بخشی از مقاله
خلاصه :
با توجه به رفع نیازهای فعلی و آتی صنعت نفت کشور توسط سازندگان داخلی، مستلزم دانشبنیان شدن آنان و دستیابی به دانش فنی ساخت تجهیزات و ارتقای توان فناورانه آنها است. این امر مستلزم آن است که در فرآیند تأمین کالاهای مورد نیاز صنعت نفت کشور - مطابق با سطح کیفیت، قیمت و زمان مورد نظر - با انتقال دانش فنی و فناوری ساخت تجهیزات، سازندگان داخلی مسیر توانمندسازی را طی نموده و به تدریج قادر به طراحی، مهندسی و ساخت محصولات جدید با اتکا به دانش و بنیه علمی خود گردند.با توجه به موارد فوقالذکر هدف از این مقاله ، ارزیابی و اندازگیری سطح توانمندی و قابلیت فعلی و آتی سازندگان تجهیزات صنعت نفت، با استفاده از روشی نظام مند و جامع بوده است. بدین ترتیب ضمن تشریح توانمندسازی سطوح آمادگی فناورانه [1] ، روشهای ارزیابی فناورانه توان بومی سازی تجهیزات ارائه خواهد گردید.
کلمات کلیدی: توانمند سازهای فناورانه ، TRL ، آمادگی فناوری ، بومی سازی
.1 مقدمه :
بر اساس سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی با دو رکن اساسی »شفاف سازی اقتصاد و سالم سازی آن و جلوگیری از اقدامها، فعالیتها و زمینههای فسادزا[2] «و »افزایش ذخایر راهبردی نفت و گاز کشور به منظور اثرگذاری در بازار جهانی نفت و گاز بر حفظ و توسعه ظرفیتهای تولید نفت و گاز بهویژه در میادین مشترک[3] « صنعت نفت به عنوان پیشرو و موتور محرک اقتصادی در کشور جهت بهرهوری از پتانسیلهای داخلی از اهمیت بالایی برخوردار است. از سوی دیگر ساخت داخل و اتکا به توان داخلی همواره دغدغه دولتمردان در کشورهای مختلف دنیا و از جمله در جمهوری اسلامی بوده است. پس از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران نیز در برهههای مختلف زمانی به این موضوع به طور جدی در حوزههای قانونگذاری پرداخته شده است.
تحریم کالا، تجهیزات و سرمایهگذاری خارجی در صنعت نفت حداقل دو دهه است که از سوی استکبار جهانی و در راس آنها آمریکا برقرار بوده و بخش اعظم این تحریمها حتی پس از برجام نیز تاکنون کماکان به قوت خود باقیمانده است.این موارد و موارد دیگری از این دست ثابت می کند که تولیدکنندگان خارجی به دلیل تحریمهای ظالمانه و منافع خود هیچگاه دانش فنی و تجهیزات خود را به راحتی در اختیار صنعت نفت کشور قرار نخواهند داد و این وابستگی روز به روز بیشتر خواهد شد.از همین رو متخصصین و سازندگان توانمند داخلی با بهره گیری از فرمایشات مقام عظمای ولایت در حوزه اقتصاد مقاومتی در مسیر شکوفایی اقتصاد داخل گام های استواری برداشته و با رویکرد بومی سازی فناورانه [4] ، ساخت تجهیزات دانش بنیان و حساس صنعت نفت کشور را خود به عهده گرفته و با این امر، ضمن صیانت از میادین مشترک نفت و گاز ، ایران اسلامی را بی نیاز از هرگونه تحریم و انحصار می کنند و گامی موثر در پیشبرد آرمان ها و اهداف جمهوری اسلامی در حوزه های پیشرفت در توان صنعتی و علمی کشور همچنین استفاده بهینه از ظرفیت های بخش خصوصی در حوزه بومی سازی سازی فناورانه محقق خواهند کرد.
