بخشی از مقاله
چکیده
یکی از عواملی که در صنعت گردشگری شایان توجه است، آب و هوای مقصد گردشگری است. در همین راستا در مقاله حاضر سعی شده است آب و هوای استان خوزستان به منظور گردشگری با استفاده از شاخص فشار عصبی مورد ارزیابی قرار گیرد. این شاخص از سه پارارمتر دما، رطوبت و باد تشکیل شده است. به منظور برآورد شاخص مورد نظر طول دوره آماری 20 ساله(( 1991-2010 برای ایستگاههای هواشناسی مورد مطالعه انتخاب گردید. نواقص آماری برخی از ایستگاهها با استفاده از روش رگرسیون توسط برنامه spss
æ نیز روش تفاضل ها و نسبت ها بازسازی شد. یافته های تحقیق نشان داد که شرایط غالب بر استان شرایط عدم آسایش است و این بدلیل آب و هوای بیش از حد گرم و شرجی استان است، به طوری که در هفت ماه از سال هوا گرم تا بسیار گرم و در پنج ماه هوا خنک
æ مطبوع است. در مجموع بهترین زمان برای مقاصد گردشگری در سطح استان ماه آوریل(فروردین) و در درجه دوم ماه اکتبر(مهر) می باشد و نامناسب ترین زمان نیز از این لحاظ به ترتیب ماههای آگوست، ژولای، ژوئن، سپتامبر و مه می باشد.
واژه های کلیدی: شاخص فشار عصبی، اقلیم گردشگری، خوزستان، اقالیم گرم، اقالیم سرد.
1
مقدمه
آب و هوا یکی از زیربناهای مهم برای تمدن بشری است و تاثیر بسیار مهمی بر روی توسعه و گسترش موفقیت ها و شکست ها دارد. به همین دلیل، قرنهاست که توجه دانشمندان را به ارتباط بین هوا، آب و هوا و جامعه جلب کرده است، به گونه ای که قدمت آن به هواشناسی ارسطو برمی گردد(340 سال قبل از میلاد)(اسکات و همکاران1 ، .( 2012 آگاهی از اهمیت تغییر اقلیم برای گردشگری در حال افزایش است، اما درک دقیق این موضوع هنوز محدود است. در حال حاضر گردشگری در مسیر رشد خود رو به عقب است، در حالی که همزمان عواقب سوء ناشی از تغییر اقلیم در حال افزایش است( بکن و های2 ، .(2012 آب و هوا از دیرباز اهمیت ویژه ای برای گردشگران در انتخاب مقصد گردشگری داشته است. شناخت وضعیت اقلیمی مناطق، نقش بسیار مهمی در برنامه ریزی و مدیریت گردشگری دارد. با آگاهی از دوره آسایش اقلیمی می توان لوازم و امکانات سرمایشی و گرمایشی و کاهش مصرف انرژی را مدیریت کرد(عزتیان و همکاران، .(1391
اقلیم گردشگری در سطح جهان با شاخص های متعددی مورد ارزیابی قرار گرفته است. د فریتاس(2003)3 برخی جزئیات راههای مختلف کسب اطلاعات آب و هوایی را که برای گردشگری به تصویر کشیده اند را مرور می کند. در زمینه تدوین شاخص های عددی تلاش قابل ملاحظه ای صورت گرفته است که چکیده ای از اهمیت اقلیم برای گردشگری است. این نکته بدلیل ماهیت چند متغیری آب و هوا و نیز فرایندهای پیچیده ای است که این متغیرها را گردهم می آورد تا مفهوم شرایط آب و هوایی خاص از لحاظ تفریح و سرگرمی و یا گردشگری را شکل دهند. هدف این شاخص ها تسهیل تفسیر تاثیرات یکپارچه عناصر مختلف جوی و امکان مقایسه مکان های جغرافیایی است. به عنوان مثال میک ژوسکی(1985)4 شاخص اقلیم گردشگری((TCI را به منظور ارزیابی اقلیم های جهان طراحی نمود(میکائیل و همکاران5 ، .(2005 در حالی که بر مبنای مطالعاتی که توسط اسکات و مک بویل(2001)6 و یا آملانگ7
1- Scott & et al 2- Becken & Hay 3- De Freitas 4- Mieczkowski
5- Michael & et al 6- McBoyle 7- Amelung
2
و وینر1 با استفاده از شاخص های گردشگری صورت گرفته است، درجه حرارت نقش بیشتری نسبت به سایر متغیرهای آب و هوایی ایفا می کند(استفان و میکائیل2 ، .(2006
