بخشی از مقاله
چکیده
صنایع دستی یکی از مهمترین انواع کسب و کارهای خانگی محسوب می شود که با توجه به نیاز داشتن به سرمایه اندک در مقایسه با سایر کسب و کارها و انجام کار در محیط منزل، با شرایط زندگی زنان هماهنگی بسیار داشته و می تواند در کاهش نرخ بیکاری و فراهم آوردن فرصتهای کارآفرینی برای زنان تأثیر زیادی داشته باشد. تحقیق حاضر نیز در همین رابطه با هدف شناسایی مشکلات توسعه صنایع دستی برای زنان روستایی شهرستان ایلام به انجام رسیده است. تحقیق حاضر از لحاظ ماهیت داده ها کمی، از نظر هدف کاربردی و از نظر نحوه گردآوری داده ها از نوع تحقیقات توصیفی- پیمایشی میباشد. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه جمعیت زنان روستایی فعال اقتصادی شهرستان ایلام - 500 - میباشد.
روش نمونهگیری در این تحقیق تصادفی طبقهای با انتساب متناسب بوده و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 217 نفر تعیین گردید. ابزار گردآوری دادهها پرسشنامه بوده است که روایی آن توسط نظرات صاحبنظران تأیید شد، و پایایی پرسشنامه با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ به میزان 98 درصد تعیین شد. برای تجزیه و تحلیل دادهها از آمار توصیفی مانند شاخص های فراوانی، میانگین، واریانس، انحراف معیار و ضریب تغییرات و جهت دسته بندی مشکلات از روش تحلیل عاملی با رویکرد اکتشافی استفاده شد. نتایج تحلیل عاملی نشان داد که مشکلات توسعه صنایع دستی را میتوان در قالب 4 عامل شامل مشکلات بازار رسانی و بازاریابی، مشکلات اجتماعی - فرهنگی، مشکلات اقتصادی و مشکلات صادرات و واردات، دسته بندی کرد که این مشکلات در مجموع حدود 64 درصد از واریانس کل را تبیین کرده اند.
مقدمه
توسعه کسب و کارهای خانگی از جمله راهکارهای مناسب برای توسعه اشتغالهای خرد و متوسط به ویژه برای جمعیت وسیعی از زنان و جوانان که دارای مهارت کافی در انجام برخی از کارها هستند اما به دلیل بازار نامناسب اشتغال نمیتوانند جذب بازار شوند، میباشد. تجربه بسیاری از کشورها نشان میدهد مشاغل خانگی راهکاری مناسب برای کاهش نرخ بیکاری و فراهم ساختن زمینه اشتغال زنان و جوانان، محسوب میشود.
فعالیت اقتصادی در محیط خانگی و یا محلهایی در مجاورت محل زندگی، امکان مشارکت اعضای خانوار برای انجام یک فعالیت اقتصادی مشترک، جلوگیری از رفت و آمدهای شهری و در نهایت صرفهجویی هزینههای اجتماعی و در کنار خانواده بودن یکی از اعضای سرپرست خانوار، از جمله مزایای مشاغل خانگی است. کسب و کارهای کوچک را در توسعه اقتصادی دارای اهمیت میدانند و میگویند: بخش خصوصی و کسب وکارهای کوچک و متوسطی که در آن وجود دارد، میتواند به عنوان یک "موتور محرکت توسعه" مطرح گردد. - احمدپور داریانی و همکاران، . - 1388
کسب و کار خانگی آن دسته از فعالیتهایی است که از سوی عضو یا اعضای خانواده در فضای مسکونی در قالب یک طرح کسب و کار بدون مزاحمت و ایجاد اختلال در آرامش واحدهای مسکونی همجوار شکل میگیرد و منجر به تولید خدمت و یا کالای قابل عرضه به بازار خارج از محیط مسکونی میشود. طبق آمار جهانی زنان سهم بزرگی در مسؤولیت تولید در جهان را دارند و 2/3 درصد کل ساعات کار بر عهدهی آنهاست، در مقابل فقط 1/3 درصد نیروی کار را تشکیل میدهند و در سطح جهان فقط 1/10 درصد درآمدهای دنیا را به خود اختصاص دادهاند - محمدی، . - 1385 یکی از مهمترین معیارهای سنجش درجه توسعه یافتگی یک کشور، میزان اهمیت و اعتبار است که زنان در آن کشور دارا میباشند.
