بخشی از مقاله
بررسی اثرات فناوری اطلاعات بر توانمندسازی شغلی کارکنان (شرکت ایران خودرو تهران)
چکیده
ظهور فناوری جدید اطلاعات و تاثیری که بر جنبه های گوناگون زندگی داشته است، به ظهور برخی تحولات بنیادی در روابط جوامع بشری منجر شده است. این پدیده با سرعتی چشمگیر خواسته های بشر را تحت تاثیر قرار داده و نیازهای جدیدی را بوجود آورده است. امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات را می توان به عنوان ابزاری نیرومند برای ارتقاء کیفیت و کارایی کارکنان مورد استفاده قرار داد. توسعه روزافزون ابزارهای مبتنی بر این فناوری ها و سرعت فراوان تطبیق آن با نیازمندی های انسان موجب شده تا شکل جدیدی از محیط یادگیری و تعاملی خلاق، فعال و فراگیر ایجاد شود. امروزه اطلاعات یکی از مهمترین منابع قدرت در سازمان ها بشمار می رود، براین اساس کسب اطلاعات بویژه اطلاعاتی که به نظر می رسند نقش محوری یا راهبردی در سازمان داشته باشند، می توانند برای ساختن یک پایگاه قدرت و نیز اعمال نفوذ در سازمان بکار رود. در این تحقیق سعی شده است از دیدگاه کارکنان شرکت ایران خودرو تهران ارتباط بین فناوری اطلاعات و توانمندسازی کارکنان مورد بررسی واقع شود. در این پژوهش ابتدا میزان کاربرد فناوری اطلاعات را در سازمان مورد بررسی قرار داده، پس از اطمینان یافتن از کاربرد آن، اثرات آن را بر توانمندسازی شغلی کارکنان بررسی نموده ایم. بدین منظور ابتدا شاخص های مرتبط با توانمندسازی که شامل : بهبود کیفیت عملکرد، دانش و آگاهی، فرصت های شغلی، استقلال و آزادی کاری، مسئولیت تصمیم گیری، خودکنترلی و توسعه حرفه ای را شناسایی نمودیم. یافته های این پژوهش در بخش آزمون فرضیه ها نشان داد که بین بکارگیری فناوری اطلاعات و به ترتیب بهبود کیفیت عملکرد 0/011) (α =، فرصتهای شغلی (α = 0/000)، استقلال و آزادی کاری (α = 0/000)، مسئولیت تصمیم گیری (α = 0/002)، خودکنترلی (α = 0/000)، و توسعه حرفه ای کارکنان (α = 0/000)، رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
کلمات کلیدی: فناوری اطلاعات، توانمندسازی، شرکت ایران خودرو تهران، کارکنان، روش های تجزیه و تحلیل داده ها
.1 مقدمه
اگرچه استفاده از رایانه از سال های دهه 50 میلادی در سازمان های بزرگ کشورهای صنعتی و توسعه یافته رایج بوده است ولی موضوع فناوری اطلاعات حتی تا دهه 80 میلادی کمتر در فرهنگ مدیریت و منابع درسی آن مشاهده می
شود. فناوری اطلاعات مفهومی است که تا به امروز تعریف جامع و دقیقی از آن ارائه نشده است. برخی در تعاریف خود بر محور فناوری اطلاعات تاکید دارند و آن را مجموعه ای از سخت افزار، نرم افزار، پایگاه داده ها و دیگر تجهیزات ارتباطی می دانند و گروهی نیز با توجه به نوآوری های حاصل از آن، به مجموعه ای از سیستم ها، کاربران و مدیریت اطلاعات سازمان تاکید دارند که می تواند شیوه کسب و کار را دچار تحول کند و به عنوان یک برتری رقابتی در محیط های کسب و کار امروز مطرح شود. در کشور ما نیز اگرچه گام هایی در به کارگیری آن در زمینه های مختلف برداشته شده است ولی هنوز ناشناخته است.
