بخشی از مقاله
بررسي اثرات طوفان گونو و پيامدهاي آن در استان سيستان وبلوچستان درسال ٨٦
خلاصه
حوادث که به طور ناگهاني اتفاق مي افتد مشکلاتي را در پي دارند در صورت عدم آمادگي کافي خسارات جبران ناپذيري بر پيکره محيط به جاي مي گذارند: بلاياي طبيعي از قبيل : طوفان ، سيل ، خشکسالي، آتشفشان و زلزله همـه ساله موجب مرگ هزاران انسان ، وارد آمدن خسارات عظيم به دارايي ها در سراسر کره زمين و بي خانماني و آواره شدن و نابودي کسب و کار، ده ها هزار نفرمي شوند. بر اساس آ ار منتشره بين سالهاي ١٩٧٦ تا ٢٠٠٥ ميلادي بطور متوسط هر سال ٢٦٦مورد بلاي طبيعي رخ داده است . بلاياي طبيعي عبارت است از" رخداد واقعهايي کـه منجـر بـه خسارت ونابساماني اقتصادي ومرگ ومير وکاهش سـطح خـدمات بهداشـتي گـردد.بطوريکـه نيـاز بـه در خواسـت کمک از منابع غير محلي باشد. استان سيستان وبلوچستان با توجه به نوع اقليم در شمال و جنوب در معـرض آسـيب بوده بطوري که باد ١٢٠ روزه سيستان در شمال و پديده مانسون در بلوچستان هر سـاله خـسارت زيـادي بـه جـا مـي گذارند. هدف از اين مطالعه بررسي اثرات طوفان گونو و پيامـدهاي آن در اسـتان سيـستان وبلوچـستان بـود. جهـت انجام اين تحقيق مکاتبه بـا سـازمانها و ادارات مختلـف ( بهداشـت و درمـان – راه – کـشاوري – آب و...) و جمـع آوري اطلاعات وعملکـرد سـازمان هـاي ديگـر تجزيـه وتحليـل اطلاعـات وداده هـا، حـضور ميـداني و مـشاهده از نزديک (قبل ، درحين و بعداز بحران )،بررسي نقاط ضعف ، قـوت وتـدوين درس آموختـه هـا دنبـال شـد. نتـايج ايـن بررسي نشان داد که بيشترين خسارات در منطقه بلوچستان مربوط به بخـش راه ، آب و کـشاورزي و.... و علـي رغـم خرابي شبکه هاي آبرساني آب شرب ، وپراکندکي آبهاي راکد در منطقـه در منـاطق روسـتايي اپيـدمي بيماريهـايي بومي منطقه از قبيل مالاريا، التور اتفاق نيفتاده است . در اين بررسي مـشخص شـد آمـادگي قبـل از وقـوع حادثـه بـه ميزان زيادي از اثرات نامطلوب مي کاهد. و نياز به وجود برنامـه بلايـا بـراي هـر ارگـاني از اهميـت فـوق العـاده اي برخوردار است . با توجه به اينکه پيامد اکثر بلايا بيماريهاي مختلف مي باشد به دليل آمـادگي در بخـش بهداشـت و همکاري بين بخشي ادارات در بخش هاي آب وفاضلاب ، صدا و سيما و... و مشارکت مردمـي و مـديريت صـحبح بحران گونو شيوع بيماريهاي واگيردار در استان اتفاق نيفتاد. درسال ٨٦ حتي يک مورد بروز وبا مـشاهده نگرديـد و ميزان شيوع بيماري مالاريا نيز نسبت به سال گذشته افزايش پيدا نکرد وتلفات انساني به حداقل رسيد.
کلمات کليدي: طوفان گونو،سيستان وبلوچستان ، باد ١٢٠روزه سيستان ، پديده مانسون
مقدمه
بلاياي طبيعي از قبيل : طوفان ، سيل ، خشکسالي ، آتشفشان و زلزله همه ساله موجب مرگ هزاران انسان ، وارد آمدن خسارات عظيم به دارايي ها در سراسر کره زمين و بي خانماني و آواره شدن و نابودي کسب و کار، ده ها هزار نفرمي شوند. بر اساس آمار منتشره بين سالهاي ١٩٧٦ تا ٢٠٠٥ ميلادي بطور متوسط هر سال ٢٦٦مورد بلاي طبيعي رخ داده است .
