بخشی از مقاله
اولویت بندی عوامل موثر بر افزایش حضورپذیری زنان در فضاهای شهری (حدفاصل میدان انقلاب تا چهارراه ولیعصر تهران)
چکیده
شهر و فضاهای شهری آن، محل استفاده گروههای مختلف مردم است که هر یک بنا بر ویژگیهای خاص فردی، فرهنگی و اجتماعی خود توقعات مختلفی از این فضاها دارند. گروه زنان یکی از استفادهکنندگان اصلی فضاهای شهری هستند که نیاز به برقراری ارتباط در فضاهای شهری دارند. اساس حضور گسترده و فعال زنان در شهر بدون فراهم آوردن امکانات فضایی و عملکردی در فضاهای شهری میسر نیست. هدف پژوهش حاضر اولویتبندی عوامل موثر بر حضور پذیری زنان در فضاهای شهری هست. بدین منظور در جهت هرچه ملموس-تر شدن هدف پژوهش، حد فاصل میدان انقلاب و چهارراه ولیعصر تهران به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است. در ابتدا عوامل مؤثر بر افزایش حضور پذیری زنان در فضاهای شهری بر اساس مطالعات اسنادی استخراج و پرسشنامهای در قالب معیارهای ذیل تهیه و در سه بازه زمانی صبح، ظهر و عصر از 300 نفر گروه زنان مورد پرسش و در ادامه پس از مقایسه دودویی معیارها و زیر معیارهای آنها، با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی (AHP) مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه تحلیلهای انجامشده حاکی از آن است که عوامل حضور پذیری زنان به ترتیب اهمیت معیارهای امنیت ، سرزندگی، اختلاط کاربری، دسترسی، حس تعلق و مقیاس انسانی در محدوده مطالعاتی رتبهبندی شدهاند.
واژههای کلیدی: حضور پذیری، فضاهای شهری، گروه زنان، تحلیل سلسله مراتبی
-1 مقدمه
فضاهای شهری به عنوان تجلیگاه کالبدی شهر بایستی نیازهای اجتماعی شهروندان را برآورده ساخته و بسترهای لازم را در دسترسی و تأمین خدمات مورد نیاز استفادهکنندگان فراهم سازد؛ همچنین شرایطی را ایجاد کند تا همه استفادهکنندگان (اعم از مرد و زن) به گونهای عادلانه از فضا استفاده کرده و از آن لذت ببرند. فقدان امنیت ذهنی در یک فضای عمومی شهری به عنوان یک موضوع جدیداخیراً به وسیله بسیاری از پژوهشگران اجتماعی مورد تأکید قرارگرفته است. از جمله عوامل تأثیرگذار در درک امنیت ذهنی از یک فضای عمومی شهری، عوامل شخصیتی هستند که مهمترین آنها جنسیت است (گزارش کنفرانس لندن، .(5 :2005 اگر برابری در اجتماع را به ایجاد امکان زندگی، انتخاب و رضایتمندی برای تمامی افراد با
1
توجه به تفاوت در خصوصیات و نیازهای آنها معنی کنیم؛ در حال حاضر زنان به عنوان نیمی از جامعه انسانی از امکان حضور برابر با مردان در عرصه اجتماع محروماند. برای تأمین این برابری، جامعه باید با درک تفاوت در نیازها، موقعیت و اهداف افراد، موانع محدودکننده را رفع کند و به آنها امکان حضور و مشارکت اجتماعی برابر بدهد. از این رو زنان به عنوان اقشار آسیبپذیر همیشه با ترس ناشی از ناهنجاری و ناامنی موجود در فضاهای عمومی روبه رو هستند. برخی از آنها خود نیز از این ترس که در طول روز با آنها همراه است، آگاه نیستند و تنها احساس ناخوشایندی در بهرهگیری از محیطهای عمومی شهری دارند. آنها با این ترس به دنیا نیامدهاند، اما برای آنها همگانی و هنجار شده است (حبیبی، .