در ایران نیز محققان، پژوهش های زیادی را در زمینه اقلیم گردشگری با استفاده از شاخص های متنوع اقلیمی انجام داده اند که می توان به موارد زیر اشاره نمود: فرج زاده و احمدآبادی((1389 پهنه بندی اقلیم گردشگری ایران با استفاده از شاخص اقلیم گردشگری((TCI، رنجبر و همکاران((1389 بررسی ارتباط شرایط اقلیمی با روند گردشگری سالانه در شهرستان مرودشت، گندمکار((1389 برآورد و تحلیل شاخص اقلیم گردشگری در شهرستان سمیرم با استفاده از مدل TCI، هجرتی و همکاران((1390 ارزیابی توانمندی های اقلیم آسایش جهت توسعه گردشگری خراسان رضوی با استفاده از شاخص دما- فیزیولوژیک PET، اسماعیلی و همکاران((1390 تعیین اقلیم آسایش چند شهر اصلی گردشگری ایران با استفاده از شاخص دمای معادل فیزیولوژیک((PET، آستانی و همکاران((1390 ارزیابی اقلیم آسایش گردشگری تالاب شیرین سو با استفاده از شاخص TCI، بریمانی و اسمعیل نژاد((1390 بررسی سواحل جنوبی کشور از لحاظ زیست اقلیمی با استفاده از روش های سنتی(ترجونگ و اولگی) و روش های نوین(شاخص تعادل دمایی، گرما و رطوبت، درجه ی شرجی، درجه ی خستگی انسان، درجه ی سختی و مدل تعادل دمایی)، آستانی و سبحان اردکانی((1391 ارزیابی اقلیم گردشگری تالاب آق گل در استان همدان با استفاده از شاخص بیوکلیماتیک ترجونگ، موحدی و همکاران((1391 تعیین اقلیم گردشگری استان لرستان با استفاده از شاخص TCI، یزدان پناه و دستنایی((1391 ارزیابی آسایش اقلیم گردشگری استان چهارمحال و بختیاری با استفاده از شاخص TCI، آستانی و سبحان اردکانی((1391 تحلیل اقلیم آسایش گردشگری شهر همدان با استفاده از مدل TCI، عزتیان و همکاران((1391 ارزیابی اقلیم گردشگری شهر رودسر با استفاده از شاخص فشار عصبی، ذوالفقاری((1391 تحلیل پتانسیل های اقلیم گردشگری منطقه آزاد ارس با استفاده از شاخص TCI، قنبری و کریمی((1392 بررسی تغییرات شاخص اقلیم گردشگری TCI استان اصفهان، جوان و ملازاده((1392 بررسی اقلیم گردشگری شهر ارومیه با استفاده از شاخص های زیست اقلیمی بیکر CPI، فشار عصبی، استیدمن تام THI، عدم آسایش HU و شاخص دما- رطوبت تام THI، رضانژاد اصل بناب و قاسم زاده((1392 تحلیل اقلیم آسایشی دهستان صور در شهرستان بناب با استفاده از شاخص های PET و PMV، طاوسی و یاری((1392 تعیین گستره ی آسایش دمایی استان سیستان و بلوچستان با استفاده از شاخص اوانز، صفایی پور و همکاران((1392 ارزیابی آسایش انسان در شهر شیراز با استفاده از شاخص های زیست اقلیمی بیکر، ترجونگ، فشار عصبی، دمای موثر و .TCI
مواد و روش ها
موقعیت منطقه مطالعاتی
8- Viner 9- Stefan & Michael
3
استان خوزستان با مساحتی حدود 64057 کیلومترمربع، بین 67 درجه و 41 دقیقه تا 50 درجه و 39 دقیقه طول شرقی و 29 درجه و 58 دقیقه تا 33 درجه و 4 دقیقه عرض شمالی، در جنوب غربی ایران واقع شده است. این استان از شمال غربی با ایلام، از شمال با لرستان، از شمال شرقی و شرق با استان های چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد، از جنوب با خلیج فارس و از غرب با کشور عراق هم مرز است. استان خوزستان را می توان به دو منطقه کوهستانی و جلگه ای تقسیم کرد. آب و هوای این استان نیمه بیابانی و استپ گرم است. این استان تحت تاثیر سه نوع باد قرار دارد که عبارتند از: جریان سرد نواحی کوهستانی، باد شرجی و باد سموم(سایت سازمان هواشناسی کشور).
شکل((1 موقعیت استان خوزستان در سطح کشور
4
به منظور بررسی اقلیم گردشگری استان خوزستان با استفاده از شاخص فشار عصبی، داده های ماهانه درجه حرارت هوا، رطوبت نسبی و سرعت باد ایستگاههای هواشناسی مورد مطالعه طی یک دوره آماری 20 ساله((1991-2010 مورد ارزیابی قرار گرفت(جدول.(1 داده های مربوطه از سایت سازمان هواشناسی کشور و نیز اداره کل هواشناسی استان یزد تهیه گردید. جهت تکمیل نواقص آماری از روش رگرسیون توسط برنامه spss و در موارد معدودی از روش تفاضل ها و نسبت ها استفاده شد.