مروري بر آمار مرتبط با بلاياي طبيعي در چند دهه اخير حاکي از روند رو به رشد و صعودي تعداد بلاياي طبيعي و ميزان خسارات اقتصادي و اجتماعي ناشي از آنها در نقاط مختلف دنيا مي باشد. تعداد بلاياي طبيعي عظيم طي ٥ دهه پاياني قرن بيستم تقريبا ٤ برابر و هزينه هاي اقتصادي ناشي از آنها تقريبا ١٥ برابر شده است .
روند صعودي وقوع بلايا بطور مستقيم متاثر از تغييرات آب و هواي کره زمين و افزايش جمعيت و بالا رفتن ميزان آسيب پذيري جمعيت جهان بخصوص در کشورهاي در حال توسعه و کمتر توسعه يافته مي باشد.از يک سو تغييرات آب و هوايي کره زمين (گرم شدن کره زمين ) و تخريب محيط زيست توسط انسان باعث افزايش بلاياي جوي از جمله طوفان ، سيل و خشکسالي شده است و از سوي ديگر عواملي همچون رشد جمعيت ، افزايش تراکم جمعيت ، گسترش بي رويه شهرها بر اثر رشد جمعيت و مهاجرت ها، تراکم بيشتر سرمايه و دارايي ها در مناطق پرخطر، توسعه شهرها و مراکز جمعيت در مناطق پر خطر، الگوهاي نامناسب توسعه ، تخريب محيط زيست ، محدوديت هاي مالي دولتها در مواجهه با بلاياي طبيعي، فقر ، بي سوادي و فقدان سيستم هاي آموزشي مناسب و موارد ديگر از اين دست ، منجر به افزايش آسيب پذيري جمعيت جهان و بالطبع افزايش بلايا و خسارات ناشي از آن شده است .
توجه به اين نکته ضروري است که در اين سالها عواقب اجتماعي و اقتصادي بلاياي طبيعي در کشورهاي در حال توسعه شديدتر و بيشتر بوده است . در اين مناطق فقر و فشار جمعيت باعث افزايش جمعيت و تراکم آن در مناطق خطر خيز و در نتيجه افزايش آسيب پذيري و افزايش تلفات جاني و مالي در صورت بروز حوادث طبيعي مي شود. در برخي موارد بلاياي طبيعي در ظرف چند دقيقه پيشرفت هاي اقتصادي و اجتماعي کشورهاي در حال توسعه که حاصل سالها تلاش آنها بوده است را نابود کرده اند.گرچه زيان بارترين بلاياي طبيعي از نظر ميزان خسارات اقتصادي در سالهاي اخير بيشتر در کشورهاي توسعه يافته و به علت تجميع دارايي هاي بسيار زياد در معرض بلاياي طبيعي رخ داده است . با اين وجود خسارات ناشي از سوانح طبيعي بزرگ در کشورهاي در حال توسعه و تاثير آن بر عوامل اقتصادي همچون توليد ناخالص داخلي و درآمدهاي دولت مي تواند بسيار مخرب تر از کشورهاي توسعه يافته باشد.
در سالهاي اخير کمک هاي مالي براي بازسازي خسارات ناشي از بلاياي طبيعي اصلي ترين مولفه هاي وام هاي ارائه شده توسط بانک جهاني و بانک هاي توسعه بين المللي بوده است . گرچه اين سازو کار با عنايت به توسعه بيشتر کشورهاي در حال توسعه و آسيب پذيرسرمايه آنها در برابر مخاطرات طبيعي و محدوديت هايي که سازمان هاي اهدا کننده وام با آنها روبرو هستند، نمي تواند تداوم چنداني داشته باشد.
از اينرو بلاياي طبيعي و خسارات و پيامدهاي ناشي از آن به يک چالش جهاني تبديل شده و توجه به پيشگيري و حداقل سازي خسارات و پيامدهاي اقتصادي و اجتماعي بلاياي طبيعي بخصوص در کشورهاي در حال توسعه از جمله ايران بيش از پيش برجسته مي نمايد.
