بخشی از مقاله
ارزیابی سطح آمادگی تکنولوژی شرکت با استفاده از مدل TNA
چکیده
همسویی توسعه تکنولوژی و توسعه اقتصادی از عواملی است که پویایی یک سازمان را در محیط پیرامون آن حفظ میکند. از اینرو نقش توسعه تکنولوژی در یک سازمان را باید حیاتی دانست و مدیران ارشد بنگاههای اقتصادی باید درک صحیحی از قابلیتها و توانمندیهای تکنولوژیک سازمان خود داشته باشند. آگاهی و شناخت سطح توانمندیهای تکنولوژی سازمان میتواند از عوامل موفقیت در کسب مزیت رقابتی آن باشد. بنابراین نیاز است توانمندی تکنولوژی سازمان با استفاده از مدلها و روشهای ارزیابی تکنولوژی، مورد ارزیابی قرار گیرد. در این مقاله سعی براین است با معرفی رویکرد ارزیابی سطح آمادگی تکنولوژی به بررسی مدل ارزیابی نیاز تکنولوژی (TNA) و شاخصهای آن پرداخته و به منظور مطالعه موردی، سطح آمادگی تکنولوژی شرکت سوربن ترابر خزر ارزیابی شود. نتایج حاصل نشان می دهد که این شرکت به لحاظ سطح آمادگی تکنولوژی در سطح شرکتهای خلاق بوده و دربهبود قابلیتهای تکنولوژیک خود سریع عمل میکند. براین اساس در این مقاله پیشنهاداتی در زمینه ارتقاء موقعیت فعلی شرکت ارائه شده است.
واژگان کلیدی: توانمندی تکنولوژی، ارزیابی تکنولوژی، سطح آمادگی تکنولوژی، ارزیابی نیاز تکنولوژی
مقدمه
ارتباط مستقیم پیشرفت و توسعه تکنولوژی با توسعه اقتصادی در یک سازمان، خود گواهی بر نقش حیاتی توسعه تکنولوژی در یک سازمان است. دراین راستا مدیران ارشد بنگاههای اقتصادی باید درک صحیحی از توانمندی تکنولوژیک سازمان خود داشته و تحولات تکنولوژیک دنیا را پیوسته بررسی کرده و تکنولوژیهای جدید رقبا رارصد کنند تا بتوانند در جهت ارتقاء توانمندی تکنولوژی شرکت خود گام بردارند .(شفقت،(1389 اولین گام در روند ارتقاء توانمندی تکنولوژی، داشتن دانش کافی از قدرت تکنولوژی است. به منظور برنامه ریزی برای
توسعه توان تکنولوژی ابتدا نیاز به دانستن موقعیت تکنولوژیک شرکت است. علاوه بر این، بین ارتقاء توان تکنولوژی و توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی یک کشور رابطه مستقیم وجود دارد به طوری که می توان گفت که تکنولوژی عامل کلیدی برای ایجاد ثروت، قدرت و دانش در کشور است و به عنوان ابزاری قدرتمند در جهت توسعه ملی است.((Saedinia,2014
ارزیابی تکنولوژی روشی برای شناخت توانمندیها و نقاط قوت و ضعف تکنولوژی و شناسایی فرصتها و تهدیدها یا همان جذابیت تکنولوژی است که اگر در تصمیمگیریهای کلان تکنولوژیکی لحاظ نشود، باعث میشود که بسیاری از زوایای پنهان تکنولوژی نادیده گرفته شود و در نتیجه تصمیمات ما کارایی لازم را نداشته و نتایج مورد نظر حاصل نمیشود(.(Arshadi,2014 درحقیقت ارزیابی تکنولوژی با بررسی میزان توانمندی تکنولوژی زمینه لازم برای تصمیمگیری در رابطه با توسعه توانمندیهای تکنولوژیکی، استفاده از فرصتهای موجود و چگونگی تقویت نقاط ضعف با استفاده از تکنولوژیهای پیشرفته تر را فراهم میکند(تبریزی،(1390 یکی از عواملی که موجب عدم موفقیت در بکارگیری تکنولوژی در راستای کسب مزیت رقابتی در بنگاهها میشود، عدم
آگاهی و شناخت سطح توانمندی های تکنولوژی بنگاه است. در کشور ما به موضوع ارزیابی توانمندی تکنولوژی در سطح بنگاه ها توجه کمی شده و فرهنگسازی نیز در سطح قابل قبولی انجام نشده است؛ حتی اگر بنگاههایی مایل باشند در این زمینه گام بردارند، منابع بسیار کمی در دسترس آنها می باشد. در این زمینه اولین موضوع، استفاده از مدلی مناسب برای ارزیابی است. تجربه نشان میدهد که مدلها و روشهایی که بهکار میروند باید دو ویژگی اصلی داشته باشنداولاً: ساده و قابل فهم باشندثانیاً در زمان کوتاه و قابل قبولی نتیجه را ارائه دهند.(حقیقت،(1393 بنابراین باید با توجه به شرایط، مدل ارزیابی مناسبی انتخاب شده و بررسی مورد نظر صورت گیرد.