بکارگیری فناوری اطلاعات و به طور خاص سیستم های اطلاعاتی به تسهیل کنترل و نظارت بر سازمان می انجامد و از این طریق حیطه نظارت مدیران، برخلاف ساختارهای سنتی که یک محدودیت به حساب می آمد می تواند گسترش یابد. گسترش حیطه نظارت، تعداد مدیران سطوح میانی و کارشناسان را کاهش می دهد و از این طریق تعداد سطوح مدیریتی در بخش های میانی سازمان تقلیل می یابد . همچنین فناوری اطلاعات از طریق مهندسی مجدد به تقلیل فرآیندها، کاهش زمان انجام کارها و تعداد منابع انسانی در سطح عملیات می انجامد. که در نهایت، کاهش نیروی انسانی در سطح عملیات در کنار گسترش حیطه نظارت مدیران از طریق بکارگیری سیستم های مکانیزه، کارایی مدیران و سازمان را بطور چشم گیری ارتقاء می دهد. همان گونه که بیان شد این امر به کاهش تعداد مدیران سطوح میانی و سطوح مدیریت میانی و در نتیجه مسطح شدن سازمان می انجامد. (صرافی زاده، 1388، ص .(253
در عصر نوین، سازمان ها در ابعاد و جنبه های مختلف به طور چشمگیر بر اطلاعات و فناوری اطلاعات تأکید دارند. اطلاعات قدرت است و هرکسی از آن برخوردار شود، صاحب قدرت است. با توجه به اینکه فناوری اطلاعات در سراسر دنیا در حال رشد می باشد و سازمان ها و شرکت ها نیز برای بقای خود نیازمند این فناوری می باشند و هر سازمانی که این موضوع را نادیده انگارد، دچار افول خواهد شد. اهمیت فناوری اطلاعات در کاهش نقش منابع انسانی و نظام مندی رابطه انسان و ماشین است. این اثر موجب ناخشنودی انسان از کار با سیستم و احساس ماشینی شدن فرد است. فرد خود را جزیی از سیستم ماشینی می پندارد که هیچ گونه اختیاری ندارد و به خواسته ها و روحیات و جنبه های انسانی وی توجه نمی شود. توجه به فناوری اطلاعات جهت رسیدن به اهداف سازمان امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. کارکنان با دسترسی به اطلاعات صحیح و کافی قادر به انجام وظایف خود خواهند بود و فناوری اطلاعات ابزاری مناسب جهت تهیه و پردازش و نگهداری اطلاعات می باشد. این ابزار در سازمان، اطلاعات موردنیاز کارکنان را در مواقع لزوم در اختیار آنها قرار می دهد.
.2 اهداف پژوهش و فرضیه های پژوهش
هدف اصلی پژوهش تعیین نقشی است که فناوری اطلاعات می تواند در کارآمدتر شدن و اثربخش تر شدن سازمان از طریق توانمندسازی کارکنان انجام نماید که برای وصول به این هدف اصلی لازم است اهداف جزیی مشروحه ذیل نیز وصول گردد. اهداف فرعی پژوهش به ترتیب زیر دنبال میگردد:
– 1 تعیین رابطه بین فناوری اطلاعات و بهبود کیفیت عملکرد کارکنان شرکت ایران خودرو تهران .
– 2 تعیین رابطه بین فناوری اطلاعات و استقلال و آزادی کاری کارکنان در شرکت ایران خودرو تهران . – 3 تعیین رابطه بین فناوری اطلاعات و افزایش دانش و آگاهی کارکنان در شرکت ایران خودرو تهران .
– 4 تعیین رابطه بین فناوری اطلاعات و افزایش فرصت های شغلی کارکنان در شرکت ایران خودرو تهران . – 5 تعیین رابطه بین فناوری اطلاعات و افزایش مسئولیت تصمیم گیری کارکنان در شرکت ایران خودرو تهران .
– 6 تعیین رابطه بین فناوری اطلاعات و افزایش خودکنترلی کارکنان در شرکت ایران خودرو تهران . – 7 تعیین رابطه بین فناوری اطلاعات و توسعه حرفه ای کارکنان در شرکت ایران خودرو تهران .
فرضیه اصلی پژوهش بررسی میکند نه آیا بکارگیری فناوری اطلاعات موجب توانمندسازی کاری کارکنان سازمان شده است و بر اساس آن فرضیه های فرعی به ترتیب زیر طرح شده اند.
– 1 بکارگیری فناوری اطلاعات منجر به بهبود کیفیت عملکرد کارکنان سازمان شده است . – 2 بکارگیری فناوری اطلاعات منجر به افزایش دانش و آگاهی کارکنان سازمان شده است .
– 3 بکارگیری فناوری اطلاعات منجر به افزایش فرصت های شغلی کارکنان سازمان شده است . – 4 بکارگیری فناوری اطلاعات منجر به استقلال و آزادی کارکنان سازمان شده است .
– 5 بکارگیری فناوری اطلاعات منجر به افزایش مسئولیت تصمیم گیری کارکنان سازمان شده است . – 6 بکارگیری فناوری اطلاعات منجر به افزایش خودکنترلی کارکنان سازمان شده است .
