بخشی از مقاله
بررسی اثربخشی ارزشیابی توصیفی بر کاهش اضطراب امتحان دانش آموزان دبستانی
چکیده
هدف پژوهش حاضربررسی اثربخشی ارزشیابی توصیفی بر کاهش اضطراب امتحان دانش آموزان میباشد. این پژوهش، در زمره تحقیقات علی- مقایسهاي است. جامعه آماري 1309دانشآموزان پایه پنجم ابتدایی که 150 نفر از مدارس عادي مجري طرح ارزشیابی توصیفی و 150 نفر از مدارس مجري طرح ارزشیابی سنتی، به عنوان نمونه به روش نمونهگیري خوشهاي چند مرحلهاي انتخاب شدند. براي متغیر اضطراب امتحان (پرسشنامه(1TAI انتخاب شد. و نتایج با استفاده از روش آمار توصیفی و آزمون( MANOVA و(t student تجزیه و تحلیل شد. نتایج تحقیق نشان میدهد که اضطراب امتحان در دانشآموزان مشمول طرح ارزشیابی توصیفی کمتر از دانش آموزان طرح ارزشیابی سنتی میباشد.
کلمات کلیدي: اضطراب امتحان ، ارزشیابی سنتی، ارزشیابی توصیفی
.1 مقدمه
ارزشیابی توصیفی، یکی از مؤلفههاي مهم و حساس در فرآیند یاددهی- یادگیري است. با شناخت دقیقنوع ارزشیابی، مخصوصاً ارزشیابی توصیفی میتوان میزان تاثیر آن را در رشد و شکوفایی استعدادها و کاهش اضطراب امتحان در بین دانش آموزان نشان داد. یکی از گسترده ترین قلمروهاي تحقیق در چند دهه اخیر اضطراب و حوزه هاي وابسته به آن بوده است. نویسندگان قرن هفدهم را ، عصر روش بینی . قرن هیجدهم را ، عصر منطق و قرن نوزدهم را ، عصر پیشرفت و قرن بیستم را، عصر اضطراب نامیده اند. اما مسلم است که اضطراب عصر و زمان نمی شناسد و همیشه همراه بشر بوده است(سعید،.(1372
مطالعات نشان داده اند که هر چه جوکلاس خالی از استرس و اضطراب باشد و رابطه قوي انسانی و اجتماعی بین معلم و دانش آموزان و همچنین بین دانش آموزان با هم برقرار باشد،آنها نگرش مطلوب تري نسبت به مدرسه و یادگیري پیدا می کنند(حسنی و احمدي،(1384 اما بی شک نظام ارزشیابی حاکم برکلاس در خلق چنین جوي بی تأثیر نیست. شاهد این مدعا، وجود میزان بالایی از اضطراب امتحان در بین دانش آموزان است که نظام ارزشیابی سنتی و پایانی را تجربه کرده اند (رضویه ودیره،1382؛آزاد ،1381و بیابانگرد ، .(1378بر اساس
تحقیقات، یکی از نتایج ملموس و آشکار امتحانات حساس و مهم، اضطراب است که اکثر دانش آموزان به شکلی آن را تجربه کرده اند خاطره شبهاي امتحان پایان سال و تلثها را همه به یاد دارند. اضطراب امتحان پدیده شایعی در بین دانش آموزان است. به همین سبب در حوزه علوم تربیتی و روانشناسی مطالعات زیادي درباره آن صورت گرفته است.در حال حاضر مدرسین سعی می کنند با تمهیداتی از قبیل آموزش، صحبت، تشویق و......میزان اضطراب فراگیران را کاهش، خلاقیت آنها را افزایش و موجبات پیشرفت تحصیلی آنها را فراهم نمایند( مهجور ،.(1376
امتحان درهردوره و زمانی موجب پیدایش اضطراب و ترس در افراد استخواه. این امتحان مربوط به کلاس اول باشد یا مربوط به آزمایش کنکور سراسري. امتحان، امتحان است.خواه این امتحان مربوط به رانندگی باشد یا مصاحبه براي استخدام درشرکت یا مؤسسه اي. اضطراب، قبل از امتحان به سراغ انسان می آید. بسیاري از افراد شب امتحان خوابشان نمی برد. این شیوه تا خود جلسه امتحان ادامه دارد. بعضی ها حالشان به هم می خورد و برخی مریض می شوند(رشیدپور، (1368 همچنین مک گیجی1 و همکارانش((1980تصور می کنند علت اصلی اضطراب دانش آموزان ودانشجویان امتحانات است وحتی تفکر دربارة امتحانات سبب ایجاد اضطراب ودر نتیجه اختلال در پیشرفت تحصیلی وموفقیت درسی آنها می شود .این شرایط براي دانشجویی که علاقه مند به کسب موفقیت است بیش از دیگران ملاحضه می شود(به نقل ازعظیمی ،(1370 لذا در این تحقیق، پژوهشگر سعی در انجام این وظیفه ي مهم داردکه، اصلاحات در نظام ارزشیابی امري حساس و مهم است و حداقل باید
همزمان با تغییر در برنامه درسی آغاز شود. حال که تغییرات در برنامه درسی آغاز شده است ، لزوم آغاز اصلاحات در ازرشیابی تحصیلی، ضروري است.
