بخشی از مقاله
انعطاف پذیری در معماری محیط های آموزشی
چکیده
گسترده موضوع یا بعد موضوعی پژوهش مورد نظر عبارت است از نحوه بهره گیری از مرکز آموزشی انعطاف پذیر در نظام تحصیلی آموزش و پرورش رسمی کشور .بدیهی است این موضوع به عنوان یک مسئله پژوهشی مهم آموزش و پرورش است که به عنوان یکی از نهادهای بسیار حساس اجتماعیمحسوب میشود و گستردگی آن عملاً به سایر نهادهای اجتماعی نیز کشیده شده است.این نکتهعمیقاً قابل درک است که محیط بهتر، آموزش و پرورش مطلوب تر را در پی خواهد داشت، لذا به موازات توسعه سیستم و برنامه آموزشی مـدارس الگـوی محیطـی مدارس نیز باید تکامل یابد. حال مسئله اصلی طراحی فضاهای آموزشی با استفاده از فرم های انعطاف پذیر، ارتباط تنگاتنگ این الگـو بـا معیارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است، این که در طراحی این الگوها چه مصالح و سازه هایی مقرون به صرفه است یا برای رسیدن به تولید، کارایی و سلامت افراد باید چه معیارها و ضوابطی را در طراحی این الگوها در نظر گرفت و …در ایـن راسـتا طراحـی فضـاهای آموزشی با استفاده از فرم های انعطاف پذیر تلاشی است در جهت تحقق ارزش ها و اولویت های نظام آموزشی و مطـابق بـا سـند تحـول بنیادین آموزش و پرورش و از اولویت های پژوهشی مورد نظر.
واژگان کلیدی: انعطاف پذیری، معماری، آموزشی، طراحی
مقدمه
در سا لهای اخیر با توجه به رشد روزافزون و وسعت تغییرات روشهای آموزشی، سازگار نمودن بستر یادگیری با تمامی جوانب نیازهای یادگیرنده، در کانون توجه متخصصین آموزش قرار گرفته است.چرا که محیط فیزیکی به سبب ساختار خود می تواند تعاملات و در پی آن فرآیند یادگیری را تقویت و یا تضعیف نماید.از آنجا که" تعاملات مداوم انسانها با یکدیگر و با منابع محیطی "و الگوی" یادگیرنده - محوری"، جوهره نظا مهای آموزشی جهان امروز و فردا را شکل می بخشد، این اعتقاد وجود دارد که رویکردهای جدید، نیازمند حرکت، کار گروهی و پویایی دانش آموزان است.از این رو تعریف نیازها چگونگیِسازماندهیِ بستری که چنین نحوه ی یادگیری، در آن قابلیت ظهور داشته باشد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.(مردمی و دلشاد،.(1389
سوالات تحقیق:
آیا ارتباطی بین معماری و آموزش در محیط های یادگیری وجود دارد ؟
آیا فضاهای آموزشی بسته و با ساختار ثابت و تغییر ناپذیر در روند یادگیری تاثیر گذارند؟ آیا محیط و چیدمان انعطاف پذیر آموزشی باعث رشد خلاقیت و یادگیری فعال می شود؟ آیا فضای کار گروهی و نمایشگاهی در فرآیند آموزش هنرجویان تاثیر مثبت دارد؟
1
سابقه و ضرورت انجام تحقیق
اساسی ترین تغییر در نوع تفکر و فلسفه آموزش و پرورش نوین انتقال از نظام معلم محوری به دانش آموز محوری است lippman) ،.(2002اگر با توجه به دستاوردهای مفید علم ارتباطات، آموزش و پرورش را نوعی اطلاع رسانی بدانیم، در این نگرش تعلیم و تربیت دانش آموزان، تنها تحت تاثیر کلام معلم نیست بلکه عناصر دیگری چون آموز شهای غیر کلامی و رفتار غیر بیانی بیش از سایر عوامل، در انتقال پیام به فراگیران نقش دارند.بنابراین یادگیری تنها در کلاس درس اتفاق نمی افتد(شاطریان،. (1387