– 7 بکارگیری فناوری اطلاعات منجر به توسعه حرفه ای کارکنان سازمان شده است .
.3 قلمرو تحقیق (موضوعی، مکانی، زمانی )
در این تحقیق به بررسی نقش فناوری اطلاعات و اثرات بکارگیری آن بر توانمندسازی کارکنان می پردازیم و به این مقوله می پردازیم که کاربرد فناوری اطلاعات در سازمان تا چه حد توانسته است موجبات توانمندسازی کارکنان را فراهم سازد.
قلمرو مکانی تحقیق، شرکت ایران خودرو تهران می باشد. مطالعات مقدماتی این پژوهش در اواسط بهمن ماه سال 1393 آغاز شده و کار تحقیق سعی می شود تا اواخر تیر ماه سال 1394 پایان یابد.
.4 تعریف مفهومی و عملیاتی واژه ها
بهبود کیفیت عملکرد: بهبود کیفیت عملکرد به معنی افزایش تولید و بازدهی، بالا بردن کیفیت، کاهش هزینه و غیره می باشد. (وتن و کمرون، 1387، ص (26
تعریف عملیاتی : بهبود کیفیت عملکرد شامل کاهش اشتباهات، افزایش سرعت ارائه خدمات، رضایت مشتری و رعایت قوانین و مقررات می باشد.
استفلال و آزادی کاری:استقلال به نیاز فرد برای مشارکت در تصمیم گیری هایی که روی وظایف او اثر می گذارد، برای اعمال نفوذ در کنترل موقعیت های شغلی، آزادی عمل، اظهارنظر و داشتن حق رای در کار اشاره دارد. (زرگر، 1382، ص (25
تعریف عملیاتی : استقلال و آزادی کاری شامل فرصت بروز خلاقیت، عدم وجود برنامه دقیق و مشخص، میزان سرپرستی دقیق، تشویق به ابزار عقاید و ارائه طرح های نو و نوین می باشد.
مسئولیت تصمیم گیری :انسان سازمانی فردی ذیحق در تصمیم گیری های مختلف سازمان ها است. این نکته را نمی توان انکار کرد که تصمیم های سازمانهای مختلف به شکل های گوناگون بر زندگی کارکنان و شهروندان تاثیر می گذارد و از این جهت باید حق برای آنها قائل شویم که بتوانند با مشارکت در تصمیم گیری ها در تعیین سرنوشت خویش دخالت کنند. (زرگر، 1382، ص (30
تعریف عملیاتی : مسئولیت تصمیم گیری شامل واگذاری مسئولیت تصمیم گیری، شانه خالی کردن از مسئولیت، میزان اطلاعات لازم در مواقع ضروری، اطلاعات دقیق و درست می باشد.
تنوع شغلی :افزایش تنوع شغلی کارکنان به اشکال مختلفی صورت می پذیرد. وقتی که افراد اطلاعات لازم برای انجام کار را در اختیار داشته باشند آنها به تنهایی می توانند یک یا چند کار را بطور همزمان انجام دهند (زرگر، 1382، ص .(18
تعریف عملیاتی : تنوع شغلی شامل افزایش وظایف محوله، چالشی بودن شغل، معنی دار و ارزشمند بودن شغل و توسعه یافته بودن شغل.
خودکنترلی :تمایل کارکنان برای شرکت در تصمیم گیری ها، تعیین هدف و کارکردن به شیوه ای خودمختاری و بدون مراقبت دیگران ارتباط پیدا می کند (عبدالهی، 1385، ص .(45
تعریف عملیاتی : خودکنترلی شامل ارزیابی توسط خود افراد، کنترل توسط خود، کنترل درونی و وجود یک نظام کنترل درونی می باشد.
توسعه حرفه ای کارکنان :اسکات و ژافه (1999) می گویند : در سازمانهای جدید رهبر باید محیطی را فراهم نماید که به هر فرد اجازه دهد یاد بگیرد، رشد کند، توسعه یابد و در کارها سهیم شود. در این گونه سازمانها کارکنان می خواهند یاد بگیرند و توانایی های خود را توسعه یابند.
تعریف عملیاتی : توسعه حرفه ای شامل بازخورد منظم و مستمر، تسلط بر بخشنامه های جدید، آموزش مداوم و مستمر کارکنان و آگاهی از فرآیند و نتایج کار می باشد.