یکی از رویکردهای مهم در زمینه ارزیابی تکنولوژی، ارزیابی سطح آمادگی(بلوغ) تکنولوژی شرکت است. هدف از این رویکرد، تعریف سطوح مختلف بلوغ و تعیین محل قرار گیری تکنولوژی شرکت در این سطوح با تمرکز بر توانمندیهای مدیریت تکنولوژی است. از مدلهایی که برای ارزیابی در این رویکرد مورد استفاده قرار میگیرند میتوان به مدل ارزیابی نیاز تکنولوژی((TNA، مدل ارزیابی توانمندی تکنولوژی (TRA)و مدل مدیریت نیازهای تکنولوژی (TNM)اشاره داشت. در این مدلها با توجه به اینکه کارشناسان و خبرگان شرکت در ارزیابی تکنولوژی به طور مستقیم درگیر هستند از اینرو شکافهای تکنولوژیک موجود در شرکت به خوبی تعیین میشود .
با توجه به اینکه هدف این پژوهش ارائه راهکار درخصوص شکاف تکنولوژی است و همچنین سطح تجزیه و تحلیل پژوهش در سطح بنگاه است در این راستا رویکرد ارزیابی سطح آمادگی تکنولوژی شرکت مورد نظر بوده و مدل ارزیابی نیاز تکنولوژی (TNA) و شاخصهای آن به منظور بررسی سطح آمادگی تکنولوژی شرکت سوربن ترابر خزر بهکار گرفته میشود.
مرور ادبیات تحقیق مفهوم تکنولوژی
تکنولوژی ترکیبی است از دو واژه Techne به معنای هرآنچه که در طبیعت وجود نداشته باشد و Logie به معنای هرآنچه که مبتنی بر عقل و منطق باشد.(خلیل،(2000 به عبارت دیگر تکنولوژی کاربرد عملی دانش و ابزاری جهت کمک به تلاش انسان است.(فلوید،(1378 طبق تعریف دایرهالمعارف علم و تکنولوژی، تکنولوژی علم نظام یافته یا سیستماتیک در فرایندهای صنعتی بوده و قابل تعمیم به هر فعالیت دیگر میباشد.(طباطبائیان ودیگران،(1384 در تعریفی دیگر، تکنولوژی را دانش مرتبط با محصول، فرایند و سازماندهی یک خط تولید معرفی کردهاند که در خدمت تولید یک محصول و یا ارائه خدماتی خاص قرار میگیرد.(فقهی فرهمند، (1383 در تعریف دیگری که کریس فلوید عنون نموده است تکنولوژی زیربنای کسب و کار در تولید هرگونه محصول و نیز عامل اصلی برای دستیابی به موارد زیر میباشد:(بوشهری،(1383
-1 متمایزسازی محصولات
-2 کاهش هزینهها -3 ایجاد فرصتهای جدید کسب و کار و پاسخگویی به تهدیدات
-4 تسهیلکننده تغییرات تعریف دیگری که از تکنولوژی میتوان ارائه داد عبارت است از: مدیریت مناسب دانش سرمایه و منابع موجود که
سبب تغییراتی شود، ارزش افزوده ایجاد کند و رضایت کاربران را موجب گردد.(شهیدی،(1371
اجزای تکنولوژی
معمولا تکنولوژی را در ردیف سختافزار از قبیل ماشینآلات، کامپیوتر یا وسایل بسیار پیشرفته الکترونیکی به حساب میآورند. ولی تکنولوژی بسیار فراتر از ماشینآلات است. در کنار مشخصه سختافزاری، موارد تکنولوژیکی دیگری از جمله نرمافزاری و مهارت های انسانی نیز درکار هستند.(نصیرزاده و دیگران، (1374 زلنی1 در سال 1986 چنین عنوان میکند که هر تکنولوژی شامل سه جزء قابل تمایز از یکدیگر و دارای اهمیت یکسان است. این اجزاء عبارتند از:
· سختافزار: ساختار فیزیک و استقرار منطقی تجهیزات یا ماشینآلات که برای انجام وظایف لازم، به کار میروند.
