389 در پژوهشی برآورد و تحلیل شاخص اقلیم گردشگري در شهرستان سمیرم را مورد بررسی داد و به این نتیجه رسید که مقایسه روش TCI با روش هاي الگی و بیکر نشان می دهد که هر سه روش وضعیت به نسبت مشابهی را نشان می دهند و ماههاي می (اردیبهشت) تا اکتبر (مهر) را بهترین زمان براي حضور گردشگر در شهرستان سمیرم می دانند و ماههاي ژانویه (دي)، فوریه (بهمن) و دسامبر (آذر) هم شرایط مناسبی براي حضور گردشگري ندارد.فرج زاده و همکاران((1388 به پهنه بندي اقلیم توریستی در استان گیلان با استفاده از شاخص TCI پرداختند و به این نتیجه رسیدند که در استان گیلان ماههاي می و ژوئن بهترین شرایط و ماههاي ژانویه و دسامبر بدترین شرایط را براي حضور توریست دارند.خراسانی زاده و گندمکار( (1390 در پژوهشی به پهنه بندي اقلیم آسایش گردشگري جزیره قشم با مدل TCIپرداختند و به این نتیجه رسیدند که ماههاي بهمن، اسفند، مهر، آبان و آذر بهترین زمان براي حضور گردشگران و فصل تابستان زمان مناسبی براي حضور گردشگران نیست.فرج زاده و ماتزاراکیس((2009 با بررسی در شمال غرب ایران با روش TCI به این نتیجه رسیدندکه شهرهاي ماکو، اهر، اردبیل، تکاب، خوي، ارومیه و سراب داراي پیک تابستانه هستند و اردبیل بهترین شرایط را براي جذب توریست در تابستان دارد. فرج زاده و احمدآبادي (1388) با پژوهشی در ارزیابی و پهنه بندي اقلیم گردشگري ایران با روش TCI به این نتیجه رسیدند که مدلTCI کارایی لازم براي تبیین شرایط مناسب فعالیت گردشگري دارد ولی در صورت استفاده از آن براي مناطق کوچکتر که داراي شرایط اقلیمی و توپوگرافی متفاوت تري هستند می تواند ارائه دهنده تقویم گردشگري براي همان منطقه باشد .
اولین همایش ملی گردشگري، سرمایههاي ملی، چشم انداز آینده
١٠ بهمن ماه ١٣٩٢ اصفهان
Jacquline و همکاران (2007) در بررسی شرایط اقلیم گردشگري به این نتیجه رسیدند که در سالهاي آینده در بریتانیا و ایرلند جاذبه توریسم حرکتی آرام به سمت شمال خواهد داشت و در آلمان بدلیل گرم تر شدن هوا جریان جذب توریسم به سمت جنوب خواهد بود.
هدف مقاله حاضر ارزیابی شرایط اقلیم آسایش گردشگري شرق اصفهان با مدل (TCI) می باشد که به طور سیستماتیک تأثیر عناصر اقلیمی بر فعالیت گردشگر را مشخص می نماید.
جدول : 1 ایستگاه هواشناسی مورد مطالعه
نام ایستگاه طول جغرافیایی عرض جغرافیایی ارتفاع
شرق اصفهان 51 52 E 32 40 N 1543 M
مواد و روش ها :
شاخص آب و هوایی توریسم TCI، ااساً در سال 1985 توسط میکزوکوسکی براي ارزیابی نظام مند عناصر آب و هوایی و تعیین آسایش حرارتی ارائه شد. این شاخص متغیرهاي گوناگون اقلیمی را در قالب یک معادله بیوکلیمایی ترکیب می کند .و شامل 7 پارامتر میانگین حداقل دماي روزانه، میانگین دماي روزانه، حداقل رطوبت نسبی روزانه، متوسط رطوبت نسبی روزانه، مجموع بارش، مجموع ساعات آفتابی و متوسط سرعت می باشد که این متغیرها با هم ترکیب و به صورت پنج شاخص فرعی در می آیند ( ذوالفقاري، 132،.(1392 معادله شاخص اقلیم گردشگري TCI= 8CID+2CIA+4R+2W
= TCI شاخص آب و هواي توریسم میکزکوسکی که میزان آن از -20 تا 100 تغییر میکند
= CID شاخص آسایش طول روز است که شامل متوسط حداکثر دماي هوا بر حسب سانتی گراد و متوسط حداقل رطوبت نسبی بر حسب درصد است.
= CIA شاخص آسایش روزانه شامل دماي متوسط هوا بر حسب سانتی گراد متوسط رطوبت نسبی بر حسب درصد است.