تعاریف و مفاهیم توانمندسازی : با بررسی ادبیات مدیریت و سازمان، تعاریف توانمندسازی نیروی انسانی را می توان به سه دسته طبقه بندی کرد :
الف – توانمندسازی بعنوان تفویض اختیار ب – توانمندسازی بعنوان ایجاد انگیزش
ابعاد توانمندسازی : توانمندسازی دارای ابعاد متفاوتی می باشد که در این پژوهش ما به هفت بعد آن می پردازیم : – 1 بهبود کیفیت عملکرد کارکنان.
– 2 استقلال و آزادی کاری.
– 3 افزایش مسئولیت تصمیم گیری.
– 4 افزایش فرصت های شغلی.
– 5 افزایش خودکنترلی.
– 6 افزایش دانش و آگاهی کارکنان.
– 7 توسعه حرفه ای کارکنان.
اهمیت توانمندسازی در سازمانها: تغییرات سریع محیطی، حیات بسیاری از سازمان ها را تهدید می کند. اقتصاد جهانی یا فشارهای اقتصاد منطقه ای به جلو رانده می شود. رسانه های جدید و تکنولوژی اطلاعات، فرهنگ های جهانی مصرف کننده ظهور استانداردهای جهانی و امکان سهیم شدن در هزینه ها، تغییرات تاثیرآور محیطی هستند که در سازمانهای امروز وجود دارند (اهما، .(1998 بقای بسیاری از سازمانها به وسیله عدم سازش با تغییرات محیطی تهیه می
شود. »تئوری تکامل زیست محیطی حاکی از آن است که محیط های متغیر و نامطمئن، سازمانهای مختلف و متنوعی را می طلبد که همزمان با تغییرات محیطی از انعطاف پذیری بالایی برخوردار باشند« (هنان و فریمن، 1999، ص .(28
پیامدهای توانمندسازی:
.1حیطه کنترل وسیع تر.
.2کاهش نقش مدیران عالی در مسائل جزئی سازمان. .3همه افراد کل عملیات سازمان را درک می کنند. .4تمرکز بر ارزش ها، رسالت و اهداف سازمان.
فناوری اطلاعات یک استراتژی است .با شناخت فرصت ها و امکاناتی که از طریق فناوری اطلاعات ایجاد شده، آن را به یک استراتژی شبیه کرده است تا یک فرمول و نسخه عملی، استراتژی جدید برای دسترسی متفاوت به آنچه آرمان یک سازمان تعریف می کند بدون فناوری اطلاعات نیز می توان به آرمان های ترسیم شده در یک سازمان رسید، اما آنچه با فناوری اطلاعات انجام می گیرد بسیار متفاوت است از چیزی که در ذهن جای می گیرد. فناوری اطلاعات یک شناخت هیجان انگیز از محیط اطراف را در ذهن ها ایجاد نموده و هرکس را، در هر سطح و ایده به سوی خود جلب می کند. افراد بشر به فناوری اطلاعات برای رشد خود و فراگیری علم و دسترسی به ابزار راحت تر و در دسترس تر در ارتباطات فکر می کنند. سازمانها به این پدیده برای دسترسی به بازار بزرگ تر، ارائه خدمات بیشتر و بهتر، جمع آوری و نگاه دقیق تر و زنده به نظریه ها و سلیقه ها، انجام راحت تر و سریع تر کارها، ارزان تر کردن هزینه خدمات و عملیات، کنترل دقیقتر و دسترسی سریعتر به منابع داخل و بیرون سازمان و ارتباطات سریعتر و ارزان تر نگاه می کنند
.5پیشینه پژوهش
پس از بررسی های انجام شده توسط محقق به این نتیجه رسیدیم که فقط یک تحقیق در این زمینه درخصوص بررسی اثرات فناوری اطلاعات بر توانمندسازی شغلی کارکنان در سازمان تأمین اجتماعی استان قم صورت گرفته که به شرح ذیل می باشد :
در این تحقیق تحت عنوان بررسی تاثیرات کاربرد فناوری اطلاعات بر توانمندسازی کارکنان سعی گردیده است از دیدگاه مدیران و کارکنان و کارشناسان سازمان تامین اجتماعی استان قم این موضوع بررسی شود. این پژوهش در سال تحصیلی 84-83 در سازمان تامین اجتماعی استان قم (بخش بیمه ای) صورت گرفته است. در این پژوهش ابتدا میزان کاربرد فناوری اطلاعات را در سازمان مورد بررسی قرار داده، پس از اطمینان یافتن از کاربرد آن، اثرات آن را بر توانمندسازی شغلی کارکنان بررسی نموده ایم.