(1 :1392 محدودیتهای حضور زنان در فضاهای شهری ایران در ارتباط با هنجارهای غالب اجتماعی و اقتصادی قابل بررسی است، این هنجارها فضای خانه و فضای نزدیک به آن را متعلق به زنان میداند. به صورتی که محدوده امن زنان ایرانی در قرون گذشته و حتی هم اکنون در برخی از شهرهای کهن ایرانی، فضای خانه و فضای نیمهخصوصی چند خانه، بنبستها و هشتی کوچههای فرعی بوده است. این مسئله در دنیای غرب نیز نمود داشته است به صورتی که علیرغم ضرورت و نیاز به حضور و لذت بردن از فضاهای شهری برای تمام گروهها، زنان تا قبل از انقلاب صنعتی به دلیل رویکردهای غالب بر افکار مردم در ارتباط با خانه یا فضای نزدیک خانه بودهاند. اما امروزه همه بر این باورند که به دلیل ضرورت ارتباط و برقراری تعاملات اجتماعی میان تمامی گروهها بایستی سطحی از عدالت در طراحی و برنامهریزی فضایی رعایت شود. بنابراین مقاله حاضر سعی بر آن دارد تا با توجه به نیازهای گروه زنان، کیفیت طراحی شهری و شاخصهای عملکردی و کالبدی جهت تقویت حضور پذیری زنان در قالب یک فضای شهری تکاملیافته مورد بررسی قرار دهد. به همین منظور خیابان انقلاب حد فاصل میدان انقلاب و چهارراه ولیعصر به عنوان محور نمونه موردی انتخاب شده است تا با توجه به مراجعه گروههای مختلف به این محور شاخصهای حضور پذیری زنان اولویتبندی شود.
.
-1-1 سوالات تحقیق
· چه عواملی حضور پذیری زنان در فضای شهری را تقویت میکند؟
· کدام یک از شاخصهای حضور پذیری در محور انقلاب (حد فاصل میدان انقلاب و چهارراه ولیعصر) از اهمیت بیشتری برخوردار است؟
-2-1 اهداف تحقیق
· دستیابی به عوامل موثر بر حضور پذیری زنان در فضای شهری.
· دستیابی به الویت بندی شاخصهای حضور پذیری زنان در فضای شهری در محور انقلاب (حد فاصل میدان انقلاب و چهارراه ولیعصر).
-2 روش تحقیق
از آنجائیکه تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی است، از برداشت میدانی (پیمایشی) برای جمعآوری اطلاعات تحقیق استفاده شده است. بر همین اساس پرسشنامهای شامل عوامل موثر بر حضور پذیری تدوین و در جامعه هدف (مراجعهکنندگان به محور) به تعداد 300 عدد توزیع و به تکمیل آنها اقدام گردید. نمونهگیری از افراد به صورت خوشهای انجام شد. در ادامه به منظور تحلیل دادههای جمعآوری شده از روش آماری توصیفی و تحلیلی استفاده گردید. بر اساس این روش، اطلاعات جمع-آوری شده در بسته نرمافزاری SPSS وارد و جهت نیل به اعتبار پرسشنامه یا تعیین روایی تحقیق از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است که میزان آلفای به دست آمده برابر با 0,85 که نشانگر پایایی مناسب تحقیق هست. در ادامه به منظور تعیین اهمیت عوامل تأثیرگذار از تکنیک AHP استفاده شده است.
