بخشی از مقاله
اصول طراحی معماری پایدار و ضرورت بهبود آن
چکیده
سخن از پایداری در معماری را می توان پندار و طراحی، ساخت و سازه های آینده تعبیر کرد ؟آن هم نه تنها با پایداری فیزیکی ساختمان بلکه با پایداری و حفظ این سازه و منابع انرژی آن، بدین ترتیب این گونه به نظر می رسد که می توان پایداری را بر پایه الگویی تصور کرد که در آن موارد و منابع در دسترس بیش از هدر رفتن و یا نادیده گرفتن آنها با کارآیی بیشتری به کار گرفته شود این سبک از معماری از گرایشهای نوین معماری می باشد که در پی سازگاری و هماهنگی با محیط زیست طبیعی است، که یکی از نیازهای اساسی بشر در جهان صنعتی کنونی است ؟به نظر می رسد که توسعه پایدار و مفاهیم آن به خوبی با اهداف و مقاصد معماری و شهر سازی نوین سازگار بوده و می تواند به عنوان عاملی مؤثر جهت تحقق اهداف پایداری مطرح شود ؟ در سال های اخیر بیانیه ها و مقالات متعددی در زمینه اصول معماری سبز توسط محققان مختلف در سراسر دنیا به رشته تحریر درآمده است ؟اغلب این بیانیه ها با اختلاف اندک موضوعاتی را در زمینه تشویق طراحان به حفاظت از انرژی و در نظرگیری ویژگی های محلی مکان و کار با کاربران ساختمان و جوامع اطراف آن برای بهبود پایداری تثبیت نموده اند؟ روش گردآوری مقاله بهره گیری و مطالعه منابع کتابخانه ای و بررسی طرحها و پروژه های اجرا شده با استفاده از کتاب ها ومجلات و مقالات بوده است؟
واژگان کلیدی ْپایداری زیست بوم ؛معماری پایدار ؛اصول پایداری ؛توسعه پایدار-بهبود پایداری
مقدمه
فرآیند سبز در معماری فرآیندی کهن میباشد، برای مثال از هنگامی که انسان های غار نشین برای اولین بار پی به این مسئله بردند که انتخاب غاری رو به جنوب از لحاظ دمای محیط بسیار مناسب تر از غاری می باشد که دهانه آن به سمت شمال است ؟ در ایران هم این فرآیند به شکل نهادینه در همه اقلیم های این مرز و بوم بکار میرفته که دست آوردهای بسیاری در زمینه پایداری و حفظ منابع و دیگر موارد این نگرش را به همراه داشته که ضرورت بازخوانی آن با نگرش های نوین بر صاحبان نظر و اندیشه پنهان نمی باشد ؟در بعد جهانی موضوع جدید درک این مهم است که معماری سبز برای محیط های مصنوع و انسان آفرینش بهترین فرآیند برای طراحی ساختمان هاست؛ به گونه ای که تمام منابع وارده به ساختمان، مصالح آن، سوخت یا اشیا مورد استفاده ساکنان، نیازمند پدید آوردن یک معماری پایدار هستند ؟بسیاری از ساختمان های موجود حداقل یکی از ویژگی های متعدد و قابل تشخیص معماری سبز را درون خویش دارند، با این حال،تنها تعداد اندکی از این بناها کل این فرآیند کامل را، دارا می باشند ؟ما می توانیم با در نظر گر فتن الگو های طراحی پروژه های پایدار در جهان و تطبیق این اصول و الگو ها با هویت و فرهنگ ایرانی و طراحی ایرانی نوین در ارتقاء کیفیت زندگی انسان های آینده و حفاظت منابع و حامل های انرژی نقش مهمی را ایفا کنیم؟((1
-1 توسعه پایدار