بدین منظور ابتدا شاخص های مرتبط با توانمندسازی شغلی کارکنان سازمان را شناسایی نمودیم . این شاخص ها عبارتند از : بهبود کیفیت عملکرد کارکنان، استقلال و آزادی کاری کارکنان، افزایش مسئولیت تصمیم گیری کارکنان، افزایش تنوع شغلی کارکنان، افزایش خودکنترلی کارکنان، افزایش آمادگی کارکنان (توان و تمایل)، توسعه حرفه ای کارکنان، به این ترتیب فرضیه اهم تحقیق که عبارت است از : »کاربرد فناوری اطلاعات در سازمان تامین اجتماعی منجر به توانمندسازی شغلی کارکنان شده است.« مشتمل بر 7 فرضیه اخص گردید که هرکدام، یکی از ابعاد ذکر شده را شامل می شود. پس از مروری بر ادبیات تحقیق، روش تحقیق و ابزار جمع آوری اطلاعات مشخص شدند.
از آنجایی که در ارتباط با عنوان تحقیق، پرسشنامه استانداردی وجود نداشت لذا به تهیه و تست پرسشنامه ای مرتبط با تحقیق مبادرت نمودیم. پس از اطمینان یافتن از روایی و پایایی پرسشنامه مذکور و توزیع و جمع آوری آن از
میان مدیران و معاونان و کارشناسان تعدادی از واحدهای سازمان یاد شده، به تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته و با استفاده از فنون آماری، فرضیات تحقیق را آزمودیم.
از آنجائیکه تکنولوژی های اطلاعاتی با احتمال % 95 در سازمان تامین اجتماعی استان قم به صورت گسترده بکار رفته است و در نهایت تمامی فرضیات تحقیق با احتمال %95 تایید شدند پس نتیجه می گیریم که کاربرد تکنولوژی های اطلاعاتی در سازمان تامین اجتماعی استان قم موجب توانمندسازی کاری کارکنان گردیده است.
.6روش تحقیق
اغلب در انجام تحقیقات علوم اجتماعی، از روش تحقیق توصیفی استفاده می شود. تحقیق توصیفی را می توان به دسته های پیمایشی، همبستگی و علی مقایسه ای طبقه بندی کرد. در تحقیق پیمایشی پاسخ پرسشنامه ها و مصاحبه ها در یک نمونه تعیین شده ،جمع اوری و تجزیه و تحلیل می گردد و سپس پیشنهادهای لازم جهت نمونه اندازه گیری شده به جامعه تعمیم داده می شود. این پژوهش یک مطالعه توصیفی – پیمایشی می باشد.
جامعه آماری مورد پژوهش، کارکنان شرکت ایران خودرو تهران در سال 1393 که دارای شرایط زیر باشند : – 1 کارمند رسمی یا پیمانی باشد.
– 2 در سال جاری مشغول به خدمت باشد.
تعداد جامعه آماری مورد پژوهش 375 نفر می باشد که به شرح جدول ذیل می باشد:
با توجه به حجم محدود جامعه آماری و امکان در دسترس بودن تمامی افراد جامعه از روش نمونه گیری تصادفی سیستماتیک استفاده می شود، به این ترتیب که تقریباً از هر دو نفر افراد جامعه آماری یک نفر برای نمونه آماری انتخاب می گردد.
.7روش تجزیه و تحلیل داده ها
تجزیه و تحلیل در دو سطح آمار توصیفی و آمار استنباطی صورت صورت گرفت. در سطح آمار توصـیفی، مشخصـات افـراد نمونه مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت و در سطح آمار استنباطی با نرم افزار تجزیه و تحلیل آماری، SPSS باتوجـه به نوع متغیرها و اطلاعات موردنیاز جهت آزمون فرضیه های و با توجـه بـه اینکـه داده هـای تحقیـق دارای توزیـع نرمـال هستند در نتیجه از آزمون های پارامتریک استفاده شده است. و آزمون F برای مقایسه میانگین های جوامـع مسـتقل بکـار می رود.
.8آزمون فرضیه های تحقیق جداول زیر نتایح آزمون فرضیه های تحقیق را به شرح زیر مشخص می کند
فرضیه اول: بکارگیری فناوری اطلاعات منجر به بهبود کیفیت عملکرد کارکنان سازمان شده است.
جدول -2 نتایج رابطه بکارگیری فناوری اطلاعات و بهبود کیفیت عملکرد کارکنان