از دیدگاه مقام معظم رهبری، علم نقش اساسی و بسیار مهمی در رسیدن کشور به اهداف اصلی اش بخصوص اقتدار ملی دارد. از نگاه ایشان، فقط از طریق علم و فناوری است که کشور و ملت ما می تواند از لحاظ اقتصادی و سیاسی پیشرفت کرده و در نتیجه به عزت اقتصادی، سیاسی و بین المللی برسد: » علم، ثروت هم ایجاد می کند، قدرت نظامی هم ایجاد میکند، اعتماد به نفس هم ایجاد میکند. من بارها گفتهام، باز هم می گویم و باز هم بارها تأکید خواهم کرد که پایه و زیربنای اقتدار آیندهی شما ملت عزیز در قدرت علمی است.[5]« از دیدگاه مقام معظم رهبری، کشور وقتی می تواند از مزایای علم برخوردار گردد و از این راه به اقتدار، عزت و پیشرفت برسد که تولید کننده علم شده و علم در آن بومی گردد.
»وقتی در جامعهیی علم محترم شمرده میشود که استعداد و سرچشمهی درونی عناصر انسانی کشور جوشان شود و علم بومی گردد.سرمایهگذاری برای علم، باید با این هدف باشد؛ والا اینکه دیگران فرآوردههای علمی داشته باشند و فرمولها و کلماتی را به ما بیاموزند و ما بدون اینکه هیچ عمقی از آن بهدست بیاوریم، آن کلمات را یاد بگیریم، به پیشرفت هیچ کشوری کمک نمیکند؛ نه ما و نه هیچ کشور دیگری.[6]« با توجه به بیانات مقام عظمای ولایت،متخصصان بخش خصوصی صنعت نفت کشور، علیرغم تحریمهای سخت و فراوان چند دهه اخیر، به توفیق الهی و باور به توان داخلی علاوه بر ایرانی کردن توسعه بخش بالادست و پاییندست صنعت نفت ، برخی کالاهای خاص را با بهکارگیری راهکارهای خلاقانه یا دور زدن تحریمها از سایر کشورها تهیه و بومی سازیکردهاند. غیورمردان عرصه صنعت با اتکا به قدرت لایزال الهی و توان علمی حتی در بدترین شرایط تحریم، تجهیزاتی طراحی و ساخته اند که بسیار بهتر از نمونه های خارجی و بهینه شده است و با دستاوردهایی این چنین میلیاردها دلار صرفه جویی های ارزی داشته اند.تمامی این مطالب حاکی از اتکا به توان سازندگان داخل و از همه مهمتر بیان این مساله که تحریمها به هیچ وجه مانع اصلی توسعه صنعت نفت نیست.
.2پیشینه تحقیق : انتقال فناوری در صنعت نفت کشور:
در بخش عملیاتی نیز در صنعت نفت تا کنون فعالیتهای بسیاری انجام پذیرفته که از آن جمله میتوان به تشکیل حلقههای خودکفایی، تشکیل کمیتههای تخصصی ستاد حمایت از ساخت داخل، تشکیل واحدهای پژوهش و... اشاره کرد که منشأ خدمات ارزندهای بودهاند.طی چند سال گذشته با طراحی، تولید، استقرار و عملیاتی شدن »سامانه الکترونیکی تامین کالای وزارت نفت«، زیرساخت های لازم جهت حمایت موثر از توانمندی سازندگان داخلی با اهداف مشخص ذیل فراهم شده است. در این راستا با نوسازی »سیستم کدینگ اقلام و تجهیزات وزارت نفت« و کاهش اقلام طبقه بندی از 2/4 میلیون قلم به 900 هزار قلم و ایجادارتباط آنها با نظام طبقه بندی ملی و نیز تعریف »دستگاه مرکزی وزارت نفت« به عنوان مرکز و راهبر ارزیابی کننده منابع داخلی و ایجاد و انتشار فهرست بلند سازندگان داخلی، تسهیلات نوینی در اختیار شرکتهای داخلی قرار گرفته تا براساس سیاست های کلان کشور توانمندی ساخت اقلام و تجهیزات آنها بهصورت دانشبنیان افزایش یابد.[7]
همچنین جهت عملیاتی ساختن حمایت از سازندگان داخلی در قالب اصلاح و تکمیل سیستم لجستیک وزارت نفت و تسری آن در شرکتهای عملیاتی و مگا پروژه های صنعت نفت، نظام جامع کیفیت کالا و خدمات به منظور افزایش سطح کیفی سازندگان داخلی جهت رقابت با شرکتهای خارجی با تحت کنترل گرفتن فعالیتها و فرایند های کلان و ریز فرایندهای اجرایی تدوین شده است. همچنین با سوق دهی شرکتهای داخلی در سه سطح توانمندی TRL، MRL و CRL می توان به تولد شرکتهای دانش بنیان E&P و GC در کشور عزیزمان ایران در صنعت نفت و مطرح در سطح دنیا امیدوار بود.به هر حال ایران همواره متکی به نفت و صادرات آن بوده است و در شرایطی که با تحریم های ظالمانه قیمت نفت به پایینترین حد خود در سالهای اخیر رسیده است، می توان با دانشبنیان کردن آن از اثرات سوء کاهش قیمت تا حد زیادی کاست.
