بخشی از مقاله
درکی که اکنون از میدان وجود دارد همانی اس ت که در ذهن همگان و به طور یکسان از تقاطع چند خیابان که فضایی در میانه آن برای تفکیک حرکت سواره پدید آمده و با ترکیبی از پوشش گیاهی، آب نما و فواره شکل می گیرد و هیچ ارتباط معقولی با انسان، حرکت انسانی و حضور معنی دار انسان برقرار نمی سازد. میدان بر حسب ضرورت های مکانی و زمانی نقش و عملکرد های مختلفی به خود گرفته است. آنچه امروزه در مورد میدان های شهری مطرح است چگونگی فرم، نوع استفاده و پیوند آنها با بافت شهری است؛در حالی که اکثر میدان های نوساز شهری در ایران فاقد طراحی صحیح برای این ویژگی ها است و تنها از جنبه معماری قابل بررسی است و بیشتر، محوطه ای است که به آن میدان اطلاق می شود ولیکن در عمل به اشغال وسایل نقلیه درآمده و به کلی تغییر شکل یافته است.
هدف از این تحقیق بررسی میدان به عنوان یکی از فضاهای مهم شهری در جلب افراد جهت گذراندن اوقات فراغت وهمچنین بررسی مولفه های موثر برای تعیین یک میدان موفق به عنوان یکی از عناصربسیار مهم در فضای شهری وتعیین عوامل موثر بر شدت یا کاهش ترافیک است.ه مچنین دراین تحقیق سعی برآن است که با بررسی وضعیت میدان هفت تیر تهران و تعیین میزان مداخله کاربری های همجوار بامیدان علل افزایش ترافیک را تعیین نمود تا بتوان راهکارهای مناسبی جهت اصلاح شکل میدان و یا چگونگی دسترسی به میدان از خیابان های اطراف ارائه گردد.
مقدمه
میدان عرصه نمایشی است برای زندگی یک شهر،که از حرکت، کوشش و تلاش برای زندگی و سرزندگی شهروندان اش خبر می دهد.میدان با طرح و ترکیب اش به شهر هویت می بخشد و از هویت ساکنان آن خبر می دهد. ارسطو کلیه اصول شهرسازی را در یک جمله خلاصه کرده است: یک شهر باید طوری ساخته شود که ساکنان آن احساس امنیت و رضایت کنند.برای تحقق این امر نباید شهرسازی یک مسئله تکنیکی باشد، بلکه در این مورد خلاقیت های هنری نیز باید به کار گرفته شود[1] .این موضوع هم در دوران باستان،هم در دوران قرون وسطی ورنسانس و هردوره ای که به هنرهای زیبا اهمیت داده شود مشهود است.
فقط در قرن حاضر است که محاسبات دقیق ریاضی اولویت یافته و توسعه شهر وفضاهای مربوط به آن صرفا جنبه تکنیکی یافته است. از این رو فقط بعد ریاضی مسئله حل شده است و بعد هنری آن.[2] امروزه مفهوم یک میدان باز در شهر کاملا دگرگون شده است و به ندرت چنین جاهایی برای برگزاری اعیاد و مراسم خاص یا رفع نیازهای روزانه مورد استفاده قرار می گیرند. عملکرد این مکان ها فقط تامین نورو هوای بیشتر و ایجاد فضای باز در پهنه ای از بافت مسکونی یکنواخت و کسل کننده است و همچنین می تواند برای برخی از بناهای بزرگ چشم انداز بازی پدید آورد تا اثر معمارانه این بناها را بیشتر نشان دهند.[3]ولی در دوران باستان وضعیت کاملا فرق می کرد در آن دوران میدان های اصلی از نیازهای اولیه و اساسی شهر محسوب می شدند زیرا در این مکان ها بخش بزرگی از فعالیت های عمومی شهر جریان داشت.فعالیت هایی که امروزه به جای میدان های باز در فضاهای بسته انجام می گیرد.[4]
در یونان باستان شورای شهردر اگورا و فضای باز تشکیل جلسه می داد.شباهت زیادی بین یک فوروم با فضایی که دور تا دور آن به شکل معمارانه ای محصور و به طرز زیبایی با نقاشی و تندیس های متناسب و زیبا تزئین شده است.این فضاها با توجه به کارکرد مختلفشان برای عامه و با در نظر گرفتن اینکه حکومت عایدات ناشی از آن را صرف مخارج آنجا می کرده تعبیه شده است؛ فوروم برای کل شهر جنبه همان حیاط داخلی یک خانه مسکونی تک واحدی را دارد که دارای تزئینات زیباست[5] .در واقع یک تالار اصلی با مبلمان متفاوت و باشکوه را نشان می دهد.به طوری که می توان گفت در حکم خلق کردن یک فضای داخلی عظیم و مجلل ولی بدون سقف است.
پائوسانیاس در همین زمینه می گوید: مکانی را که فاقد بنای عمومی و میدان است را که هنوز نقش خود را در زندگی اجتماعی حفظ کرده اند و هنوز هم عمومی است.ارتباط و هماهنگی هنوز هم بین این میدان ها با بناها و فضاهای اطرافشان است.این میدان ها مکانی برای تجمع عمومی و برگزاری مراسم و اعیاد بسیار و تردد مردم محسوب می شده است.[6]این میدان ها همواره با ساختمان های با ارزش تاریخی محصور شده اند که نشان دهنده یک زندگی پر جنب و جوش اجتماعی در این میدان هاست.