· نرمافزار: دانش استفاده از سختافزار در راه انجام وظایف لازم.
· مغزافزار: دلایل استفاده از تکنولوژی در مسیری مشخص، که میتوان آن را "دانش چرایی"2 نامید.
علاوه بر سه جزء بالا،جزء دیگری نیز وجود دارد که نیازمند توجه ویژه و مستقل است، چرا که تمامی سطوح دستیابی به تکنولوژی را شامل میشود(براون، : (1379 دانش.(افقهی و معینی، (1390
مولر3 فنآوری را مجموعهای از چهارعنصر وابسته به علم یعنی دانش، فن، سازماندهی و تولید محصول نهایی میداند
رابینز4 میگوید فنآوری ترکیبی است از اطلاعات، تجهیزات، فنون و فرایندهای مورد نیاز برای تبدیل داده به ستاده تکنولوژی دانش تولید و کاربرد ماشینآلات و تجهیزات سرمایهای است.(عابدی، (1376 لذا در مجموع میتوان تعریفی ارائه داد که جامع و مانع باشد؛ بدین صورت که تکنولوژی از چهار جزء فنافزار، انسان افزار، اطلاعات افزار، سازمان افزار تشکیل میشود که فنافزار تکنولوژی همان کالبدی است که دربرگیرنده امکانات فنی است، انسان افزار تکنولوژی، انسان است که تکنولوژی به صورت تواناییهای علمی و مهارتهای فنی او شکل گرفته است. اطلاعات افزار تکنولوژی، مدارک
مستنداتی است که اطلاعات تکنولوژیک در آنها ضبط شده است و سازمانافزار تکنولوژی، معرف مجموعه نظامهای مدیریتی، ارتباط، بازاریابی، ارزشها و فرایندهای پژوهشی است که از تکنولوژی حمایت میکند.(سرکیسیان،(1384
ارزیابی تکنولوژی
ارزیابی تکنولوژی، چارچوب و ابزاری برای درک و شناسایی بهتر وضعیت تکنولوژی و پیشبینی نتایج حاصل از بهکارگیری یک تکنولوژی خاص است. امروزه با توجه به توسعه فعالیت بنگاهها در سطح بینالمللی و رشد تجاریسازی تکنولوژیهای نوظهور، ارزیابی تکنولوژی یکی از کارکردهای کلیدی مدیریت تکنولوژی شده است.(آراستی و مختارزاده و خانلری، (1392
بررسی و ارزیابی تکنولوژی به این منظور صورت میگیرد که بتوان نقاط قوت و ضعف تکنولوژی خاصی را به خوبی شناخت و تأثیرات آن را درک نمود و همچنین آن را با دیگر تکنولوژیهای سازمانهای رقیب مقایسه نمود. (شبلی،(1375 و (طاهری، (1384 ارزیابی تکنولوژی در مفهوم کلی به فرایندی اطلاق میشود که طی آن به شیوهای نظاممند تاثیرات حاصل از معرفی، توسعه، تغییر و اصلاح یک تکنولوژی را در یک بنگاه اقتصادی و یا یک جامعه مورد بررسی و سنجش قرار میدهند.(ارگاس، (1377
ارزیابی توانمندی تکنولوژی
ارزیابی سطح توانمندیهای تکنولوژیک کسب وکار، نقاط قوت و ضعف تکنولوژیک بنگاه در مقایسه با رقبای آن، رهبر تکنولوژیک بازار و یا مرز پیشرفتهایی که یک تکنولوژی نوظهور در مراکز تحقیق و توسعه دنیا دارد، ارزیابی
میکند. از جمله معیارهای اصلی ارزیابی تکنولوژیک، میزان تسلط بنگاه بر هر یک از تکنولوژیهای شناسایی شده است. پژوهشگران ابعاد مختلفی را برای ارزیابی توانمندی تکنولوژیک برشمردهاند که بنگاه ها باید متناسب با فعالیتهای خود، از میان آنها معیارهای مناسب را انتخاب کنند و در فرآیند ممیزی به کار گیرند. .(آراستی و مختارزاده و خانلری، (1392
