بخشی از مقاله
چکیده
میزان استرس افراد به صورت عمده ناشی از دو عامل عدم اطمینان به آینده و عدم کنترل شرایط حاضر می باشد. اما بر اساس بررسی هاي انجام شده محیط زندگی یکی از عوامل اساسی تاثیر گذار در کاهش یا افزایش سطح استرس افراد است. بر اساس مطالعات جهانی امکان حضور مداوم در فضاهاي سبز شهري و محله اي مهم ترین عامل محیطی است که به کاهش سطح استرس در افراد کمک می کند بنابراین لازم است در فرایند تدوین سیاست هاي توسعه شهري به تاثیر فضاهاي سبز شهري بر میزان استرس شهروندان توجه گردد.
اما قبل از مرحله سیاست گذاري باید میزان تاثیر فضاهاي سبز بر کاهش استرس شهروندان در کشور مان بررسی گردد.به این منظور در این پژوهش به بررسی تاثیر فضاهاي سبز شهري بر استرس افراد پرداخته می شود براي رسیدن به این هدف از سنجه PSS - Perceived Stress Scale - براي اندازه گیري سطح استرس گروهی از افراد 35 تا 55 ساله دو محله از محلات شهر تهران استفاده شده است.
این دو محله عبارت اند از محلات کارون و ولیعصر که علیرغم وجود مشکلات اقتصادي و اجتماعی در هر دو محله ، یکی از محلات داراي فضاي سبز متعدد بوده و دیگري فاقد فضاي سبز مناسب است. نتایج این بررسی حاکی از آن است که در دسترس بودن فضاي سبز شهري تاثیر مهمی در کاهش استرس افراد دارد، به گونه اي که تعداد افراد با سطح استرس بالا و بسیار بالا در محلاتی که داراي پارکهاي محله هستند 28 درصد نسبت به محلاتی که داراي اینگونه پارکها نیستند کمتر می باشد.
مقدمه
زندگی شهري همراه با مشکلات روز افزونی مانند بیکاري،شلوغی شهر،آلودگی هوا و ... می باشد که موجب افزایش استرس در میان شهروندان می گردد. فراگیر شدن نظریاتی چون نظریات شهر سالم که خود یکی از محور هاي توسعه پایدار شهري است، نشان از اهمیت جایگاه سطح سلامت در ادبیات شهرسازي و سایر علوم محیطی دارد. به این ترتیب باید تلاش نمود تا از تمام ابزارهاي ممکن جهت کاهش استرس شهروندان بهره جست.
تحقیقات مختلف نشان داده است که دسترسی به فضاي سبز شهري و وجود سبزینگی در شهر می تواند در کاهش استرس افراد موثر واقع گردد. اما بسیاري محققین معتقدند که مسئله فقط وجود فضاي سبز در شهر نیست بلکه نقش فضاي سبز در کاهش استرس زمانی اهمیت می یابد که شهروندان به صورت روزانه با آن در ارتباط باشند. به این ترتیب به نظر می رسد این فضا هاي سبز محله اي واقع در محیط هاي مسکونی هستند که می توانند باعث کاهش استرس شهروندان گردند.
پژوهش حاضر نیز به این موضوع پرداخته و تلاش نموده تا ارتباط میان سطح استرس و فضاي سبز محله اي را به صورت کمی بسنجد. براي این منظور در ابتدا به مرور پیشینه پژوهش پرداخته شده و در قسمتهاي بعدي مطالعه موردي دو محله از شهر تهران انجام شده است و در بخش پایانی نتایج به دست آمده از این مطالعه توصیفی حاضر گردیده و تلاش می گردد تا پیشنهاداتی به منظور مطالعات بیشتر در زمینه تاثیر فضا هاي سبز محله اي در کاهش سطح استرس ساکنین ارائه گردد.
پیشینه پژوهش
رویکردها و نظریات مختلفی در جهت توضیح و سنجش تأثیر محیط زندگی بر سلامت انسان وجود دارند . نظریات معاصري مانند نظریه بهبود استرس الریچ4 پیش بینی کرده اند که مناظر طبیعی استرس را کاهش میدهند در حالی که محیط هاي متراکم ساختمانی و با فضاهاي باز و سبز کم، بهبود استرس را به تأخیر می اندازند.