جمهوري اسلامي ايران که بدليل شرايط اقليمي و جغرافيايي خاص خود از جمله کشورهاي خطرخيز دنيا محسوب مي شود در دهه هاي اخير در اثر وقوع بلاياي طبيعي خسارات و هزينه هاي عظيم اقتصادي و اجتماعي را متحمل شده است .زلزله بم با بيش از ٢٦ هزارکشته و تخريب ٨٠ درصد ساختمان هاي شهر در ١٢ ثانيه نمونه اي از اينگونه بلايا مي باشدکه به دليل عمق فاجعه نمود جهاني داشت . بر اساس آمار موجود، ايران در بين سال هاي ١٩٩٤ تا ٢٠٠٣ ميلادي با ٦٤,٣ ميليون نفر آسيب ديده از بلاياي طبيعي، پس از کشورهاي چين و هند در مقام سوم جهان قرار داشته است . در اين سالها بطور متوسط ساليانه
١١٠٩٨٩ نفر از هر يک ميليون ايراني به نحوي از يکي از بلاياي طبيعي دچار آسيب مالي يا جاني شده است که از اين نظر ايران در بين کشورهاي جهان داراي مقام هفتم مي باشد.همچنين با ٣٢٦٩٨ کشته در طي ١٠ سال (٢٠٠٣-١٩٩٤) ايران پس از کشورهاي هند و چين در جايگاه سوم جهان قرار دارد.
همچنين بر اساس آمار منتشره از سوي دبيرخانه راهبرد کاهش بلاياي طبيعي سازمان ملل متحد(UNISDR) بين سالهاي ١٩٠٠ تا ٢٠٠٤ در ايران زلزله ٩٥ درصد و سيل ٥ درصد کشته ها، خشکسالي ٩٢ درصد، سيل ٥ درصد و زلزله ٣ درصد آسيب ديدگان (جاني و مالي) و زلزله ٤٥ درصد، خشکسالي ٤٠ درصد و سيل ١٥ درصد خسارات و آسيب هاي اقتصادي را به خود اختصاص داده اند.
مروري بر آمارهاي مرتبط با خطر خيزي و آسيب پذيري کشور ايران در مواجهه با بلاياي طبيعي بر اهميت موضوع مي افزايد.بر اساس مطالعات برنامه توسعه سازمان ملل متحد(UNDP) بين سال هاي ١٩٨٠ تا ٢٠٠٠ ميلادي بطور متوسط سالانه
١٣٠ ميليون نفر در سراسر جهان در معرض خطر زلزله قرار داشته اند که در اين ميان سه کشور ايران ، افغانستان و هند بالاترين آسيب پذيري نسبي را به خود اختصاص داده اند.در طي اين سال ها ٣٠ درصد کشته هاي ناشي از زلزله در سراسر جهان به ايران تعلق داشته و بطور متوسط سالانه ٢ ميليون نفر(٣,٦ درصد جمعيت ) از جمعيت ايران در معرض خطر زلزله قرار داشته اند(جايگاه سيزدهم جهان ).همچنين طي ٢٠ سال مورد مطالعه بطور متوسط سالانه ١١ ميليون نفر(١٨,٢٦ درصد جمعيت ) در معرض خطر سيل (جايگاه هفتم جهان ) و ٦,٣ ميليون نفر(١٠,٥ درصد جمعيت ) در معرض خطر خشکسالي(جايگاه دوازدهم جهان ) قرار گرفته اند ( ١ ). بلاياي طبيعي عبارت است از رخداد واقعهايي که منجر به خسارت ونابساماني اقتصادي ومرگ ومير وکاهش سطح خدمات بهداشتي گردد .بطوريکه نياز به در خواست کمک از منابع غير محلي باشد آمادگي در مقابل بلا اثرات نامطلوب خطر را از طريق اقدامات آماده سازي موثر براي تسريع عمليات اضطراري ، نوسازي وجبران خسارت ، به حداقل مي رساند ( به حداقل رساندن اثرات نامطلوب خطر از طريق اقدامات موثر احتياطي) بهر حال در مواجهه با طوفان يا هر بلاي طبيعي ديگري اقداماتي قبل وبعد از وقوع آن لازم الاجرا است که مي توان اين اقدامات را در پنج مرحله نشان داد١- پيشگيري وآمادگي ٢- پيش بيني واعلام خطر ٣- امداداوليه ٤- اسکان موقت ٥- بازسازي (٢) تجربه نشان داده کشور هائيکه در برابر بحران ها آمادگي پيدا کرده اند کمترين خسارت را متحمل مي شوند به عبارتي شناخت از بحران وانجام اقدامات پيشگيرانه نقش موثري در به حداقل رساندن خسارات ناشي از بلايا خواهند داشت (٢ ) . استان سيستان وبلوچستان با مساحتي درحدود ١٨٧٥٠٢ کيلومتر مربع درناحيه جنوب شرقي باجمعيتي بالغ ٢٤٠٥٧٤٢نفر پهناورترين استان کشور بوده .از نظر اقليمي در عرضهاي مياني و جزء مناطق خشک و نيمه خشک است و دامنه تغييرات زياد بارندگي سالانه کمي بارش و توزيع زماني نامناسب از مهمترين ويژگيهاي اين مناطق است . استان سيستان وبلوچستان به دليل گستردگي زياد و اقليم متفاوت در شمال و جنوب استان در معرض آسيب هاي متفاوتي است بادهاي ١٢٠ روزه در شمال استان در منطقه سيستان و بارندگي هاي مونسون در بلوچستان در فصول گرم مردم اين مناطق را با مشکلات زيادي مواجه ساخته است . نمونه بارز آن در ابتداي سال ٨٦ طوفان گونو و مونسون در بلوچستان علاوه بر تلفات انساني خسارات مالي فراواني را به بار آورد.(٥) .