این موضوع که فضاهای آموزشی بر میزان یادگیری و دیگر دستاوردهای دانش آموزان موثر است، چندین دهه مطالعات بسیاری را در حوز ههای مختلف از جمله در حوزه های روانشناسی محیط در فضاهای آموزشی به خود اختصاص داده است و این اعتقاد وجود دارد که محیط های یادگیری امروز، باید از محر کهای لازم برخوردار بوده تا امکان فعالیت های غیر ساکن را تسهیل نماید، چرا که اساسی ترین نیا زهای نظا مهای آموزشی نوین،"تحرک فیزیکی و ذهنی "و" رشد روحیه اجتماعی " است .به سخن دیگر روش یادگیری جدید ، در گیر این مساله است:»تعاملات پی در پی و مداوم انسانها با یکدیگرو با منابع محیطی Greeno)…،(1998
از سویی دیگر، با نگاهی گذرا به عالم هستی و قوانین حاکم بر آن، آنچه بیش از هرچیز جلوه می کند، پیوند تنگاتنگ عالم طبیعتباسَیَلان و تغییراست و هماهنگی با این تغییرات به یک عامل تعیین کننده برای ادامه حیات انسا نها تبدیل شده است . شیوه معقول در مواجهه با این تغییرات گسترده، دستیابی به چارچوبی حساب شده در جهت بهره گیری کامل از قوانین تغییر و تحول در جهان هستی است.از این رو، محیط یادگیری دنیای امروز نیز باید دانش آموزان را در جهت" کشف قلمروهایجدیدِ جهانِ در حالشدنِ پیرامون خود "سوق دهد و با" سرعت تغییرات و پیشرفت دنیای تکنولوژی آموزشی "همگام نماید.از آنجایی که استقبال از تغییرات به عنوان بخش ضروری عامل انعطاف پذیری آورده شده است، هدف نوشتار حاضر تبیین این عامل به عنوان عامل اساسی در طراحی محیط های یادگیری است، به گونه های که از یک سو زمینه را برای برانگیخته نمودن تکانه ی خلاق درون فرد و حمایت از فرایند اکتشاف فراهم دارد، و از سوی دیگر شرایط را برای هماهنگی با تغییرات مداوم سیستم های آموزشی و نیازهای در حال تغییر آن مهیا نماید.
تاریخچه مدارس و نظام آموزشی در ایران
تشکیلات آموزش و پرورش در ایران از دوران باستان تاکنون تغییرات و دگرگونیهای فراوانی داشته است .سوابق تعلیم و تربیت آدمی نشان میدهد که به علت ناچیزبودن مجموعه میراث اجتماعی و سادهبودن ارتباطات انسانی آموزش و پرورش به وسیله خانواده ها و بیشتر به صورت غیرعمدی انجام گردیده است .با گسترده شدن دامنه دانشها و مهارتهای بشری و توسعه فرهنگ و تمدن و تمدنهای مختل افزایش جمعیت تراکم نفوس در شهرها و روستاها رفته رفته نوعی دخالت آگاهانه در جریان انتقال فرهنگ و تمدن به کودک و نوجوانان ضروری شمرده شده و ضمن توجه به تربیت غیرعمدی پدید آمد و سالمندان با توجه به مقاصد معین به پرورش خردسالان پرداختند و برای انجام دادن وظایف تعلیم و تربیت به صورت رسمی و عادی طبق ضوابط به تدریج سازمانهای متعددی را ایجاد کردند .بهترین سازمانها از صدر اسلام تاکنون عبارتند از خانواده، مسجد، مکتب و مدرسه .در دوران هخامنشیان آموزش بیشتر جنبه مذهبی و حکومتی داشت و به سه نوع تقسیم میشد .نخستین سازمان آموزشی خانواده بود، والدین هر طفل مسئولیت داشتند، فرزندان خود را براساس موازین دین زرتشت تربیت کنند .پس از آن آموزش در آتشکده
2
ها بود که به تدریج گسترش یافت و در کنار این آتشکده ها فرهنگستان هایی هم به وجود آمد .در زمان ساسانیان، سازمانهای آموزشی گسترش یافت.آنان علوم دنیای متمدن آن زمان چون هند و یونان را به قلمرو حکومت خود راه دادند، تا این که دانشگاه بزرگی مانند گندی شاپور( جندی شاپور )در قرن سوم میلادی توسط اردشیر تاسیس شد که در آن علوم تجربی و ادبیات مورد آموزش قرار میگرفت .با همه اینها نباید فراموش کرد که در دوران قبل از اسلام به ویژه در زمان ساسانیان تعلیم و تربیت و آموزش ویژه طبقه اشراف و مرفه بود و برای همگان امکان دسترسی به آن وجود نداشته است .