جدول( ( 1 مشخصات ایستگاههای هواشناسی مورد مطالعه
شوش صفی رامهرم امید مسجد دزفو بستا بهبها بندر امیدیه آبادا
نام ایستگاه اهواز دزفو یه سلیما ایذه ماهشه
تر ز ل ن ن آغاجاری ن
ل پایگاه ن ر
درج 48 48 48 49 49 49 49 48 48 50 49 49 48
طول ه
دقی 40 50 25 36 39 17 52 23 0 14 9 40 15
قه
درج 31 32 32 31 30 31 31 32 31 30 30 30 30
عر ه
ض دقی 20 3 16 16 46 56 51 24 43 36 33 46 22
قه
ارتفاع(متر) /5 67 82/9 150/5 34/9 320/5 76 143 7/8 313 6/2 27 6/6
22 7
شاخص فشار عصبی
این شاخص، نوع فشار فیزیولوژیکی وارده جهت ایجاد آسایش بین جذب و دفع گرما را تعیین می کند. میزان جذب و دفع گرما بسته به فعالیت انسان و میزان تغییر سرعت حرارت و رطوبت بدن انسان و محیط تغییر می کند. هدف از تعیین این شاخص، تشریح سطح آسایش با استفاده از پارامترهای دما، رطوبت و باد است(رمضانی و همکاران، .(1391 شاخص فشار عصبی را برای ماههایی که متوسط درجه حرارت بیشتر از 20 درجه سانتی گراد است با استفاده از فرمول 1 و برای ماههایی که کمتر از 20 درجه است با فرمول 2 محاسبه می کنند(جوان و ملازاده، .(1392
5
فرمول(( )( ) (1
در این معادله، I شاخص دمای موثر، T دما بر حسب فارنهایت و U رطوبت نسبی بر حسب درصد است.
فرمول(( )( ) (2
در این معادله، H قدرت خنک کنندگی محیط، T درجه حرارت هوا بر حسب درجه سانتی گراد و V سرعت باد بر حسب متر بر ثانیه است.
جدول (2) درجه بندی ضرایب آسایش شاخص فشار عصبی
اقالیم سرد(دماهای کمتر از 20 درجه سانتی گراد) اقالیم گرم(دماهای بیشتر از 20 درجه سانتی گراد)
ضریب آسایش((H آهنگ سرمایش ضریب آسایش((I آهنگ گرمایش
396 - 540 خنک کمتر از 5- خنک، عدم آسایش
541 - 790 خیلی خنک کمتر از 5- تا 1- خنک
791 - 999 سرد 0 آسایش
1000 - 1199 خیلی سرد بین 1 تا 5 گرم، آسایش
1200 - 1439 سرمای گزنده بین 6 تا 10 گرم، عدم آسایش
1440 و بیشتر سطح پوست به سرعت یخ می بین 11 تا 15 عدم آسایش زیاد
زند
منبع: صفایی پور و همکاران((1392
نتایج
جدول 3 ضرایب آسایش شاخص فشار عصبی ایستگاههای هواشناسی مورد مطالعه را برای ماههای با میانگین دمای کمتر از 20 درجه(ضریب (H و ماههای بیشتر از 20 درجه(ضریب (I نشان می دهد. جدول 4 نیز شرایط آسایشی ایستگاههای مذکور را بر مبنای محاسبات شاخص فشار عصبی نشان می دهد. طبق جدول مذکور شرایط سرد در هیچ یک از ایستگاهها در طول سال مشاهده نمی شود و نشان می دهد که استان خوزستان از زمستان واقعی برخوردار نیست. شرایط در اواخر فصل پاییز و در فصل زمستان( ماههای نوامبر، دسامبر، ژانویه، فوریه و مارس) مطبوع، خنک و خیلی خنک است. گستره ی شرایط آسایش در ماه آوریل مشاهده می شود، البته در برخی از ایستگاهها همرا با گرمی هواست. در ماه اکتبر شرایط گرم همراه با آسایش، ماههای مه و سپتامبر شرایط گرم و عدم آسایش و نهایتا در فصل تابستان(ماههای ژوئن، ژولای و آگوست) شرایط حاکی از عدم آسایش زیاد است. نتایج حاصل نشان می دهد
6
که در سطح استان تقریبا هفت ماه از سال هوا گرم تا بسیار گرم و پنج ما آن هوا خنک و مطبوع است. در بین ایستگاهها، ایستگاه ایذه شرایط مطلوب تری را نشان می دهد، البته لازم به ذکر است که ایستگاه مذکور در ارتفاع بیشتری نسبت به سایر ایستگاهها واقع شده است. در مجموع ایستگاههای مورد مطالعه چنانکه از جدول 1 نیز مشخص است، کم ارتفاع می باشند.
7
×ماه
ژانو
یه
فور
یه
مار
س
آور
یل
مه
ژو
ئن
ژو
لای
آگو
س
ت
س
پتا
مبر
اک
تبر
شا
خ
ص
ف شوش صفی رامهرم امیدیه مسجد بهبها بندر امیدیه
شا ×اهواز سلیما ایذه دزفول بستان ماهشه آغاجار آبادان
تر دزفول ز پایگاه ن
ر ن ر ی
ع
ص
بی
H 490/4 447/1 370/2 553/7 536/7 388/2 463/1 408/4 609 371/7
H
H
I
I
I
I
I
I
I
I
8
