بخشی از مقاله
چکیده
تغییرات اقتصادی، جمعیتی، جهانی شدن، تسهیل درارتباطات، تحولات شگرف در فناوری و ظهور مشاغل جدید، موجب پیدایش بازار کار تازه ای شده است که نیروی کار آن نیاز به مهارت و آموزشهای جدیدی دارد - . - Bouts ,1999 تغییرات چشمگیر در وضعیت جمعیتی، پدیده مهاجرت، ظهور فناوری های نو ، تولد سازمانهای جدید اجتماعی و طرح دیدگاه های نوین در مدیریت و سازمان، افق های تازه ای را فراروی برنامه ریزان و مدیران امور اشتغال قرار داده است. یکی از فناوریهایی که طی چند دهه گذشته، اساس و بستر تحول درزندگی بشر بوده است، فناوری اطلاعات است . فناوری اطلاعات نه تنها خود موجب تولید موقعیتهای جدید شغلی شده ، بلکه زمینه ساز تغییرات بنیادی در بسیاری از مشاغل دیگر هم بوده است.
تجربه ایران درخصوص تحولات جمعیتی نشان می دهد که علیرغم کند شدن آهنگ میزان رشد جمعیت به دلیل تأثیر تحولات متغیرهای جمعیتی از یک سو کاهش باروری میزان رشد قابل توجه جمعیت فعال کشور به دلیل تغییر درساختار سنی جمعیت و عدم تغییر در ساختار شغلی مورد نیاز در بازار کار کشور از سوی دیگر، شکاف موجود میان جمعیت فعال و جمعیت شاغل در اقتصاد ایران را آشکار و این مسئله از ابعاد گوناگونی، حیات اقتصادی و اجتماعی را تحت تأثیر قرار می دهد با گسترش تکنولوژی و فناوری درسطح جهانی، برهه جدیدی از فرصت های شغلی مبتنی بر اشتغال دانش بنیان و نو درکشور - مشاغل نوظهور - را ایجاد کرده است.
بررسی علمی و درک تغییرات مشاغل در گروه های عمده شغلی و بخش های مختلف اقتصادی کشور در گذشته، حال و آینده نگری مشاغل جدید ازطریق فناوری اطلاعات با طرح رویکرد تئوریک و تجربی گذار شغلی در ایران - گذار از اشتغال کلاسیک به اشتغال دانش بنیان - از حیث علمی و نیز از لحاظ سیاستی حائز اهمیت است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی روند گذار شغلی و آینده نگری فرصت های جدید شغلی با تأکید بر فناوری اطلاعات در ایران است.
شناخت زمینه ها و تحولات تاریخی مشاغل و حرف قدیم درکشور از دوره قاجاریه تا به امروز؛ شناخت تغییرات درطبقه بندی گروه های عمده شغلی در بخش های مختلف اقتصادی کشور از سرشماری عمومی سال تا - الگوی گذار شغلی - ؛ شناخت مشاغلی که از طریق فناوری اطلاعات انجام می شود و امکان سنجی طرح آنها درطبقه بندی گروه های عمده شغلی در آمارگیری های عمومی کشور ؛پیش نگری آینده مشاغل دانش بنیان متکی بر مشاغل نوظهور در صنعت فناوری اطلاعات در ایجاد فرصت های شغلی مناسب برای قشر جوان تحصیلکرده کشور ، اهداف فرعی مطالعه را تشکیل می دهند.
روش تحقیق این پژوهش، مبتنی بررویکرد ترکیبی بوده و از روش های اسنادی، تجزیه و تحلیل داده های موجود و مصاحبه کیفی با صاحبنظران و اساتید دانشگاهی مرتبط با موضوع بهره گرفته خواهد شد. بررسی فرم پرسشنامه سرشماری های عمومی نفوس و مسکن کشور در زمینه طبقه بندی گروه های عمده شغلی در بخش های مختلف اقتصادی از سال تا، مطالعه مقالات چاپ شده در نشریات معتبر علمی پژوهشی داخلی و بین المللی و کارهای ارزشمند مرتبط با موضوع برای بررسی مبانی نظری و زمینه های تجربی گذار شغلی ، مهمترین مراحل تجزیه و تحلیل اطلاعات این مطالعه را تشکیل داده است . این مطالعه تلاش کرده با یک رویکرد جدید به موضوع الگوی گذار شغلی در ایران بپردازد.
بیان مسئله
با گذشت زمان و تحولات جهانی، فعالیتهای روزمره جوامع با سرعت غیرمنتظره ای در حال مکانیزه شدن هستند. به طوری که در منزل و در محیط کار و تجارت، آثار انقلاب ریزپردازنده ها به وضوح نمایان است. انقلاب اخیردرحال متحول کردن روشها و سرعت فکرکردن، ارتباطات، همکاری، طراحی و ساخت، شناسایی و بهره برداری از منابع، بکارگیری تجهیزات، هدایت تحقیقات، تجزیه- تحلیل و پیش بینی آینده، بازاریابی، جابجایی محصولات، نقل وانتقال اعتبارات و در یک کلام، متحول کردن روش زندگی و تجارت است. عوامل دیگری همچون تغییرات اقتصادی، جمعیتی، جهانی شدن، تسهیل درارتباطات، تحولات شگرف در فناوری و ظهور مشاغل جدید، موجب پیدایش بازار کار تازه ای شده است که نیروی کار آن نیاز به مهارت و آموزشهای جدیدی دارد - . - Bouts
تغییرات چشمگیر در وضعیت جمعیتی، پدیده مهاجرت، ظهور فناوریهای نو ، تولد سازمانهای جدید اجتماعی و طرح دیدگاه های نوین در مدیریت و سازمان، افقهای تازه ای را فراروی برنامه ریزان و مدیران امور اشتغال قرار می دهد . یکی از فناوریهایی که طی چند دهه گذشته، اساس و بستر تحول در زندگی بشر بوده است، فناوری اطلاعات است . فناوری اطلاعات نه تنها خود موجب تولید موقعیتهای جدید شغلی شده، بلکه زمینه ساز تغییرات بنیادی در بسیاری از مشاغل دیگر هم بوده است.