نظریات تحولی در زمینه ترجیح مناظر، سودمندي مناظر طبیعی را بدین صورت توضیح میدهند که ویژگیهاي مناظر نیازهاي زیستی انسان را ارضا میکنند. محققان در روانشناسی محیط به این موضوع پرداخته اند که اثر بهبود دهندگی مناظر طبیعی، همان دلیلی است که افراد مناظر طبیعی را به مناظر شهري ترجیح میدهند.
علاوه بر موارد ذکر شده شاید بتوان اثرات مثبت حضور در طبیعت را ناشی از تأثیراتی دانست که رنگها بر روي انسان می گذارند . رنگ ها تأثیرات هیجانی و شناختی مختلفی را بر میانگیزانند. رنگ قرمز که توجه بیشتري را جلب میکند موجب فعال سازي و برانگیختگی میشود و هیجان پذیري و زنده دلی را افزایش میدهد و نشانی است از پرخاشگري، خشم و اضطراب ، درحالی که سبز که توجه کمتري را جلب می کند داراي تأثیري مسکن و آرامش بخش است. همچنین بنظر می رسد که رنگها حس هاي ادراکی، شناختی و هیجان افراد را تحت تأثیر قرار میدهند.
در ارتباط با اثرات ذکرشده مطالعات نشان داده اند که زندگی در طبیعت عملکرد قلبی و عروقی را به گونه اي مثبت تحت تأ ثیر قرار می دهد، میزان پاسخهاي فیزیولوژیک به استرس را کاهش میدهد و توانایی سازگاري با وقایع استرس زا را بهبود میبخشد. همچنین مشخص شده است که دیدن مناظر سبز ضربان قلب را کاهش میدهد، تنشهاي ماهیچه اي را از بین میبرد، فشار خون را کاهش و هدایت الکتریکی پوست را افزایش میدهد.
فراتحلیلی که به وسیله بارتون و پرتی - 2010 - 5انجام گرفت ، نشان داد که زندگی در طبیعت و فعالیت در طبیعت عزت نفس و ویژگی هاي خلقی را بهبود میدهد.
هارتیگ و همکاران - 2003 - 6 نیز در پژوهشی که بر رو ي 112 فرد بزرگسال انجام دادند،به این نتیجه رسیدند که زندگی در طبیعت سطح استرس، خشم، پرخاشگري و فشار خون را کاهش میدهد و عاطفه مثبت را افزایش میدهد. - Hartig, Evans, Jamner, Davis, Garling 2003: 109 - هارتیگ و همکاران - - 2009 کاهش استرس را در نتیجه مواجهه با طبیعت و زندگی در فضاي سبز گزارش کردهاند .
از طرف دیگر می توان اختلاف مشاهده شده را ناشی از اثر ي دانست که محیط بر روي شادکامی میگذارد. بر اساس تجربیات بالینی مشخص شده است که افراد ي که در فضاي سبز براي مدت زیادي زندگی میکنند، از میزان شادکامی و آستانه تحمل بالاتر و پرخاشگري کمتري برخور دارند و در نها یت کمتر دچار افسردگی و سایر اختلالات روانی میشوند.
نتیجه یک تحقیق و بررسی نشان داد که سطوح استرس افراد بیکار بیشتر از اینکه با سن ، جنس ، درآمد و میزان کمبودهایشان در ارتباط باشد ، به محیط اطرافشان مرتبط است.آنها دریافتند که سطوح استرس افراد مستقیما با مقدار فضاي سبز اطرافشان مرتبط است که احتمالا هرچه فضاي سبز بیشتر باشد ، استرس افراد کمتر است. این محققان از طریق نمونه گیري از بزاق دهان یک گروه 35 تا 55 ساله ، میزان استرس و میزان سطوح کورتیزول - هورمونی که موقع استرس ترشح می شود - را اندازه گیري کردند.آنها دریافتند که اگر میزان فضاي سبز موجود کمتر از 30 درصد مساحت منطقه زندگی باشد ،اختلال در سطوح کورتیزول - سطوح ناسالم