طباطبائیان نیز در کتاب خود بیان میکند ارزیابی توانمندی تکنولوژیک فرآیندی است که در آن سطح فعلی قابلیتها و تواناییهای تکنولوژیک سازمان اندازهگیری میشود تا هم نقاط قوت و ضعف تکنولوژی سازمان شناسایی شود و هم بتوان توانمندیهای تکنولوژیکی سازمان را با رقبا مقایسه نموده و جهت جبران موارد نامطلوب اقدام کرد. (مشیری،(1382 از منظر لیندسی ارزیابی توانمندی تکنولوژیک عبارت است از فرایندی که به کمک آن سازمان قابلیتها و توانمندیهای تکنولوژیک خود را با لحاظ کردن اهداف بلندمدت مورد بررسی قرار میدهد.((Lindsay,1999 پورتر معتقد است ارزیابی توانمندی تکنولوژیک تحلیلی است که جهت شناسایی نقاط قوت و ضعف داراییهای تکنولوژیک سازمان انجام میشود و هدف آن ارزیابی موقعیت تکنولوژیک شرکت در مقایسه بارقبا و پیشرفتهترین تکنولوژیهاست.((Porter,1998
بررسی مدلها و رویکردهای ارزیابی تکنولوژی
دیدگاهها و مدلهای مختلفی در ارتباط با دستهبندی ارزیابی تکنولوژی مطرح است. در یک دیدگاه، مدلهای ارزیابی تکنولوژی در سه بخش کلی زیر دستهبندی میگردد:(آراستی، خامش، ( 2009
-1 مدلهای تعیین شکاف تکنولوژیک
-2 مدلهای ارزیابی علل بروز شکاف تکنولوژیک
-3 مدلهای ارائه راهکار جهت جبران شکاف تکنولوژیک
جدول -1 مدلهای ارزیابی تکنولوژی(آراستی، خامش، 2009 )
دسته بندی دیگری در زمینه ارزیابی تکنولوژی به شرح زیر مطرح شده است(طباطبائیان، .(2005
✓ سطح ملی
· ارزیابی سیاست
· ارزیابی زیست محیطی
· نیازسنجی فناوری
✓ سطح صنعت
· سطح آمادگی فناوری
· ارزیابی زیست محیطی
· نیازسنجی فناوری
✓ سطح بنگاه
· ارزیابی فرآیند مدیریت فناوری
· ممیزی فناوری
· نیازسنجی فناوری
✓ سطح فناوری
· ارزشگذاری فناوری
معرفی مدل ارزیابی نیاز تکنولوژی
ارزیابی نیاز تکنولوژی ابزاری جهت تشخیص و تعیین قابلیتهای مورد نیاز است که برای اجرای اولویتهای تکنولوژی در کشورهای درحال توسعه طراحی شده است. هابدی در سال 2000 سه نوع از ارزیابی نیاز تکنولوژی را به ترتیب در سطح ملی، بخش و شرکت ارائه داده است. (Hobday,2002)
شکل -1 سطوح مدل ارزیابی نیاز تکنولوژی Hobday,2000
وی بیان میکند که این سه نوع ارزیابی نیاز تکنولوژی، مکمل یکدیگرند. مدل ارزیابی نیاز تکنولوژی، مکانیزمی برای انجام موارد زیر است:
· ارزیابی توانمندی تکنولوژیکی یک بنگاه
· شناسایی نقاط قوت و ضعف بنگاه
· محکزنی با سایر بنگاهها یا یک مدل کارکردی و تجربه برتر
طبق این مدل، توانمندیهای بنگاه از 9بُعد براساس یک پرسشنامه سنجیده میشود.
در شکل شماره 3 دستهبندی ابعاد توانمندیهای تکنولوژیکی براساس مدل نیازهای تکنولوژیک نشان داده شده است.