مفهوم پایداری در دهه1970 را می توان نتیجه رشد منطقی آگاهی تازه ای نسبت به مسائل جهانی محیط زیست و توسعه دانست که به نوبه خود تحت تاثیر عواملی چون نهضت های زیست محیطی دهه60 انتشار کتاب هایی نظیر محدودیت های رشد و اولین کنفرانس سازمان ملل در مورد محیط زیست و توسعه که در سال1972 در استکهلم برگزار شده بود؟ ساختمان ها و خانه ها به تنهایی مصرف یک ششم منابع آبی دنیا، یک چهارم چوب برداشت شده و دو پنجم سوخت های فسیلی و موادتولید شده دنیا را در اختیار دارند ؟به علاوه، ساختمان ها نصف گازهای گلخانه ای جهان را تولید می کنند که طبق حجم ساخت و سازها در طی20 سال آینده، دو برابر خواهد شد ؟ توجه به انسان و اینکه انسان را جزیی از ؛ آمارهای موجود، طبیعت بدانیم ؟ معانی لغوی واژه پایداری ْمعنای کنونی واژه پایداری که در این بحث نیز مد نظر می باشد عبارتست از "ْآنچه که می تواند در آینده تداوم یابد " ریشه، دهخدا پایداری را به معنای بادوام، ماندنی آورده است واژه و عبارات مرتبط در Sustainableْفرایند پایداری زندگی ْ Sustennanceحمایت، زنده نگه داشتن، ادامه دادن مستمر Sustain ْ پایداری، صفتی که چیزی را توصیف می کند که باعث آرامش و تغذیه و تامین زندگی و در نتیجه به تداوم زندگی و طولانی کردن آن منجر می شود.((2
1-1 اهداف اصلی توسعه پایدار
هدف اصلی توسعه پایدار تامین نیازهای اساسی بهبود ارتقا سطح زندگی برای همه حفظ و اداره بهتر زیست بوم ها و آینده ای امن تر و سعادتمندتر ذکر شده است ؟لیکن موضوع این است که با تغییراتی که بشر در محیط و بستر طبیعی خود پدید اورده است به چنان مرحله بحرانی از تاریخ خود رسیده است که ادامه حیات سالم در کره زمین را مستلزم تجدید نظر در فرضیاتی قرارمی دهند که مدل های رایج برنامه ریزی و توسعه بر پایه آنها قرار گرفته اند ؟جنبه معنوی و مادی حیات و توجه به روح جمعی به جای فرد گرایی و بسیاری ویژگیهای دیگر را میتوان نسخه ایرانی توسعه پایدار دانست؟((3
-2 اصول پایداری((4
1-2 اصل اول :حفاظت ازانرژی
هرساختمان باید به گونه ای طراحی وساخته شود که نیازآن به سوخت فسیلی به حداقل ممکن برسد ساختمان هایی که درتعامل بااقلیم محلی ودرتلاش برای کاهش وابستگی به سوخت فسیلی ساخته میشوند نسبت به ساختمان های عادی امروزی حاصل تجربیاتی منفرد ومجزابوده ودرنتیجه به عنوان تلاش های نیمه کاره برای خلق معماری سبز مطرح می شوند .
2- 2 اصل دوم :کار با اقلیم
ساختمان ها باید قادر به استفاده ازاقلیم ومنابع انرژی محلی باشند شکل ونحوه استقرار ساختمان ومحل قرارگیری فضاهای داخلی آن می توانند به گونه ای باشند که موجب ارتقاع سطح آسایش درون ساختمان گردد ودرعین حال از طریق عایق بندی صحیح موجبات کاهش مصرف سوخت فسیلی پدید آید استفاده ازسیستم های تهویع مطبوع هوا تنها فرآیندی نا کار آمد درتقابل با اقلیم به شمارمی رود ودرعین حال همراه با مصرف زیادانرژی می باشد که حتی به هنگام ارزانی وفراوانی انرژی به دلیل آلودگی حاصل ازآن امری اشتباه به شمار می آید.
