بخشی از مقاله
چکیده:
مهندسی معماری همانگونه که از نام این رشته نیز پیداست جنبه های سازه ای را نیز در کنار جنبه های فرمال و زیبایی شناسی، در بر میگیرد. چه بسا عدم شناخت دقیق سیستمهای ساختمانی سبب طراحی های غیر متعارف و عمدتا مجسمه گونه در دوران تحصیل این رشته میگردد که پس از فراغت از تحصیل و در بازار کار عملا مشتری نخواهد داشت. بدیهی است آموزش سازه در معماری نه تنها سبب واقعی شدن طراحیهای دانشگاهی می شود بلکه چه بسا بر خلاقیت معمارانه بیفزاید و رنگ و بوی تکنولوژی به اثر طراحی بدهد. تکنولوژی-ای- که میتواند در خدمت مهندس طراح و در راستای صرفه جویی در هزینه، افزایش سرعت ساخت و حفظ کره زمین قرار گیرد.
در این پژوهش، با رویکردی توصیفی-تحلیلی به ضرورت آموزش سازه در رشته مهندسی معماری پرداخته می شود و نمونه تلاشهای دانشجویی در درس مقدمات معماری دو در راستای شناخت سیستمهای ساختمانی پیشرفته ارائه می گردد.
مقدمه:
با نگاهی گذرا به آثار شاخص دنیای معاصر معماری، ضرورت پرداختن به سیستمهای نوین سازه ای و آشنایی دانشجوی معماری با فرمها، شیوه انتقال نیرو و قابلیتها و محدودیتهای هر سیستم در زمینه معماری و سازه، آشکار می گردد، اما کمبود این واحد اختیاری در دانشکده های معماری نیازی را در دروس طرح معماری یک تا پنج رقم می زند که هیچگاه در برنامه درسی به آن پاسخ مطلوب داده نمی شود و استفاده از این سیستمها، محدود به استفاده فرمال بدون درک سازه ای می گردد.
در این خصوص هر چند در دوره ارشد تکنولوژی معماری نگاه ویژه به سمت بهره مندی از این سیستمهای جدید ساختمانی1 سوق می یابد، اما نظر به پذیرش اندک دانشجو در این گرایش و مزایای غیر قابل انکار این سازه ها و عدم وجود رشته دیگری که بانی ساز و کار این سازه ها در سطح ساختمان سازی کشور شود، لزوم پرداختن به این سازه ها و آشنایی با آنها به خوبی در دوره کارشناسی احساس می گردد.
1 البته مقصود از جدید در مقابل سیستمهای سنتی ساخت می باشد وگرنه عمر برخی از این سازه ها به 70 یا 100 سال اخیر میرسد.
جملگی علوم و فنون و هنرهایی که با تفکر و عمل انسان شکل گرفته اند، واجد صورت و معنا و به عبارتی متضمن ظاهر و باطنی هستند که در هر رشته و موضوع با شدت و ضعف متفاوت و بسته به تفکر ناظر، خویش را می نمایانند، این معماری است که دو وجهی بودن آن نزد اکثریت قریب به اتفاق محققین امری محرز و شناخته شده است. حداقل وجوه و مراتبی که برای معماری ذکر می شود وجه هنری و وجه فنی است. البته می توان به سایر وجوه آن مثل وجه هویتی، وجه نمادین، وجه معنوی، وجه ظاهری، وجه تاریخی، وجه فرهنگی، وجه فلسفی، وجه زیبایی شناسی و حتی وجوه اقتصادی وسیاسی نیز اشاره نمود.