اکنون نگاه جهان، بیشتر به سوی زنان معطوف شده است زیرا امروزه برای تحقق توسعه اجتماعی تسریع فرآیند توسعه اقتصادی و محقق شدن عدالت اجتماعی چنانچه به زن به عنوان نیروی فعال و سازنده نگریستهشود، قطعاً تأثیری بسیار در روند توسعه و افزایش کمی و کیفی نیروی انسانی آن جامعه خواهد داشت نقش زنان در توسعه، مستقیماً با هدف توسعه اجتماعی و اقتصادی بستگی داشته و از این رو در تحول همه جوامع انسانی، عاملی بنیادی محسوب میگردد - همان - . کنش و واکنش توسعه فرهنگی و مشارکت زنان در جامعه امری ضروری و حتمی است چنان که عدم حضور زنان در عرصههای مختلف به خاطر علل و عوامل مختلفی است که در تمام دوران گذشته بر سر راه مشارکت زنان وجود داشته است.
این رکود و انحطاط فکری، فرهنگی و اقتصادی و . . . برای زنان با تأثیر بر فرهنگ عمومی جامعه توسعه آن را در تمام ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را مختل میسازد - ناجی زاده، . - 1382 کسب و کارهای خانگی از نظر اشتغالزایی و به خاطر نوآوریهایی که در تولید و عرضه خدمات ایجاد کرده به یکی از بخشهای حیاتی اقتصادی کشورهای پیشرفته تبدیل شده است. توسعه کسب وکارهای خانگی میتواند به ایجاد ثروت اقتصادی و تشکیل سرمایه اجتماعی کمک کند، از آنجا که زنان در محل زندگی خودشان کار میکنند زمینه ترویج کسب و کارهایی که فرصتهای اشتغال محلی یا بومی خلق میکنند به وجود میآید و منطقهی مورد فعالیت از نظر استخدامی به خودکفایی میرسد همچنین دستیابی به رشد اقتصادی پایدار نیز تسهیل میگردد - برخورداری، . - 1389
توسعه کسبوکارهای خانگی فرصت مناسبی را برای اجرای یک ایده کارآفرینانه با ریسک و هزینههای بسیار پایین فراهم میکنند، به طوری که آن را مرکز رشدی برای کسب و کارهای کوچک و متوسط و تبدیل آن به یک کسب و کار واقعی میدانند. مطالعات نشان میدهد که بیش از 70 درصد کارآفرینان موفق در ابتدا کار خود را از خانه شروع کردهاند - فینمارک4، . - 2006 صنایع دستی به عنوان یکی از مهم ترین انواع کسب و کار خانگی محسوب می شود که سهم آن در تولید ناخالص داخلی 2/9 درصد است.
در شرایط فعلی که مسئله بیکاری و ایجاد اشتغال مولد همراه با افزایش تولید داخلی و توسعه صادرات غیرنفتی و فراهم نمودن زمینه مشارکت آن در فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی مهمترین دغدغه مسئولین و رئوس برنامههای توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور را تشکیل میدهد توجه به صنایع دستی و اهمیت آن بیش از بیش گردیده زیرا صنایع دستی علاوه بر جاذبههای هنری و فرهنگی و سهولت آموزش و فراگیری آن از کمترین هزینه سرانه آموزش و ایجاد فرصت شغلی در میان بخش های مختلف فعالیتهای صنعتی برخوردار است. در این میان صنایع دستی روستایی که به نوعی تداعی کننده بخشی از سنت های اصیل ایرانی است، نه تنها موجب اشتغال پایدار در روستاها می شود بلکه منبع درآمد مهمی برای خانوارهای روستایی بوده و نقش بسیار مهمی در کاهش مهاجرت روستاییان دارد. در استان ایلام هنوز زنان نتوانستهاند از نظر شاخصهای توسعه جایگاه مناسبی را پیدا کنند.
طبق آمارهای منتشره از طرف سازمان مدیریت و برنامهریزی، مرکز آمار ایران و یونیسف، زنان استان ایلام از نظر سهم نسبی درآمد، تعداد متخصصان و دستیاران آنها، کارکنان خدماتی و فروش، کارکنان امور دفتری و نرخ فعالیت اقتصادی نسبت به مردان دارای رتبههای بسیار پایینتر از حد میانگین کشور هستند. بنابراین هدف از انجام این پژوهش شناسایی مشکلات توسعه کسب و کارهای خانگی صنایع دستی برای زنان روستایی شهرستان ایلام بوده است.