پس از اسلام و به خصوص پس از سقوط بنیامیه به دست ایرانیان و روی کارآمدن عباسیان راه برای نفوذ فرهنگ ایرانی در دل فرهنگ اسلامی فراهم شد و مراکز علمی ایران در اواسط قرن دوم هجری اهمیت خود را باز یافتند .اما از آغاز قرن چهارم و در طول قرن پنجم تحولاتی در تشکیلات آموزش و پرورش ایران به وجود آمد و مساجد از شکل ساده خود خارج و در آنها حوزه های علمیه و اتاقهایی برای سکونت طلبه ها به وجود آمد که از همه منظم تر مدارس بود با نام نظامیه که توسط خواجه نظام الملک توسی در سراسر کشور پهناور ایران با برنامهای خاص و واحد اداره میشد .اما از عصر قاجاریه نظام آموزش و پرورش ایران دچار تحولات اساسی شد و به علت مبادلات سیاسی ایران با کشور های اروپایی مکتبخانه ها و مدارس سنتی جای خود را به مدارس نوین دادند که همه وارداتی و اروپایی بودند .با افتتاح دارالفنون در سال 1228ه.ش توسط امیر کبیر تحولی بزرگ در ساختار آموزش و پرورش به وجود آمد.(سمیع آذر،.(1376
معیارهای طراحی فضای آموزشی
توجه به مکانیابی مدارس با درنظرگرفتن عواملی چون دسترسی آسان برای سواره و پیاده، تأمین امنیت برای کودکان، همجواری و سازگاری فعالیتهای مدرسه، آیندهنگری و قابلیت توسعه، توجه به اقلیم و کیفیتهای محیطی چون آلودگی هوا، سر و صدا، اقتصادیبودن و غیره و برخورد سیستماتیک با روش درست برای ارزیابی و اولویت بندیها از جمله عوامل مهم در مکانیابی مدارس محسوب میگردد.(علی آبادی،.(1386
روشهای نوین در طراحی مدارس و فضاهای آموزشی
در راستای بروز تحول کیفی در فضای معماری مدارس , گرایش پیشگام در طراحی معماری مدارس آن است که ساختمان برای منظورهای کلی و عمومی ساخته شده و با استفاده از اثاثیه و تجهیزات هر بار آن را برای منظور خاص آرایش دهند و میتوان پیش بینی کرد که در آینده کلاسها، صندلیها کمتر و کوسنها بیشتر , تخته اعلان بیشتر و میز کمتر و وسایل آموزشی بیشتر متداول خواهد شد.
-1ساختمانهای مدارس آتی کمتر به بخشهای مختلف و اتاقهای اختصاصی تقسیم خواهد شد.
- 2 در واقع باز بودن فضا یک خصلت انعطاف پذیری است نهصرفاً یک تمهید فیزیکی . در آرایش مدارس ابتدایی با الگوی مدارس باز , بچه ها بیشتر وقت خود را در یک محیط مشابه خانه میگذرانند.
- 3 طراحی مدرسه باید بعنوان یک جامعه - و نه فقط فضای آموزشی - در نظر گرفته شود و در آن عملکردهای تفریحی و اجتماعی نیز لحاظ شود.
- 4 عوامل بنیادین در طراحی فضای داخلی مدارس : -پاسخ به نیاز به یادگیری سریع از طریق ایجاد مبلمان متحرک،انعطاف پذیری در فضا،قفسه های کتاب - پاسخ به گسترش خلاقیت از طریق
--نمایشگاه کارهای دانش آموزان , میزهای کار , فضای سبز
3
-پاسخ به نیاز آموزشفرهنگی از طریق ایجاد فضایی انعطاف پذیر جهت اجرای برنامه های فرهنگی - هنری (نشریه ضوابط و معیارهای طراحی فضاهای آموزشی،(1386 تحقیق جایگاه مبلمان در معماری تطبیق پذیر نوشته ی اکبر دبستانی رفسنجانی که در آن چهارچوبی برای دسته بندی معماری
تطبیق پذیر ایجاد می شود و با بررسی سطوح مختلف تطبیق پذیری به اهمیت نقش مبلمان در معماری تطبیق پذیر پرداخته است و به این تنیجه رسیده است که بیشتر پروژه های تحقق یافته در زمینه معماری تطبیق پذیر، بر سطح قابلیت انعطاف و تطبیق فعال و انعطاف پذیر ساختمان ها نتیجه داده اند(دبستانی رفسنجانی).