همین چند وجهی بودن معماری تاثیری جدی بر نحوه آموزش آن می گذارد؛ به نوعی که روش آموزش معماری و موضوعات مرتبط با این آموزش را از بسیاری روش ها و موضوعاتی که در سایر رشته ها معمول و مرسوم است متمایز می گرداند. معماری از یک سو هنر است که با قدرت خلاقانه انسان سر و کار دارد ... از جانب دیگر، معماری ارتباط تنگاتنگی با فناوری و مصالح و ساخت داشته و به عنوان مقوله ای فنی مطرح است
در واقع، معماری رشته ای چند بعدی و فراگیر است. به قول آلوار آلتو: " معماری پدیده ای ترکیبی است که عملا تمامی حوزه های فعالیتی بشر را در برمی گیرد." معماری هم هنر است، هم حرفه و هم حالتی ذهنی. بنابراین معمار خلاق هم از تخیل برخوردار است و هم در بسیاری از جنبه ها خلاقیت دارد که برخی از آن ها کاملا هنری و فکری اند، و برخی دیگر عملی - تکنولوژی، سازه ها، مواد و مصالح، تجهیزات - و حرفه ای - تحویل کار در زمان مقرر، موازین اخلاقی، تجارت -
در رابطه با علل به وجود آمدن خلاقیت در معماری و معماری خلاق می توان دو دلیل عمده را مورد بررسی کرد: -1انگیزش درونی یا همان عشق به کار -2رهایی از عادتها و میل به تازگی
در این دو جنبه ذکر شده، یعنی بعد فنی و بعد هنری معماری، هر چند سازه ساختمان و عملکرد آن متمایز از هم به نظر می رسند ولی همواره سازه اثری تعیین کننده بر معماری ساختمان دارد. سازه اولا بخش ضروری و غیرقابل حذف ساختمان است، ثانیا سازه باید همواره تابع قوانین طبیعت و فیزیک باشد و به همین دلیل نمی تواند هر خواسته ای را در طراحی معماری تأمین کند، ثالثا هر چند سازه یک بخش ضروری ساختمان است ولی اکثرا پنهان است و در بسیاری موارد چنین به نظر می رسد که ظاهرا تأثیری بر معماری ساختمان ندارد و سرانجام ایجاد سازه در بردارنده هزینه هایی است
ویترو ویوس سه مرتبه برای معماری قائل است: سودمندی، پایداری و ایستایی. از مجموع آن چه که در تعریف یک طراحی معماری صحیح از گذشته تا به حال بیان شده است و بر اساس آن چه که در طراحی سازه به عنوان اهداف نهایی در نظر گرفته می شود، می توان نتیجه گرفت اساسا یک طرح خوب واجد به مشخصه سادگی Simplicity - - ، وحدت - Unity - و ضرورت - - Necessity می باشد. از سوی دیگر نیازهای اصلی که یک سیستم سازه ای باید به آن پاسخ دهد شامل عملکرد - Function - ، ایمنی - - Safety و اقتصاد - - Economy می باشد
گرچه هدف طراحی سازه ایجاد فرم هایی سازه ای است که ضمن تأمین نیازهای کاربردی،بارهای وارد بر ساختمان را با اقتصادی ترین روش ها و بالاترین بازده سازه ای تحلیل مایند، امّا هدف طراحی سازه باید علاوه بر دستیابی به نتایج فوق ایجاد فرم های ساختمانی باشد که هم از لحاظ عملکردی و هم از نظر زیباشناسی تأمین کننده معماری های مورد نظر باشند. - گلابچی، محمود، آموزش معماری در مهندسی عمران: چالش های امروز، ضرورت های آینده، کنفرانس، آموزش مهندسی در - 1404 به بیان دیگر یک مهندس معمار موفق شخصی است که به هر سه مرتبه تسلط لازم را داشته باشد.
پیتر رایس - Peter Rice - که برجسته ترین طراحی های سازه ای را برای مهمترین طرح های معماری قرن بیستم در قالب شرکت اووآروپ و شرکاء - OveArup&Partney - ارائه نموده است در سخنرانی خویش هنگام دریافت نشان افتخار آکادمی سلطنتی بیماران بریتانیا در سال 1992 ادعا می نماید که مهندسین ساختما نیاز به هویتی مستقل دارند: " برای تعیین حدود و یا بیان فرق بین مهندسی سازه و معماری،به نظر من معمار روشی ذهنی را در کار خود مورد توجه قرار می دهد در حالیکه مهندس سازه روش های عینی را به کار می گیرد. اما این دنیای عینی مهندسی عناصر فراوانی دارد که در مورد بسیاری از آنها هنوز شناخت کاملی وجود ندارد.
معمار مکانی را در نظر می گیرد و می گوید به نظر او چه چیزی باید در آن مکان قرار داده شود.در حالیکه مهندس با استفاده از داده ها و اطلاعات ذهنی خویش باید بیشتر سعی در اختراع فرم ها نماید تا تعریف فضاها.
در هر حال آنچه بدیهی است تسلط آموزش هنری معماری بر آموزش جنبه های فنی و سازه ای در این رشته است. در ادامه به ضرورت آموزش سازه در معماری اشاره می گردد.
فقدان آموزش سازه در رشته مهندسی معماری و ضرورت آموزش آن:
آموزش معماری در ایران و توجه به آموزش سازه:
آموزش به معنای هدایت و انتقال دانش است. این روش که یک روش یک سویه است و اطلاعات و داده ها از طریق استاد به دانشجو منتقل می شود شاید در بسیاری از رشته ها نظیر علوم و غیره که اطلاعات و نظریه های منطقی و ثابتی دارند، کاربرد داشته باشند. در این روش آن چه مهم است نتیجه ی کار است و هر چه این اطلاعات دقیق تر و بیشتر باشد به نحو بهتری صورت گرفته است.
از سویی سه واژه "هوش" "خلاقیت" و "حافظه" جزء مباحثی هستند که در آموزش طراحی معماری مورد استفاده قرار می گیرند - رحمانی و همکاران - 1390 - ، بررسی ویژگیهای آموزش معماری و تربیت معمار، همایش منطقه ای طراحی خلاقانه در معماری، دوره اول - در دنیایی که به سرعت در حال تغییر و تحول است، خلاقیت در وهله نخست به عنوان شرط بقا و دوام زندگی تلقی می شود. خلاقیت قبل از هر چیزی، سازش با تغییر و تحول و همراه شدن با زمان است.