2
-3 مبانی نظری
-1-3 فضای شهری
فضاهای شهری به عنوان عمومیترین فضاهای باز شهری میتواند کانون و بستر بروز حیات مدنی و شهر گرایی باشد که با وجود سادگی ناشناخته است، با این حال موضوع فضای شهری را میتوان چنین تعریف کرد: » فضای شهری یکی از عناصر ساخت فضایی شهر است که همواره با تاریخ یک ملت در ادوار مختلف به وجود می آید، شکل می گیرد و دگرگون می شود. این عنصر که فعالیت های مختلف فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی همواره در آن جریان داشته همیشه با قلب تاریخ شهر می تپیده و سرگذشت شهر را رقم میزده است« (توسلی، .(55 :1371 به عبارتی فضای شهری دارای مفهومی مرتبط با جریان حیات مدنی است (میثاقیان، .(68 :1388 فضاهای عمومی مکانی برای رفع نیازهای روزمره و زندگی عمومی در شهرها هستند. این فضاها در طول زمان و بر اساس شرایط اجتماعی- اقتصادی و فرهنگی تغییر مییابند Doratli & Pasaogullari)، :2004 .(225 از آنجا که زندگی روزمره مردان و زنان در این فضاها رخ میدهد، مناسب بودن این فضاها برای استفاده تمام گروهها موضوع بسیار مهمی است. اما تجربه استفاده از فضاهای عمومی، برای استفادهکنندگان مختلف با توجه به سن، جنس، طبقه اجتماعی و ... متفاوت بوده و در نوع زندگی و درک آن موثر است Riman & et.al.)، .(216 :2004 به عبارتی نیاز به حضور در فضا برای همه گروهها و ایجاد امکانات حضور همه گروههای استفادهکننده فارغ از جنسیت، سن، سطح درآمد، شغل و سایر موارد امری است که ضرورت آن به اثبات رسیده است و اخراًی موضوع تحقیقات مختلفی قرار گرفته است. در این میان، زنان گروه بزرگی از استفادهکنندگان فضا هستند. نکته قابلتوجه آنکه آنان به واسطه نقش اجتماعی مراقبت از کودکان، کهنسالان و بیماران در ارتباط با فضای باز شهری نیازهای خاصی دارند که باید مورد توجه قرار گیرد (رضازاده و محمدی، .(1 :1388 بدیهی است لذت از حضور در فضاهای شهری و برقراری روابط اجتماعی حق تمام شهروندان است، بنابراین زنان نیز بایستی از حضور در فضا لذت ببرند. یکی دیگر نیازهای بسیار مهم هر انسان نیاز به برقراری رابطه با دیگران است که در این بخش به عنوان نیاز انسانها مطرح میگردد؛ این نیاز زمینهساز حضور انسانها در فضا میشود. جان لنگ در این ارتباط دو دلیل عمده را بیان میکند؛ روابط متقابل اجتماعی از آن سو لازم است که احساس تعلق و دوست داشته شدن را در افراد ایجاد میکند. لذا فضاهایی که این ارتباطات را فراهم میسازند فضاهای مطلوبی محسوب میشوند (لنگ، .(25 :1386
-2-3 خیابان به عنوان مهمترین فضای باز عمومی شهری
در میان انواع فضاهای شهری، فضاهای باز عمومی دارای اهمیت ویژهای از دیدگاه حیات جمعی شهروندان هستند، درحالیکه فضاهای بسته عمومی، دارای انضباط یا به عبارت بهتر محدودیتهای خاصی به لحاظ زمانی، اندازه و . . . برای پذیرش شهروندان میباشند، فضاهای باز عمومی در همه وقت بیشترین امکانات بالفعل و بالقوه را برای حضور شهروندان دارا می-باشند(مدنی پور، .(35 :1388 با توجه به نظر لینچ »در میان انواع فضای شهری خیابان ها دارای اهمیت ویژه ای میباشند. از دید عملگرایان خیابان فضایی ارتباطی است که جهت دهنده، تقسیم کننده و تقویت کننده ساختار شهر است. آنان که به ادراک محیط اهمیت میدهند راهها را مهمترین عامل سازمانیافته در نقشه برداری ذهنی انسان میدانند.« (خادمی و همکاران، (4 :1389