تحقیق دیگر خلاقیت در طراحی معماری فضای آموزشی با رویکرد پایدار نوشته ی سیاوش خضرپور می باشد که بیان می کند طراحی فضاهای آموزشی ضمن برخورداری از نظم هندسی و سادگی فرم برای تمام مقاطع و تناسبات داخلی فضای آموزشی، تأثیری قابل توجه در انعطاف پذیری ساختمان دارد(خضرپور،(1392 .هویت کالبدی یک مدرسه مطلوب متأثر از انعطاف پذیری فضا،رعایت قانونمندی فنی مهندسی، شرایط اقلیمی و موقعیتهای جغرافیایی است .معیار ساختمان سازی استفاده حداکثر از حداقل فضا است طوری که از نظر طراحی نیز تأثیر آموزنده و متحول کنندهای بر محیط خود بگذارد .مصرف مصالح خوب با کیفیت بالا و با رفتار ارتجاعی در انعطاف پذیری فضاهای آموزشی بسیار موثر است.(مرتضوی،(1376 دکتر محمد مهدی محمودی در پژوهشی با عنوان طراحی فضاهای آموزشی با استفاده از فرم های انعطاف پذیر به بررسی انعطاف پذیری در فضای آموزشی و ضوابط مربوط به سازمان نوسازی،تجهیز و توسعه مدارس پرداخته است.
دکتر کریم مردمی و مهندس مهسا دلشاد در پژوهشی با عنوان محیط یادگیری انعطاف پذیر،محیط یادگیری انعطاف پذیررا قابل تشبیه به صحنه تئاتر می داند، به گو نه ای که معلم و دانش آموزان، بازیگردان و بازیگران آن هستند و آنها تعریف کننده چگونگی استفاده از فضا می باشند، از این رو نوع یادگیری که در این بازی اتفاق می افتد در تناسب با نیازهای یادگیرنده، موضوع در حال یادگیری و ابزار در حال استفاده می باشد.
تحقیق دیگر مقاله ی آموزش و طراحی معماری با رویکرد فناوری اطلاعات نوشته ی هیرو کریمی است که تاثیر فناوری اطلاعات بر معماری و انعطاف پذیری آن را مورد بررسی قرار داده است.
امروزه تلفیق فناوری اطلاعات و ارتباطات در امر آموزش، از سوی نظامهای آموزشی سراسر دنیاکاملاً پذیرفته شده و نیز به نظر میرسد که حرکات مؤسسات آموزشی مهندسی برای بهرهگیری از فناوریهای جدید اطلاعات و ارتباطات در فرایند یاددهی و یادگیری از گامهای اساسی و مورد نیاز محیطهای یادگیری است .زیرا این فناوری به طور اعم برای همه آحاد جامعه و به طور اخص برای برخی از گروهها با موقعیتهای ویژه و محدودیتهای خاص امکانات زیادی را فراهم میکند .در این زمینه در نظام آموزش عالی تغییرات زیادی صورت گرفته است و در آموزش معماری اقدامهای اساسی در سراسر جهان صورت گرفته است .به کارگیری ابزارهای نوین آموزشی در فرآیند آموزش :از قبیل آیبوردها، ویدیو پروژکتور، استفاده از سیستمهای اینترنتی، ابزارهای دیجیتال برای طراحی و اسکیس به نام لیپ موشن، نرمافزارهای ترسیمی، صفحات دیجیتالل به طور گسترده در حال افزایش است و تأثیر بسزایی در ارتقا آموزش معماری دارد .استفاده از این ابزارها در فرآیند آموزشی تغییرات را ایجاد میکنند.فناوری اطلاعات ساختار فضایی فضاهای آموزشی را تغییر و دگرگون میسازد و روند جدیدی را در آموزش مطرح میکند .یکی از این تغییرات در طراحی فضاهای آموزشی میباشد که با تغییرات طراحی فضاطبعاً چیدمان و طراحی داخلی آن نیز تغییر پیدا خواهد کرد و فضاها قابل استفاده برای دروس تئوریک و عملی معماری میشود؛ کلاسها و آتلیه ها استفاده چندمنظوره خواهند داشت .از طریف با تغییرات این فضاها فرایند تدریس و یادگیری هم تغییر خواهند کرد .مشارکت دانشجویان در بحثهای تئوریک و عملی در این فضاها افزایش پیدا خواهد کرد که لازمه یادگیری دانشجویان