3-2 اصول سوم:کاهش استفاده ازمنابع جدید
هرساختمان باید به گونه ای طراحی شود که استفاده از منابع جدید را به حداقل برساند و در پایان عمر مفیدخود منبعی برای ایجاد سازه های دیگربه وجود بیاورد.ترمیم وارتقاء وضعیت ساختمان های فعلی برای کاهش اثرات زیست محیطی امری است که ازاهمیتی برابرباخلق سازه های جدیدبرخورداراست .این نکته را نیز باید مورد توجه قرارداد که تعداد منابع کافی برای خلق محیط های مصنوع درجهان وجود ندارند که بتوان برای بازسازی هرنسل ازساختمان ها مقداری جدید از آنها رامورد استفاده قرار داد.این استفاده مجدد میتوانددرمسیر استفاده از مصالح بازیافت شده یا فضاهای بازیافت شده شکل بگیرد.نوسازی ساختمان های موجود همچنین می تواند موجب حفاظت از منابع مورد استفاده جهت تخریب و بازسازی ساختمان بدین ترتیب جلوگیری از تخریب جامعه شود.
4-2 اصل چهارم: احترام به کاربران
معماری سبز به تمامی افرادی که از ساختمان استفاده میکنند احترام میگذارد .به نظر میرسد که این اصل ارتباط اندکی با الودگی ناشی از تغییرات اقلیم جهانی و تخریب لایه اوزون داشته باشد .احترام بیشتر به نیاز های انسانی و نیروی کار می تواند در دو مسیر مجزا مورد تجربه قرار گیرد.
5-2 اصل پنجم: احترام به سایت
تعامل میان ساختمان و سایت برای فرایند سبز امری ضروری است.ساختمان هایی که انرژی را حریصانه مصرف میکنند آلودگی تولید میکنندو با مصرف کنندگان و کاربران خویش بیگانه است.تفسیری صریح تر از این گفته چنین است که نمی توان هر ساختمان را از درون سایت ساخته شده در آن خارج نمود و شرایط قبل از ایجاد ساختمان را دوباره در سایت احیا کرد.
6-2 اصل ششم: کل گرایی((5
تمامی اصول سبز، نیازمند مشارکت در روندی کل گرا برای ساخت محیط مصنوع هستند ؟یافتن ساختمان هایی که تمام اصول معماری سبز را خود داشته باشند کار ساده ای نیست ؟چرا که معماری سبز هنوز بطور کامل شناخته نشده است ؟یک معماری سبز باید بیش از یک ساختمان منفرد قطعه خود را شامل شود و باید شامل یک شکل پایدار از محیط شهری باشد ؟شهر، موجودی فراتر از مجموعه ساختمان هاست؛ در حقیقت آن را می توان بصورت مجموعه ای از سامانه های در حال تعامل دید - سامانه هایی برای زیستن و تفریح - که بصورت شکل های ساخته شده دارای کالبد می باشند و با نگاهی دقیق به این سامانه ها است که می توانیم چهره شهر آینده را ترسیم نماییم؟
1-1-2 سه اصل اساسی پایداری((6
اصل ْ1 صرفه جویی در مصرف منابع اصل ْ2 طراحی براساس چرخه حیات اصل 3: طراحی انسانی
اقتصاد منابع به دنبال قوانین و راهکارهایی است که منابع طبیعی که در حقیقت ورود ی های معماری هستند حفظ شوند و جان کلام آن عبارت است از کاهش بازمصرف و بازیافت منابع طبیعی .هدف طراحی چرخه ی عمر، افزایش طول عمر مفید بناها و کاهش تأثیرات منفی آنها بر طبیعت است که این هدف از طریق تحلیل فرآیند ساختما ن سازی و برآورد تأثیر آن بر محیط زیست به دست می آید .طراحی انسانی نیز بر تعاملات بین انسان و طبیعت متمرکز میشود و غایت آن کاهش تأثیرات منفی و افزایش تعاملات مثبت انسان با طبیعت می باشد.