شکل -2 ابعاد توانمندیهای تکنولوژیکی براساس مدل نیازهای تکنولوژیک
دستهبندی ابعاد توانمندیهای تکنولوژیک در این مدل به شرح زیر است:(مختارزاده و سرسبیلی،(1390
✓ توانمندی آگاهی: منظور توانایی و آگاهی شرکت در تشخیص نیاز به بهبود تکنولوژی میباشد. در حقیقت به قابلیت مدیریت ارشد در تشخیص نقش تکنولوژی در رقابت پذیری و خطرات ناشی از باقی ماندن در محیط رقابتی اشاره دارد.
✓ توانمندی جستجو: منظور توانایی شرکت در شناسایی فرصتها و تهدیدات تکنولوژیک میباشد. به عبارتی دیگر قابلیت شرکت در بررسی و مانیتورکردن در رویدادها و روندهای تکنولوژیکی بیرونی که احتمال تأثیر بر شرکت یا ارائه فرصتهایی برای رشد و رقابتپذیری میباشد. شرکتهای بزرگ و پیشرفته اغلب دارای گروههایی از افراد که به طور دائم وظیفه این کار را برعهده دارند، میباشند. در شرکتهای کوچکتر، مدیریت یا یکی از مهندسین ارشد احتمالا عهدهدار این وظیفه میباشد.
✓ توانمندی ایجاد شایستگی محوری: منظور توانایی شرکت در ایجاد شایستگی محوری (تمایز بین رقبا) میباشد. لذا این دسته به موفقیت شرکت در تعریف نقاط قوت تکنولوژیکی و ساخت یک مزیت یگانه در حوزههای مشخصی اشاره دارد. یک شرکت با شایستگی تکنولوژیکی قوی خواهد دانست چطور نقاط قوت تکنولوژیکی ممتازش از سایر رقبا متمایز خواهد ساخت و چطور توسعه آتی دانش و مهارتهایش، او را در رقابت باقی نگه میدارد. آن روشهای توسعه داده شده خوبی را برای حفظ و بهرهبرداری از ویژگی و خاصیت روشنفکرانهاش خواهد داشت.
✓ توانمندی استراتژی تکنولوژی: منظور توانایی شرکت در توسعه یک استراتژی مناسب برای حمایت از کسب و کار میباشد. درحقیقت تدوین و بکارگیری یک استراتژی تکنولوژی قسمت کلیدی از استراتژی کسب و کار به ویژه در بنگاههای رهبر است. این فرایندی است که به وسیله آن چشماندازها، اهداف و اولویتها مشخص شده و ارتباطات با شرکت تعیین میگردد. حتی بهترین منابع سازمانی نمیتواند هر چیزی را در رابطه با تکنولوژی انجام دهد، بطوریکه قسمتی از چالشهای استراتژیک در انتخاب کدام فعالیتهای تکنولوژی در درون و کدامها در بیرون با شرکاء هدایت شوند، میباشد.
✓ توانمندی ارزیابی و گزینش تکنولوژی: منظور توانایی شرکت در ارزیابی و انتخاب یک راهکار تکنولوژیک مناسب میباشد. شرکتهای رهبر قادر به جمعآوری اطلاعات در محدوده گزینههای تکنولوژیکی قابل دسترس، انتخاب سریع مابین راهحلهای رقیب (ماشینها، رویکردها یا تأمینکنندگان مختلف) و شناسایی مناسبترین منبعی که متناسب با نیازهایشان میباشد. یک بنگاه رهبر قادر به ایجاد مقایسه بین (محکزنی) گزینههای قابل دسترس گوناگون و قابل اعتماد بودن انتخاب مناسبترین گزینه براساس این مقایسه میباشد.
✓ توانمندی اکتساب تکنولوژی: منظور توانایی شرکت در به دست آوردن و بکار گرفتن یک تکنولوژی است. لذا در هنگام گزینه تکنولوژی جدید، تصمیم به اکتساب آن از یکی از روشها مانند تحقیق و توسعه داخلی گرفته میشود. در بعضی موارد خرید تکنولوژی کار سادهای است. اما در بعضی ا موارد به جستجو و تحقیقات زیاد و گزافی برای