= R بارش به میلی متر
= S مدت تابش آفتاب بر حسب ساعت
=W سرعت متوسط باد بر حسب متر بر ثانیه
اولین همایش ملی گردشگري، سرمایههاي ملی، چشم انداز آینده
١٠ بهمن ماه ١٣٩٢ اصفهان
جدول : 2 شاخص هاي فرعی درون شاخص آب و هوایی توریسم
شاخص فرعی متغیرهاي ماهانه اصلی تأثیر بر TCI وزن در TCI
(در صد)
CID شاخص دماي حداکثر نشانگر آسایش انسانی در زمان فعالیت 40
آسایش طول روز ماهانه و حداقل گردشگران است (طی روز)
رطوبست نسبی روزانه
CIA شاخص دماي متوسط نشانگر آسایش حرارتی در طول 24 ساعت 10
آسایش روزانه روزانه و متوسط رطوبت شبانه روز از جمله ساعات خواب
نسبی روزانه
R بارش حجم بارندگی نشانگر اثر منفی این عنصر بر فعالیت هاي 20
فضاي آزاد و تعطیلات است
S تابش آفتاب جمع ساعات آفتابی براي توریسم مثبت است ولی می تواند باعث 20
سوختگی هم گردد
W باد متوسط سرعت باد نشانگر تأثیر این متغیر بر دماست. اثر سرمایش 10
تبخیري در اقلیم گرم مثبت است ولی »سوز باد« در
اقلیم سرد منفی است.
درجه بندي مقیاس شاخص اقلیم گردشگري TCI از -20 تا 100 قابل تغییر است. در این شاخص 59 - 50 قابل قبول است. 89 - 80 براي گردشگران عالی محسوب می شود. 100 -90 آرمانی است. شرایط کمتر از 40 براي آسایش گردشگران نامطلوب تلقی می شود . در کل شرایط 79 - 60 شرایط خوب تا خیلی خوب براي گردشگران قابل قبول است (ذوالفقاري،1392،.(132براي بدست آوردن مقادیر شاخص هاي CIA و CID باید مقادیر متغیرهاي دما و رطوبت در ( نمودار شماره ( 1 گذاشته شود تا عدد مورد نظر بدست آید.
اولین همایش ملی گردشگري، سرمایههاي ملی، چشم انداز آینده
١٠ بهمن ماه ١٣٩٢ اصفهان
نمودار : 1 مقادیر شاخص حرارتی
در جدول شماره2 همانطور که ملاحظه می شود :
الف : معیارهاي حرارتی : در دو قالب CIA و CID بررسی می شوند
(1 معیارآسایش ساعات روشنایی: یکی از مهمترین معیارهاي این شاخص بشمار می رود چون در طول روز گردشگران در فضاي آزاد مشغول فعالیت، گردش و تفریح هستند از اینرو ضریب %40 را در الگو به خود اختصاص می دهد.
2) معیارآسایش شبانه روزي: زمانهایی است که بیشتر گردشگران در فضاي بسته مشغول خواب و استراحت اند و فقط %10 اهمیت دارد.
ب) سایر معیارهاي اقلیمی :
(1 معیار بارندگی: درگردشگري عام باران نشانگر اثر منفی است و ضریب %20 دارد.
(2 معیار آفتاب : در گردشگري عام به عنوان یک عامل مثبت است و ضریب %20 را دارد.
(3 معیار باد : باد یک عامل تکمیلی در ارزیابی شاخص آب و هواي توریسم میکزکوسکی است که در دماي بالا بین 22 تا 26 با شتاب بخشیدن به انتقال گرما با ایجاد آشفتگیها و سرمایش تبخیري نقش مهمی در آسایش گردشگران دارد از سوي دیگر در دماهاي پایین تر باعث افزایش اثر سوز باد می شود و ضریب%10 رابه خود اختصاص داده است (ذوالفقاري،1392،(136
اولین همایش ملی گردشگري، سرمایههاي ملی، چشم انداز آینده
١٠ بهمن ماه ١٣٩٢ اصفهان
یافته هاي تحقیق :
طی تحقیق و محاسبه اقلیم آسایش گردشگري شرق اصفهان از ماههاي JAN تا DEC جداول ذیل تحلیل و ارزیابی شاخص TCI را نشان می دهد .
جدول : 3 محاسبه و تحلیل شاخص TCI اقلیم گردشگري شرق اصفهان
تحلیل شرایط TCI V2 S2 R2 CIA CID
غیرمنطقی خوب 68 5 5 4.5 1.2 2.2
خیلی
غیرمنطقی خوب 75.6 5 5 5 1.6 2.8
منطقی عالی 81.4 5 5 4.5 2.7 3.5
منطقی آرمانی 91.4 5 5 5 2.7 4.5
خیلی
منطقی خوب 72 5 5 5 5 1.5
منطقی عالی 81.6 5 5 5 3 3.2
غیر منطقی آرمانی 79 5 5 5 4.5 2.5
خیلی
غیر منطقی خوب 77.8 5 5 5 2.7 2.8
منطقی آرمانی 95.6 5 5 5 4.8 4.5
خیلی
منطقی خوب 72.4 5 5 5 3.2 2
منطقی عالی 82.2 5 5 5 2.1 3.5
خیلی
منطقی خوب 70.6 5 5 4.5 1.3 2.5
داده هاي ماهیانه میانگین سالهاي 1976 لغایت 2010 میباشد (محاسبه: مولف)