ولی در عصر حاضر تمایلی به ایجاد چنین مکان هایی برای تجمع مردم نمی باشد، به خصوص در کشور ما نه تنها سعی در ساخت میدان به سبک قدیمی خودمان نمی کنیم بلکه آن میدان های باقی مانده از قدیم که دارای ارزش تاریخی بودند را تخریب کرده و یا به مکانی برای پارک خودرو و رفت و آمدهایمان تبدیل نموده ایم.[7]درحال حاضردر کشور میدان های شهری تمامی نقش هایی را که داشته اند از دست داده اند و فقط نقش ارتباطی خود را حفظ کرده اند و نه تنها دیگر مکانی برای آرامش خاطر و تفریح نیست بلکه مکانی است که سبب سلب آرامش و آسایش انسانی شده است.
در چند دهه اخیر میدان های شهری ما جز نامطلوب ترین میدان های شهری جهان بوده است، به خصوص میدان هایی که فقط برای تسهیل در امر رفت و آمد و ترافیک منظور شده و فقط با اصول دقیق ریاضی ساخته شده است و علی رغم تلاش های معماران و شهرسازان حاصل کار به جز چند مواردی استثنا مناسب و جذاب نبوده است.[8]امروزه مدیران شهری و شهرسازان و شهروندان معتقد به بهسازی میدان های شهری هستند، اما مسئله اصلی چگونگی برخورد با این موضوع و ابزارها و روشهای کارآمد در این زمینه است. این فضاها بدون توجه به فرهنگ ساکنان شهرها و همچنین نیازهای فوری و روزمره شان طراحی می شود و صرفا جنبه صوری و زیبایی ظاهری دارد.
از این رو باید به اهمیت میدان ها و میزان تاثیر فضایی آنها در شهرها و همچنین رابطه آن با هویت ساکنان این شهرها بیشتر توجه کرد. یکی از ابتدایی ترین روش های طبقه بندی فضاهای عمومی شهری تقسیم آن به دو بخش اصلی فضاهای حرکت و فضاهای مکث است.[9] در این روش فضاهای حرکت معبر و فضاهای مکث استقرار میدان نامیده می شود. یکی از عوامل کیفی شهرهای ما ایجاد آرامش در آنهاست که طراحی فضاهای شهری می تواند پیام آور این موضوع باشد. البته توجه به این نکته ضروری است که آنچه در میدان شرقی ایرانی اهمیت داشته کاربرد اجتماعی - اقتصادی آن است که به مراتب بیشتر از کاربرد دسترسی بوده است؛ اما امروزه به علت دوری و بی توجهی به سبک های ایرانی - اسلامی؛ سبک های اصیل ایرانی در طراحی ها، به ویژه طراحی میدان شهری کمرنگ شده است.
[10] از این رو این سوال همواره مطرح است که طراحی میدان شهری باید چگونه باشد؟ یک میدان چه نقشی در شهر ایفا می کند؟آیا صرف زیبایی کافی است؟ آیا میدان ها باید به اشکال زیبایی مزین شوند؟ نقش میدان از نظر هویت بخشی به شهرها چگونه است؟ میدان های شهری در تامین آرامش روحی و روانی شهروندان چه نقشی ایفا می کنند؟ این روزها مشکل اصلی شهر تهران ترافیک سنگین و به تبع آن آلودگی هوا است.ترافیکی که روزگاریست بلای جان آدم های این شهر گشته و برای رسیدن از یک نقطه شهر به نقطه ای دیگر باید ساعات زیادی را بین راه صرف کرد.ازجمله میدان هایی که دیرزمانی است که با این معضل دست به گریبان است میدان هفت تیر تهران می باشد که با فرارسیدن اعیاد و یا مراسم های عزاداری از جمله مکان های تجمع محسوب گشته و درواقع در این شرایط است که به نوعی تبدیل به یک پارکینگ عمومی می گردد.
دراین بین مردم نیز، سرگشته لابه لای خودروها در رفت و آمدند و در ازدحام صداها، عاجز از یافتن مسیری ایمن و خوانا ناچار کناره خیابان را برای عبور و مرور انتخاب می کنند.میدان هفت تیر از جمله میدان هایی ست که در ساعات پایانی روز تبدیل به یک گره ترافیکی گردیده و عملا عبور و مرور از این فضا به دشواری صورت می گیرد.دراین تحقیق سعی برآن است تا اولا تعریف دقیقی از میدان به عنوان یکی از عناصر مهم در فضای شهری تعیین شده و ثانیا علل اصلی بر تشدید ترافیک در میدان هفت تیر مشخص گردیده و راهکارهایی جهت طراحی بهتر میدان ارائه می گردد.
انواع میدان به لحاظ ترافیکی
به طور کلی میدان ها به دو نوع تداخلی و تقدمی تقسیم بندی می شوند.میدان های تداخلی از میدان های تقدمی بزرگتر بوده و وسایل نقلیه در این میدان ها با انجام حرکت تداخلی در طول مسیر خود،حرکت مورد نیاز را انجام می دهند. در میدان های تقدمی وسایل نقلیه ورودی ملزم به رعایت حق تقدم وسایل نقلیه گردشی هستند و بدین لحاظ سطح آنها کوچکتر بوده و ظرفیت آنها از میدان های تقدمی بیشتر است.اما عملکرد مناسب این گونه میدان ها مستلزم رعایت حق تقدم است و لذا استفاده از آنها در صورتی که حق تقدم رعایت نشود نتایج مطلوبی را به دنبال نخواهد داشت و در عمل ظرفیت در نظر گرفته شده برای آن را تامین نخواهد کرد.مطابق دستورالعمل انگلستان میدان های تقدمی به دو نوع معمولی و کوچک - میدانچه - تقسیم بندی می شود.