-3 معماری پایدار
کاربرد مفاهیم پایداری در جهت کاهش اتلاف انرژی وآلودگی محیط زیست درمعماری بحثی به نام معماری پایدار را به وجود آورده است دراین نوع معماری ساختمان نه تنها باشرایط اقلیمی منطقه خود راتطبیق میدهد بلکه ارتباط متقابلی با آن برقرار می کند به طوری که براساس گفته ربجارد راجرز.((ساختمان ها مانند پرندگان هستند که در زمستان پرهای خود را برش داده وخودراباشرایط جدیدمحیط وفق می دهند وبراساس آن سوخت وسازشان راتامین می کنند))(.(7 در تعاریف مطرح شده برای طراحی پایدار گاهی بیشتر بر ایده پایداری محیطی در ارتباط با معماری تاکید می شود مثلا در تعریف زیر چنین آمده است" ْساختمان پایدار ساختمانی است که کمترین تاثیرات ناسازگار بر محیط طبیعی را در طول عمر ساختمان و استقرار منطقه ای و جهانی دارد((8 ؟
-4 اصول معماری پایدار
این که چگونه خانه هایمان را طراحی و مصالح آنرا انتخاب کنیم از مهمترین مسائلی است که آینده ساخت ساختمان هایمان را تحت تاثیر قرار می دهد ؟معماری سبز در چند سال اخیر موفقیت هایی قابل ملاحظه داشته است ؟این موفقیت ها شامل اشاعه تکنیک های ساختاری جدید و فروش مصالح متناسب با تفکر معماری سبز است ؟به طور کلی معماری سبز بر مبنای چهار اصل استوار است؛: 1 از انرژی آب و باد و سایر منابع طبیعی حفاظت کنیم ؛ 2؟ سلامت محیط زیست مان را تامین کنیم ؛ 3؟ اقتصاد را در کشور رشد دهیم ؛ 4؟کیفیت بالایی از زندگی برای شهروندان ارائه دهیم؟ که این اصول زیر مجموعه ای از سه عامل ساختاری و موثر در معماری پایدار، یعنی1 ؛جغرافیا 2 - فرهنگ 3 - معماری بومی، میباشند.
بطور کلی فرآیند سبز اینگونه مطرح می شود که تمامی موضوعات به یکدیگر وابسته بوده و در هر تصمیم گیری باید تمامی جنبه های آن مورد بررسی قرار گیرد و بدین ترتیب، ایده بررسی اصول بصورت مجزا با آن در تضاد قرار می گیرد ؟ در مجموع اصول گوناگونی در ایجاد هر نوع سازه مطرح است که نقاط مشترک فراوانی را برای بحث دارا می باشند، با این حال موضوعات ارائه شده مجموعه ای از اصول مختلفی هستند که در نظر گرفتن آنها سبب ایجاد توازن و پدید آمدن معماری سبز خواهد شد ؟
ساختمان بایدطوری طراحی شود که استفاده ازمنابع جدید به حداقل برسد وبتوان درپایان عمر مفیدساختمان ازآن به عنوان منبعی برای ایجاد سازه های دیگر بهره برد گرچه این اصل بیشتر به ساختمان های جدیداشاره دارد ولی بایدبه خاطربسپاریم که مرمت واحیاء وضعیت ساختمان های فعلی درراستای کاهش اثرات زیست محیطی به اندازه روش ساخت ساختمانهای جدید حائز اهمیت است بایدبدانیم تعداد منابع برای ایجادمحیط های مصنوعی جدیددرجهان محدوداست ونمی توان براس بازسازی وساخت هرنسل ازساختمانها مقدارجدیدی از آنهارا مورد استفاده قرارداد استفاده مجدد می تواند درمسیراستفاده ازمصالح بازیافت شده یافضاهای بازیافت شده شکل بگیرد همچنین تغییردرساختمان های قدیمی برای کاربردهای جدید یکی دیگراز راه های کاهش استفاده ازمنابع جدیداست که گرچه هزیینه ها ومشکلاتی به همراه دارد بااین سال مزایای حاصل ازاستفاده مجدد ازاین ساختمان های بزرگ درکنار یکدیگر ودرون یک محیط شهری میتواند براین مشکلات وهزینه ها غلبه کند .نوسازی ساختمتن های موجود درشهرهای بزرگ وکوچک همچنین می تواند موجب حفاظت ازمنابع مورداستفاده جهت بازسازی ساختمان های موجود درشهرهای بزرگ وکوچک همچنین می توانمدموجب حفاظت ازمنابع مورداستفاده جهت بازسازی ساختمان ودرنتیجه جلوگیری ازتخریب جامعه شود.((9