پاپ زن وهمکاران - - 1390 آموزش های فنی حرفه ای مورد نیاز زنان در زمینه صنایع دستی را بررسی کرده و نشان داده اند که به علت محدودیت اعتبارات و نبود صرفه اقتصادی امکان اشتغال زنان روستایی در زمینه صنایع دستی محدود است و جهت برطرف کردن این مشکل تشکیل شرکت های تعاونی زنان و تعاونی فرش بافی را پیشنهاد کرده اند. میرکتولی و مصدق - - 1389 در پژوهش خود نشان داده اند که گردشگری روستایی در رونق صنایع دستی در دهستان استرآباد شهرستان گرگان نقش مؤثری دارد. رستمی - - 1383 وضعیت اشتغال زنان روستایی استان مازندران را در بخش صنایع دستی بررسی کرده و نشان داده است که بیشترین جمعیت زنان در رشته فرش بافی مشغول به کار هستند و تقریبا به ازای هر 40 نفر قالی باف یک نفر در رشته های دیگر صنایع دستی فعالیت دارد. پس از فرش رشته هایی چون گلیم بافی، سوزن دوزی، گل دوزی و هنرهای چوبی در اولویب های بعدی قرار دارند.
یزدان پناه و صمدیان - - 1388 عوامل مؤثر بر موفقیت شرکتهای تعاونی صنایع دستی را بررسی کرده . نشان داده اند که مواردی نظیر نگرش اعضا نسبت به اصول تعاونی، برگزاری دوره های کارآموزی و شرکت مداوم اعضا در این دوره ها، همکاری و حمایت نهادهای مختلف، تشکیل مجمع عمومی و رعایت تصمیمات گرفته شده در مجمع، تهیه بموقع مواد خام و همچنین ارائه پاداش مادی و غیرمادی به اعضا با موفقیت تعاونی های صنایع دستی رابطه داشتند. مطیعی لنگرودی - - 1380 مهمترین مشکلاتی را که سبب ایجاد رکود در کارآیی صنایع دستی در نواحی روستایی شهرستان مشهد شده است را در قالب کمبود سرمایه، ضعف بازار و بازاریابی برای تولید صنایع دستی، ضعف مهارت و آموزش شاغلان در صنایع دستی و مشکلات مربوط به محیط کار از نظر فنی و بهداشتی برشمرده است.
پورآتشی - 1389 - در تحقیقی تحت عنوان "کسب و کار خانگی، گزیداری جهت کاهش فقر و جلوگیری از مهاجرت روستاییان" به این نتیجه رسید که بهترین راهکار توسعه فرهنگ کارآفرینی در روستاها ارتقای سواد کارآفرینی زنان روستایی از طریق برنامههای آموزشی و ترویجی مختلف است. صرفاً توسعه سواد خواندن و نوشتن - سواد عمومی و پایه - راهگشای مسائل روستایی نخواهد بود، بلکه توسعه مجموعهای از سوادهای فرهنگی فناوری و اطلاعاتی باعث توانمند شدن روستاییان شده و آنان را در ایجاد، توسعه و بهرهبرداری از کسب و کارها و منابع خود یاری میرساند.
رودگر نژاد و کیاکجوری - - 1389در تحقیقی تحت عنوان" چالش ها و موانع کسب و کارهای خانگی"مهمترین راهکارهای این نوع کسب و کارها را چنین برشمردند:بکارگیری سیاستهای تشویقی و حمایتی از صنایع کوچک بخصوص تولیدات خانگی،اتخاذ راهکارها و راهبردهای توسعه صادرات تولیدات خانگی،سیاست های حمایتی در بازاریابی،بازارشناسی و تبلیغات در سطح جهانی،استفاده ازتکنولوژی جدید و تشویق و ترغیب کارآفرینان خانگی به استفاده از نوآوری و خلاقیت های تولید محصولات ویژه و منحصر به فرد و تأمین نیازهای مالی و اعتباری از طریق تعدیل سیاست های مالی و پولی برای تأمین نیازهای مالی،محدودیت های بازرگانی،صادرات و قوانین حقوقی. بهادری - 1389 - در اثر خود تحت عنوان توانمندسازی زنان سرپرست خانوار، محدودیتهای فردی نظیر سطح علمی و مهارتی پایین، محدودیتهای خانوادگی نظیر عهده دار بودن نقش همسری و مادری و محدودیتهای اجتماعی همچون عدم پذیرش فعالیتهای زنان از سوی برخی افراد در جامعه را از موانع توسعه کارآفرینی زنان در کشور و به ویژه در استان خوزستان معرفی نموده است.