در زندگی شهری امروزی خیابانها نه تنها محل اتصال و ارتباط فضاها و فعالیتهای شهری به یکدیگرند، بلکه مظهر و آیینه زندگی هر شهر نیز به حساب میآیند. خیابانهای شهری به عنوان بسترهای جریان ساز در بازتاب شیوههای معیشت ساکنین یک شهر، فضاهایی را تصویر میکنند که به صورت روزمره بیشترین حیات جمعی را در خود جای میدهند و عمدهترین سهم را نسبت به سایر فضاهای شهری به خود اختصاص میدهند (خادمی و همکاران، .(2 :1389 به همین دلیل است که از میان انواع مسیرهای یک شهر، برنامهریزی و طراحی خیابانهای شهری، بیشترین حساسیت و ظرافت را به خود میطلبد زیرا خیابانها مکانهایی هستند که تعاملات اجتماعی و جنب و جوش شهری در آنها به حداکثر کمی و کیفی خود رسیده، ذهن
3
شهروندان را انباشته از خاطرات جمعی و ذهنیتهای مشترک راجع به نوع و چگونگی حیات مدنی میگردانند. خیابانهای شهری سرشار از رویدادهای متعدد و متنوعاند و شهروندان به دلایل گوناگون و در ساعات مختلف در آن حضور مییابند. رجوع به مراکز مهم فعالیتی، خرید، تماشای مغازهها و خردهفروشیها، پرسه زدن و گردش، دیدن دیگران و دیده شدن توسط آنها، همه و همه خیابان شهری را تبدیل به فضایی متراکم از انواع رویدادهای جمعی و فردی برای شهروندان نموده است. در واقع خیابان شهری تبلور زندگی مدنی یک شهر در طول زمان است. در نتیجه بارزترین ویژگی خیابان شهری در این است که این مکان محصول رشد تدریجی و روند تغییرات در شهر میباشند. این خیابانها بیش از آن که سازنده ساختار کالبدی شهر باشند، بیانگر ساختار اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه میباشند. (پاکزاد، .(132 :1384
-3-3 زنان در فضای شهری
شهر و فضاهای شهری آن محل استفاده و نمایش گروهها و اقشار مختلف مردم است که هر یک بنا بر ویژگیهای خاص فردی، فرهنگی و اجتماعی خود توقعات مختلفی از این فضاها دارند. مردان، زنان، کودکان، سالخوردگان و معلولین استفادهکنندگان اصلی فضاهای شهری هستند که درصد و میزان استفاده هر یک از آنان از فضاها، نشاندهنده پاسخگویی آن فضا به نیازهای هر کدام از این گروههاست. آنچه بیش از هر چیز در خصوص زنان، کودکان، سالمندان، و معلولین اهمیت دارد، آسیبپذیری این افراد در فضاهای شهری در مقابل تهدیدات محیط پیرامون است. از این رو توجه به این افراد در یک فضای شهری اهمیت بسیار دارد. در این میان زنان به دلیل ویژگیهای خاص خود منجر به ایجاد تفاوتهایی در فضای شهری میشوند که به لحاظ روانشناسی در صورت اهمیت دادن به این ویژگیها، آن فضا میتواند برای تمامی گروهها (به استثنای معلولین) مطلوب و عاری از ترس و ناراحتی گردد (طهرانی، .(45 :1390 از طرف دیگر تنوع و تفاوت در شهرهای بزرگ به شکل هیجانانگیزی انسان-هایی را کنار هم قرار میدهد که دارای الگوهای متفاوت زندگیاند و اغلب شهر را مکانی جذاب و برانگیزنده میسازد. لکن وجه دیگر این تنوع، ناشناسی است. برخی مطالعات نشان دادهاند که چگونه شرایط شهری که این ناشناسی را افزایش میدهند، میتوانند باعث افزایش خشونت گردند. این میتواند منجر به افزایش آسیبهای انسانی باشد. بدین ترتیب، فضای شهری همان هیجانی را که برای مردان دارد، برای زنان ندارد و میتواند مکانی ترسناکتر و بیگانهتر باشد. در واقع به لحاظ تاریخی، شهرها را مردان میسازند و اداره میکنند. در فرآیند برنامهریزی و سازماندهی فضای شهری هم نظیر دیگر حوزههای زندگی، زنان در حاشیه قرار داشتهاند. (مدنی پور، .