بنابراین از آن جایی که انتظار می رود دانش آموزان در کلاس درس محیطی آرام و بدون تنش داشته باشند مسئله ي پژوهش حاضر این است که آیا نوع و شیوه ارزشیابی در اضطراب امتحان تاثیر دارد؟ یعنی دانش آموزانی که به شیوه توصیفی، ارزشیابی می شوند با دانش آموزانی که به روش سنتی مورد ارزشیابی قرار می گیرند از نظر اضطراب امنحان با هم تفاوت دارند؟
اضطراب، نوعی احساس تعمیم یافته بسیار ناخوشایند و اغلب مبهم است که با یک یا چند احساس جسمی مانند تپش قلب،تعریق، سردرد، بیقراري، تکرار ادرار و......همراه می باشد. اضطراب یک علامت هشدار دهنده است خبرازخطري قریب الوقوع می دهد و شخص را براي مقابله با تهدید آماده می سازد(کاپلان وسادوك2،ترجمه پورافکاري ،جلددوم،1368،ص.(361
اتکنیسون وهیلگارد3 اضطراب را این گونه تعریف می کنند((حالت نگرانی و دلشوره که با ترس پیوند دارد. موضوع اضطراب (مانند خطري مبهم یا یک رویداداحتمالی ناگور معمولاٌنامشخص) تر و غیر اختصصاصی تر از موضوع ترس(مانند یک حیوان وحشی)است))(ترجمه براهنی وهمکاران ،.(1368
ربر4، اضطراب را چنین تعریف می کند((اضطراب معمولاٌبه یک حالت هیجانی ناخوشایند و مبهم اطلاق می شود که با پریشانی، وحشت و هراس و تشویق همراه است))(به نقل درتاج و همکاران،.(1372
اضطراب امتحان یکی از اضطراب هاي موقعیتی است که با عملکرد وپیشرفت تحصیلی میلیون ها دانش آموز ودانشجو در مراکز آموزشی رابطه تنگاتنگ دارد(هیل5،.(1984قدمت این مسئله به اندازة آزمون هایی است که براي ارزیابی عملکرد ساخته شده است.
25تا 30 درصد از دانش آموزان که مشکلات یادگیري دارند از اضطراب امتحان رنج می برند. عملکرد تحصیلی دانش آموزان داراي اضطراب امتحان بالا، ضعیف تر از دیگران است اما روشن نیست که نقش اضطراب امتحان در عملکرد پایین در آزمونها علت است یا معمول؟ ( کاسادي6 و جانسون7 ، . ( 2002
افزایش اضطراب به طور طبیعی بر پیشرفت تحصیلی تاثیر منفی دارد برخی پژوهش ها نشان داده اند که بین اضطراب و پیشرفت تحصیلی رابطه منفی معنادار وجود دارد. مطالعات نشان داده اند که هر چه جو کلاس خالی از استرس و اضطراب باشد و رابطه قوي انسانی و اجتماعی بین معلم و دانش آموزان و همچنین بین دانش آموزان با هم برقرار باشد، آنها نگرش مطلوب تر نسبت به مدرسه و یادگیري پیدا می کنند( حسنی واحمدي ، . ( 1384
ارزشیابی سنتی به عنوان آخرین حلقه ي فرایند آموزش تلقی می شود که در پایان دوره ي آموزشی براي جدا کردن دانش آموزان قبول و مردودي به کار می رود(شکوهی و قره داغی،.(1388
ارزشیابی کیفی – توصیفی شیوه اي از ارزشیابی تحصیلی- تربیتی است که اطلاعات لازم و معتبر و مستند براي شناخت دقیق و همه جانبه ي فراگیران در ابعاد مختلف یادگیري، با استفاده از روش ها و ابزار هاي مناسب در حول فرایند یاددهی- یادگیري، فراهم می نماید و سپس بر اساس اطلاعات مستند جمع آوري شده ي منظم و هدفمند بازخوردهاي کیفی مورد نیاز براي کمک به یادگیري بهتر در فضاي روانی- عاطفی مطلوب تر، ارائه می نماید(قره داغی،.(1389
وین((1980با استفاده ازیک مقیاس اضطراب امتحان دریافت که کودکان داراي اضطراب امتحان بالا اشتغالات ذهنی خود را بهترگزارش می دهند.با وجود این، محتوي این اشتغالات و رابطه آنها با عملکرد امتحانی آزمودنی درامتحان بررسی نشده است (به نقل بیابانگرد،.(1378
سبب شناسی اضطراب امتحان
بیابانگرد (1378)،کلیه عوامل مؤثر در ایجاد اضطراب امتحان را می توان در یک طبقه بندي کلی به سه دسته عوامل فردي و شخصیتی، عوامل آموزشگاهی و جامعه اي و عامل خانوادگی تقسیم بندي کرد.