درک محیط طراحی ساختمان باید به گونه ای باشد که استفاده ازتوانایی های محیط ومنابع انرژی محلی امکان پذیرگردد اگرمابه امکانات محیطی که درآن هستیم آگاه باشیم می توانیم ازصدمه زدن به آنها جلوگیری کنیم همچنین درک محیط باعث مشخص شدن مراحل طراحی از جمله جهت قرارگیری نسبت به خورشید وچگونگی قرارگیری ساختمان درسایت وحفظ محیط پیرامون ودسترسی سیستم نقطه وپیاده می گردد شکل ونحوه استقرارساختمانومحل قرارگیری فضاهای داخلی می تواند موجب ارتقاء سطح آسایش درون ساختمان شود ارتباط باطبیعت ساختمان چه درداخل محیط شهری باشد وچه دریک محیط طبیعی ترارتباط دادن آن باطبیعت به محیط طراحی شده روح وجان تازه می بخشد وبازگشت به محیط طبیعی رادرخوددارد کل گرا برای ساخت محیط مصنوع هستند یک معماری پایداریاسبز بایدفراترازیک ساختمان منفردراشامل شود وبایدشامل یک شکل پایدارازمحیط شهری باشد شهرموجودی فراترازمجموعه ساختمان هااست درحقیقت می توان یک شهررا مجموعه ای لزسیستم های درحال تعامل دید که دارای روح وکالبد می باشند .درنتیجه اگرساختمان هارا کجزادرنظرنگیریم می توانیم همزمان باطراحی ساختمانی سبز وپایدار شهری پایدار داشته باشیم وچهره ای سبز ازشهر برای آینده ترسیم کنیم آنچه پیرامون معماری سبز یاپایدارگفته شد بیان کننده نوعی نگرش به معماری است برچند نکته اساسی اشاره دارد.
*کیفیت گرایی
*توجه به آینده
*توجه به محیط
که نشانگراین مطلب است که معماری پایداردارای مفاهیم عمیقی است که پیونددهنده انسان طبیعت ومعماری است((معماری پایدار)) ودرادامه آن((شهرپایدار))مستلزم رعایت قواعد واصولی است که بایدازسوی معماران ومسئولان مابادقت وانجام عملیات کارشناسانه موردبرسی قرار گیرد تا بتوان درآینده ای که چندان دورنیست به وجود یک شهرزیبا ومتسجم بارعایت کامل قواعدمعماریی افتخارکرد.فناوری نوینی است که امروزه جایگاه خودرابه آرامی درشهرهای معاصرومترقی جهان پیدامی کند دیوارسبزاست.((10
1-4 اصول طراحی پایدار (11)
1 -شناخت مکان؛ طراحی پایدار با شناختی از مکان مطرح می شود زیرا اگر ما به مسائل ظریف مکانی حساسیت داشته باشیم می توانیم بدون تخریب در آن ساکن شویم .شناخت مکان مانند جهت نور یک ساختمان به طراحی کمک کرده و باعث محافظت محیطی می شود و حتی دسترسی ها را نیز آسانتر خواهد کرد.
2 -ارتباط با طبیعت؛ در طراحی سایت که چه درون شهر و چه در محیط طبیعی تر باشد، طراحی هماهنگ با طبیعت بازگشت به زندگی محیطی را در خود دارد و تاثیرات طراحی به ما کمک میکند که فضایی طبیعی داشته باشیم.
3 -شناخت فرایندهای طبیعی؛ در طبیعت اتلافی وجود ندارد .تولید یک ارگانیسم غذا را برای دیگری فراهم میسازد و به عبارتی سیستم های طبیعی چرخه بسته ای دارند .با کار با فرایندهای زنده ما به نیاز گو نه ها احترام گذارده و با طراحی که بتواند خود را در چرخه طبیعت قرار دهد، طراحی را به زندگی بازگشت می دهیم.