(126 :1388 عوامل متعددی زنان را در فضاهای شهری محدود میکنند، عوامل کالبدی، طراحی فضاها و هنجارهای غالب اجتماعی و فرهنگی از این دست عوامل هستند. قلمروهای متفاوتی که برای زنان و مردان متصور میشوند و از طرفی ساخت شهرها که به وسیله مردان صورت میگیرد در نهایت منجر به خلق فضاهای جنسیتی می-شود.» آن چه را که کارپ، استن و یولز« ماهیت جنسی شده فضای شهری مینامند، میتوان در نحوه عمل فضای شهری برای محدودکننده تحرک پذیری زنان مشاهده کرد، که این محدودیت را به لحاظ فیزیکی با القا الگوهای حرکت و رفتار بر پایه ترس و دسترسی محدودشده اعمال میکند (مدنی پور،.(124 :1388 استفاده از فضای شهری بخش مهمی از زندگی روزانه زنان و مردان و عرصه مهمی برای ارتقاء شمول اجتماعی در شهرهاست. فضای شهری مکانهایی را برای تبادل و مواجه اجتماعی، برای فعالیتهای سیاسی و مشارکت در زندگی عمومی در بر میگیرد و همچنین فضای شهری نقش مهمی را به عنوان مکانی برای فعالیتهای اقتصادی ایفا میکند. فعالیتهای شهری تبلوری از نحوه واگذاری زمین به کاربریهای گوناگون در یک شهر است که به همراه فضاهای شهری و شبکه دسترسیها، سه رکن اصلی حوزه کالبدی- فضایی شهرها را شکل می-دهند. امروزه با تغییرات روش زندگی و نظام روابط انسانی، زندگی زنان اجتماع نیز دستخوش تغییرات عمدهای شده است به طوری که در تقسیم وظایف و شکل انجام آنها نیز شاهد دگرگونی هستیم. در این سیر تغییرات، زنان به عنوان هسته اصلی تشکیلدهنده خانواده وظایف دیگری را به جز خانهداری و تربیت فرزندان برعهدهگرفته اند که جایگاه حساس و اثرگذارشان را در اجتماع بیش از پیش مهم جلوه میدهد (تاجدار و اکبری، .(6 :1388 دسترسی برابر به فضای شهری باید به عنوان یک حق
4
برای تمام افراد که در شهرها زندگی میکنند، شناخته شود. در این میان زنان به دلیل اینکه روابط پیچیدهتری با محیط ساختهشده دارند اغلب به عنوان گروه آسیبپذیر شناخته میشوند.
-4-3 شاخصهای حضور پذیری زنان در خیابانهای شهری
برای جلب مشارکت و فعالیت زنان در اجتماع، حمایت اجتماعی و افزایش اعتمادبهنفس آنان برای این حضور اهمیت کلیدی دارد و مناسبسازی فضاهای شهری برای پاسخگویی به نیازهای این گروه اجتماعی از مهمترین نیازهاست. در این میان جلب توجه و حمایت دولت و نهادهای عمومی به عنوان تصمیمگیران اصلی و مداخله جدی آنها در برنامهریزی در این زمینه بسیار حائز اهمیت است (مهدیزاده، .(12 :1387 بنابراین در جهت ایجاد زمینه حضور زنان در فضاهای شهری بر اساس مطالعات و بررسیهای انجامگرفته در این زمینه شاخصهایی با توجه به ویژگیهای نظام جامعهشناختی کشورمان تعیین شد که عبارتاند از: سرزندگی، اختلاط کاربری، دسترسی، امنیت، حس تعلق، مقیاس انسانی. در ادامه این عوامل مؤثر بر افزایش حضور زنان در خیابان شهری مورد بررسی بیشتر قرار گرفت و در نهایت الویت بندی آنها از طریق روش AHP انجام پذیرفت.
سرزندگی: از نظر واژه شناختی سرزندگی که معادل vitality در زبان انگلیسی است دارای معانی مختلفی همچون زندهدلی و نیروی حیاتی در فارسی است. سرزندگی در حقیقت به مفهوم امکان بقای جامعهشناختی انسان در محیط شهر هست. سرزندگی به مفهوم بقا زیستشناختی و جامعهشناختی انسان در محیط شهر است (گلکار، .(50 :1379 بدین ترتیب سرزندگی دو نوع است: سرزندگی بیولوژیکی(زیستشناختی) و سرزندگی اجتماعی- عملکردی ( جامعهشناختی). سرزندگی عمدتاً با مفهوم بیولوژیک مرتبط است مفهومی که به مباحثی چون توسعه پایدار، طراحی مبتنی بر اکولوژیک و استفاده بهینه از طبیعت وفق مییابد. سرزندگی یک قاعده محافظهکارانه ولی درعینحال بسیار کلی است. یک خصوصیت انفعالی و حمایتکننده، بر تداوم تأکید دارد ولی موقعیت رشد فردی را نیز فراهم میکند (لینچ، .(26 :1381