بحث ارزیابی میزان آمادگی فناوری یا بلوغ تکنولوژی در کشور از مسائل با اهمیت صنعت نفت می باشد چنانکه بسیاری از نهادهای کشور با انعقاد قراردادی به دنبال انتقال تکنولوژی هستند اما دغدغهای که در این زمینه وجود دارد این است که آیا این انتقال تکنولوژی واقعا اتفاق میافتد یا خیر؟ خوشبختانه بحث پیوست فناوری در قراردادهای انتقال تکنولوژی در سند نقشه جامع علمی کشور مورد تاکید قرار گرفته لذا مجموعههایی همچون شرکت خدمات فنی و مهندسی همراه پوشش می توانند با ارزیابی میزان آمادگی ، میزان ساخت و میزان دستیابی به تکنولوژی در کشور ، دستیابی و تسلط به تکنولوژی را در پروژه های خود محقق کنند. شاخص هایی همچونTRL ، CRL و MRL جزو مباحث جدید در کشور است که با استفاده از این روشها سازندگان داخلی می توانند به صورت کلی میزان دستیابی به تکنولوژی را ارزیابی و با اطمینان که انعقاد قراردادها تا چه میزان می تواند به انتقال تکنولوژی منجر شود ،همواره از توانمندسازهای فناورانه بهره برده و مسیر تعالی را در جهت پیشرفت علم و صنعت در بومی سازی فناورانه تجهیزات طی کنند.[8]
.3 تعاریف فناوری:
فناوری تمام دانش ها،محصولات،ابزار و روش ها و سیستم هایی است که به خدمت گرفته می شود تا محصول یا خدمتی ارائه گردد.فناوری فرآیند انتقال و تبدیل منابع به محصولات از طریق دانش،تجربه،اطلاعات و ابزار است.
الف - - ارزیابی نیاز فناوری: ارزیابی نیاز فناوری، اساس و ابزاری است برای تشخیص و تعیین قابلیت های مورد نیاز برای اجرای اولویت های فناوری که در کشورهای در حال توسعه طراحی شده است[9]
ب - - ارزیابی توانمندی فناوری:ارزیابی توانمندی فناوری فرآیندی است که در آن سطح فعلی قابلیت ها و توانایی هایفناورانه سازمان اندازه گیری می شود تا هم نقاط ضعف و قوت فناوری سازمان شناسایی شود و هم بتوان توانمندی های فناورانه سازمان را با رقبا با سطح ایده ئال مقایسه نمود و جهت جبران موارد نامطلوب اقدام کرد.[10]
ج - - طبقه بندی مدل های مختلف ارزیابی توانمندی فناوری:مدل های نختلفی در ارتباط با ارزیابی توانمندی های فناورانه وجود دارد که این دیدگاه ها و مدل ها در سه بخش کلی به شرح جدول 1 دسته بندی می گردد.[11]