هدف از اين مطالعه بررسي اثرات طوفان گونو و پيامدهاي آن در استان سيستان وبلوچستان در سال ٨٦ بود.
طوفان گونو : (گرد باد درياي گوند )
طوفان گونو يک اتفاقي طبيعي است که همه ساله بر روي اقيانوس هند تشکيل ميشود و بـدليل شـکل گيـري اوليـه در مالـديو طوفان گونو شهرت يافت .
مشخصات طوفان حاره اي گونو
- محل تشکيل : اقيانوس هند
- نحوه تشکيل : اين طوفان حاره اي در عرضهاي نزديک استوا در روي آبهاي اقيانوس هند که دماي آن بيـشتر از ٢٦ درجـه سلسيوس است تشکيل شد .
- سرعت حرکت بين ٢٠٠ – ١٥٠ کيلومتر در ساعت چرخنـده هـايي بـا سيـستم کـم فـشارکه بـا فعاليـت رعـد و بـرق همـراه هستند.خلاف عقربه هاي ساعت مي چرخند و بادهايي با سرعت بالا ايجاد مي کنند اين وضعيت پديده کم فـشارحاره اي نـام دارد وقتي سرعت باد چرخنده گرمسيري به ٥٩ تا ١١٧ کيلومتر در ساعت مي رسد آن را توفان حاره اي مي نامنـد . امـا وقتـي سرعت باد از ١١٨ کيلومتر در ساعت فراتر مي رود آن را هاريکن مي نامند .
مسير حرکت اين طوفان از مبداً تشکيل به سوي غرب حرکت کرد و در حين حرکـت بـه سـوي غـرب از جنـوب هندوسـتان وارد سيلکون حاره اي گرديد .
مورخ ٨٦.٣.١٤ تغيير مسير داده به سوي شمال غرب وارد محدود جنوبي در عمان گرديد .
در ادامه حرکت از روز سه شنبه مورخ ٨٦.٣.١٥ به آبهاي ساحلي ايران و پاکستان نزديک شد و سبب طوفاني شدن دريا ابتدا درنزديک سواحل بندر چابهار که بيشترين ارتفاع موج را در نيمه شب به مقدار ٥.٨٠ متـر در فاصـله ٤ کيلـومتري از بنـدرگاه ايجاد کرد سپس کمي کاهش يافته و ارتفاع موج به ٢.٥ متر رسيد و مجددًا رونـد افـزايش يافـت و درسـاعت ٨ صـبح محلـي چهارشنبه ٨٦.٣.١٦ ارتفاع موج به ٤ متر رسيد.(٦،٧)
روش کار:
مکاتبه با ادارات و ساز مانهاي مختلف و بررسي خسارت وارده و تجزيه وتحليل گزارشات ، حضور ميداني و مشاهده از نزديک
يافته ونتيجه گيري :
خسارات عمده وارده به بخش هاي ذيل بطور خلاصه آمده است :
خسارات بخش راه :
دراستان سيستان و بلوچستان درحوزه استحفاظي اداره کل ايرانشهر در بلوچـستان جنـوبي خـسارت وارده در منـاطق آسـيب ديده به وسعت ٩٠.٠٠٠ کيلومتر مربع شامل شهرستانهاي ايرانشهر ، سرباز ، نيکشهر و چابهار و کنارک ميزان هفتـصد ميليـارد ريال مي باشد.
خسارات بخش آب :