اختلاط کاربری: اختلاط کاربری از جمله روشهایی است که به واسطه افزایش حضور مردم، در افزایش احساس امنیت در خیابان موثر است . از جمله مزیتهای اختلاط کاربری، تأمین نظارت و کنترل در تمامی ساعات شبانهروز به ویژه در خیابانهای شهری است و تا حد زیادی حضور پذیری زنان را در خیابان شهری تضمین میکند. چرا که وجود کاربریهای مختلف و باز بودن برخی از آنها در شب، به میزان بالایی امنیت را افزایش میدهد. در واقع طبق نظریه چشمان خیابان، اختلاط کاربریها تشویقکننده حضور مردم برای اطمینان از امنیت و حفظ داراییهای مردم است (طهرانی، .(32: 1390
دسترسی: در این جا منظور از دسترسی، توانایی امکان دسترسی افراد به امکانات مختلف (سواره، پیاده و ...) از نقاط مختلف شهر به خیابان شهری و استفاده افراد از بخشهای مختلف خیابان است. بدین منظور لازم است خیابان شهری بستر مناسبی برای عبور سواره و حرکت پیاده و همچنین حملونقل عمومی فراهم آورد تا این خیابان برای تمامی افراد قابلدسترس باشد. تمامی این دسترسیها لازم است از ایمنی کافی برخوردار بوده و فاقد هرگونه تداخل با یکدیگر باشند. همچنین کنترل قلمروهای خصوصی و عمومی نیز برای کاهش یا افزایش دسترسی، از جمله مواردی است که در این خصوص لازم است مورد توجه قرار گیرد. طراحی مسیر سواره و پیاده تأثیر عمدهای بر ایجاد احساس ایمنی و راحتی افراد دارد (طهرانی، (44 :1390
امنیت: از نخستین نیازهایی که پس از پاسخ به نیازهای پایه برای انسان مطرح میشود، مسئله نیاز به احساس امنیت است (حسینیون، .(21 :1389 محیط امن محیطی است که در آن شخص بتواند آزادانه جا به جا شود، بدون آنکه تهدید شود یا رو در رو با خشونت گردد. امنیت اجتماعی و به طور کلی امنیت، با فضا و ساختوساز در ارتباط مستقیم هستند، فضای نامناسب زمینهساز انواع آسیبهاست. این فضاها، فضایی بیدفاع برای زنان و تهدیدکننده امنیت اجتماعیاند. حضور افراد ناباب در مکان-های عمومی یکی از مهمترین عوامل کاهش جذابیت آنها برای استفاده عموم به ویژه زنان هست. راه حل تقلیل جرائم محیطی و ایجاد امنیت در خلق فضاهای جذاب شهری است، به نحوی که افزایش استفادههای هنجار موجب شود تا افراد ناباب مجبور به ترک فضا شوند (ذوقی توتکابنی، .(4 :1388
5
حس تعلق: خاطرهانگیزی و حس تعلق به عنوان کیفیتی است که موجب حضور مردم، نظارت و نگهداری فضاهای شهری می-شود، از اهمیت ویژهای به خصوص در خیابان شهری برخوردار است. در اینجا خاطرهانگیزی در ارتباط بااحساس هویت، حس مکان و آشنایی با محیط مطرح میشود. در این راستا عوامل بسیاری دخیل هستند. علاوه بر نوع ساختمانها و فعالیتها، حفظ کالبد و کاربریهای قدیمی که شکلدهنده تصویر ذهنی شهروندان هستند، در حفظ خاطرهانگیزی خیابان نقش اساسی دارد. عواملی نظیر نور، رنگ، موسیقی و هنرهای همگانی نیز تأثیر بسزایی در پیدایش این کیفیت در محیط دارند و منجر به ثبت وقایع و کالبد خیابان در ذهن استفادهکنندگان میشود. مجموعه این عوامل خیابان را به عنوان یک فضای شهری متمایز در ذهن افراد جذاب کرده و آنان را به استفاده از فضا دعوت مینماید. (طهرانی، (52 :1390 مقیاس انسانی: دکتر پیرنیا در تبیین خصوصیات معماری سنتی ایران از این اصل به عنوان اصل »مردم واری« یاد میکند.
مقیاس انسانی از عوامل زیباشناسانه در فرهنگ شهرسازی است. بنا به نظر کارشناسان فضاهای محصور شهری در حالتی که مقیاس 1:1، 1:2 و 1:3 داشته باشند، واجد مقیاس انسانی هستند (دانشپور، .(70 :1383 در اینجا منظور از مقیاس انسانی، توجه به اندازه و شکل خیابان است. میزان محصوریت و تناسبات بدنهها و عرض خیابان تأثیر بسزایی بر ایجاد احساس مطلوب و کاهش استرس در افراد دارند.