فناوریهای نو موجب ظهور صنایع و مشاغل جدیدی شده است که تا یک دهه قبل نامی از این مشاغل در میان نبود. به عنوان مثال پیشرفتهایی که در زمینه های بیوتکنولوژی، ویروس شناسی، تحقیقات سرطان و عصب شناسی شده است،مستقیماً متکی به دستاوردهای انسان در زمینه علوم رایانه و سیستم های اطلاعاتی بوده است. بنابراین، پدیده های جدید مانند رشد اقتصادی، تغییرات جمعیتی ، جهانی شدن و تحولات عظیم در فناوری اطلاعات و ارتباطات، ازجمله عوامل اثرگذار بر وضعیت مشاغل بوده اند.
بهره گیری از منابع خارجی و انجام فعالیتهای خدماتی با استفاده از فناوری اطلاعاتی و ارتباطی، هنوز در آغاز راه است. لذا به سختی می توان عمق و دامنه این زمینه جدید اشتغال زایی را موردارزیابی قرار داد. صاحب نظران بر این باورند که درازای هر شغل جدیدی که در صنعت نرم افزار ایجاد می گردد، حدود 75 موقعیت شغلی می تواند ازطریق کاربرد فناوری اطلاعات در زمینه های دیگر پدید آید. چنانچه این پیش بینی صحیح باشد، طی 10 سال آینده، تنها از گذر مشاغل مرتبط با فناوری اطلاعات100 میلیون موقعیت شغلی جدید ایجاد خواهدشد .
- Hines, 2000 - ولی با بررسی واقعیات موجود در جوامع مشاهده می کنیم که با وجود اینکه فناوری اطلاعات باعث رشد بسیار سریع در اشتغالزایی شده است، از طرفی به عنوان یک عامل اساسی در حذف بسیاری از مشاغل موجود می باشد.در واقع بسیاری از مشاغل با استفاده از فناوری اطلاعات و کاربرد نرم افزارها در سازمانها از چرخه مشاغل حذف گردیده است. البته قابل توجه است که با وجود اینکه با این استفاده از این تکنولوژی بسیاری از مشاغل حذف می شوند ولی در مقابل مشاغل جدیدی بوجود می آیند.
با تحقیق و بررسی این مشاغل در می یابیم که بطور معمول مشاغلی که نیاز به مهارت خاص و تجربه بالایی ندارند کم کم جای خود را به نرم افزارها و سخت افزارهای طراحی شده می دهند و در مقابل مشاغلی عمیقتر، با سطح تخصص بالاتر بوجود می آیند. که البته نباید این مهم را فراموش کرد که همین مسئله خود به عنوان عاملیموثر در رشد و پیشرفت کشور خواهد شد . - Brown , 2001 - دررویکرد ملی اقتصادی دنیا که اقتصاد دانش - فناوری - بنیان نام گرفته ، فناوری محور اصلی توسعه نام گرفته است.
در کشور ما نیز چند سال است که رویکرد از اقتصاد مبنی بر منابع به سمت اقتصاد مبنی بر فناوری سوق پیدا کرده است و در این راستا، سند چشم انداز ، نقشه جامع علمی کشور، برنامه پنجم توسعه نیز فناوری اطلاعات را به عنوان یکی از فناوری های راهبردی و اولویت دار مورد تأیید قرار داده است. با توجه به گسترش این فناوری در تمام حوزه های کلان و خرد اقتصادی از بنگاههای اقتصادی بزرگ گرفته تا سطح فردی این فناوری، توان فرصت های شغلی و قابلیت های فناوری بسیاری را نصیب کشور نماید . با توجه به وجود نیروی تحصیل کرده در این حوزه ها در صورت اتخاذ سیاست ها، تشویقی، حمایتی، رفاهی و قانون هم سو می توان زمینه ایجاد شرکت های دانش بنیان را در این حوزه فراهم نمود .
نخستین هدف سازمان بین المللی کار، ترویج فرصت داشتن کار مولد و شرافتمندانه، ضمن لحاظ آزادی، برابری، امنیت و کرامت انسانی برای همه زنان و مردان است . این هدف عالی که طی گزارش دبیر کل خطاب به هشتاد و هفتمین کنفرانس بین المللی کار در سال ایراد گردید ، مستلزم داشتن درک از کارکرد بازار های کار و شرایطی است که به اصلاح کمّی و کیفی فرصت های شغلی می انجامد . برقراری تناسب بین حجم جمعیت واقع در سن فعالیت و جمعیت فعال از نظر اقتصادی و افزایش نرخ اشتغال ازجمله اهداف اقتصاد دانان و برنامه ریزان جوامع مختلف و مبین بهره برداری مطلوب از عوامل مختلف تولید از جمله نیروی کار می باشد . با افزایش نرخ فعالیت و ایجاد فرصت های شغلی به ویژه در بخش های تولیدی، میزان درآمد سرانه و به تبع آن قدرت پس انداز و سرمایه گذاری افراد در بازار کار ارتقاء یافته و زمینه های تسریع رشد اقتصادی جامعه محقق می شود .