در جدول ذیل هر یک از معیارها به همراه زیر معیارهای مورد سنجش در مدلAHP بیان شده است:
جدول شماره :1 معیار و زیر معیارهای مورد سنجش در پژوهش
معیارها
سرزندگی
اختلاط کاربری
دسترسی
امنیت
حس تعلق
مقیاس انسانی (مأخذ: نگارندگان)
شاخصها
فضای سبز پویایی فضا
سازگاری کاربریها مطلوبیت کاربری تفکیک سواره و پیاده کف پوش و مبلمان نورپردازی در شب ازدحام و شلوغی
میزان مداخلات مردم در فضا وجود فضای مکث محصوریت خط آسمان
-4 محدوده مورد مطالعه
خیابان انقلاب یکی از دو استخوانبندی اصلی شهر تهران هست. در این محور حد فاصل میدان انقلاب و چهارراه ولیعصر (نمونه موردی) به دلیل وجود کاربریهای جاذب و ایجاد حس تعلق روزانه شهروندانی زیادی را بر خود میبیند. این محور به عنوان لبه مناطق 6 و 11 تهران عمل میکند و به همین دلیل به عنوان نمونه موردی تحقیق انتخاب شده است. شکل ذیل گویای موقعیت محور مورد مطالعه در شهر تهران است.
6
شکل شماره :1 موقعیت محدوده مورد مطالعه در شهر تهران
-5 تحلیل یافتهها
عوامل مختلفی بر میزان حضور پذیری زنان در فضاهای شهری تأثیرگذار هستند، در همین راستا عوامل تأثیرگذار در 5 بعد ذیل دستهبندی شد که مدل مفهومی آن به صورت شکل ذیل قابلبیان هست.
×عوامل تاثیرگذار بر میزان حضورپذیری زنان در فضاهای شهری
دسترسی مقیاس انسانی اختلاط کاربری امنیت ×حس تعلق سرزندگی
مبلمان و پوش کف پیاده و سواره تفکیک× آسمان خط محصوریت هاکاربری مطلوبیت× هاکاربری سازگاری شلوغی و ازدحام× شب در ازینورپرد× مکث فضای وجود در مردم مداخلات میزان× فضا پویایی سبز فضای×
فضا
شکل شماره :2 مدل مفهومی پژوهش
7
از آنجائیکه عوامل مختلفی بر میزان حضور پذیری زنان در فضاهای شهری اثرگذار میباشند ممکن است در شرایط مختلف و بنا بر مقتضیات از اهمیت متفاوتی برخوردار باشند، لذا به منظور تعیین اهمیت عوامل تأثیرگذار از تکنیک AHP استفاده شده است. اهمیت عوامل مشخص میسازد که در تعیین اولویت عوامل موثر کدام عامل باید بیشتر مورد توجه قرار گیرند و به هر عامل چه وزنی داده شود. ضرایب اهمیت عوامل و تعیین اولویت تقدم معیار و زیر معیارهای تعیینشده در جهت اهمیت آنها بر میزان حضور پذیری زنان در فضاهای شهری بر اساس اطلاعات استخراجشده از پاسخهای نمونه پرسش شونده تحقیق در قالب نرمافزار Expert Choice هست. در ابتدا معیارهای اصلی تحقیق بر اساس میزان اهمیت آنها از پاسخ شهروندان مورد اولویتبندی قرار گرفتند که در بین معیارهای مورد بررسی امنیت در رتبه اول اهمیت بر میزان حضور پذیری زنان قرار دارد. نمودار ذیل میزان اهمیت هر کدام را بیان میکند.
شکل شماره :3 میزان اهمیت معیارهای موثر بر حضور پذیری زنان در فضاهای شهری
پس از اینکه معیارهای موثر بر میزان حضور پذیری زنان در فضاهای شهری به صورت شکل فوق اولویتبندی شد، زیر معیارهای ابعاد فوق نیز بر اساس برداشتهای میدانی و پاسخهای دادهشده از طریق نمونه پرسش شودندگان به صورت شکل ذیل اولویتبندی شدند که در ادامه نمودارهای آنان نیز ارائه میشود.