الف- عوامل فردي وشخصیتی -1 اضطراب عمومی -2 عزت نفس -3 هوش -4 ارزیابی شناختی
-5 عدم آمادگی
-6 تمرکز و توجه
-7 روشهاي مطالعه نادرست
-8 انتظارات دانش آموز -9 تعمیم تجارب امتحانی گذشته به موقعیتهاي امتحانی جدید
ب- عوامل آموزشگاهی وجامعه اي -1 انتظارات معلمان -2 رقابت
-3 سیستم آموزشی حاکم برمدارس
-4 نوع درس
-5 موقعیت و مراقب امتحان
ج- عوامل خانوادگی در دسته سوم عوامل مؤثر در اضطراب امتحان، یعنی عوامل خانوادگی، می توان به شیوة تربیتی والدین، انتظارات آنها، جو عاطفی
حاکم برخانواده، ویژگیهاي شخصیتی والدین و طبقه اجتماعی – اقتصادي اشاره کرد.
روش هاي پیشگیري از اضطراب امتحان وتوصیه ها
- 1 ارزیابی واقع بینانه و بدون اغراق از امتحان باید موقعیت امتحان، براي دانش آموزان خوب و مطلوب ترسیم شود. از قوانین و مقررات جلسه، نوع سوالات، تصحیح ورقه وغیره
ترسانده نشوند، و درمورد اضطراب امتحان توضیحات لازم داده شود و امتحان به عنوان یک یادآوري مجدد درنظرگرفته شود. اگردانش آموزان امتحان را امري تلقی کنند و موقعیت را آن طورکه هست بپذیرند،کمتر دچار اضطراب امتحان می شوند(راس،ترجمه جمالفر،.(1373
-2 قرار ندادن اضطراب امتحان در مدارتوجه .
دانش آموزان هراندازه اضطراب را درمدار توجه خود قرار دهند به همان نسبت دچار دلهره، نگرانی وترس می شوند. شایسته است که چیز دیگري مثلاً تصویري از تجربه هاي موفقیت آمیز قبلی را جایگزین نمایید(اتکینسون وهیلگارد، ترجمه براهنی و همکاران،.(1368
- 3 رفتارهاي سازنده مثل مشورت وتمرین.
پاسخ ها و رفتارهاي سازنده ازقبیل مطالعه بیشتر، مشورت با دیگران، تمرین سؤالات احتمالی امتحان فعلی می تواند مفید باشند. دانش آموزانی که چنین فعالیت هایی راانجام می دهند کمتر احتمال دارد که درجریان امتحان احساس و ترس ودلهره نمایند. درنتیجه درامتحان بهترعمل می کنند(ساراسون1،.(1998
-4 ایجاد شایستگی براي غلبه بر اضطراب امتحان از طریق حساسیت زدایی منظم.
باید دردانش آموزان چنین احساسی ایجاد کنیم که امتحان مشکلی ندارد. تو ازعهده آن برمی آیی، می توانی برآن مسلط شوي و از این این طریق او را به سوي خود پنداره مثبت و قوي سوق دهیم. می توان موقعیت هاي مشابه امتحان واقعی را ایجاد کرد. قبل از امتحان اصلی چندین امتحان را با فواصل مختلف به منظور حل مشکلات آنان اجرا نمود وبا کار مراقبین، مسئولان وبرگزارکنندگان امتحان آشنا نمود
.باید به آنها فرصت داد تا پیامها و دستورات اجراکنندگان جلسه راگوش دهند و با محیط فیزیکی و عاطفی موقعیت هاي امتحانی آشنایی پیدا کنند(آزاد،.(1372
برطرف نمودن محرك هاي نامطلوب که در امتحان مزاحم دانش آموزان هستند اعم از:
الف- احساس تقصیر و رنجش پنهانی، مثل زمانی که درگذشته نتوانسته اند نمرة خوب بیاورند و رضایت والدین، معلّمان و دوستان راجلب نمایند.
ب- ترس از ناایمنی و محرومیت از خانواده، مثل زمانی که امنیت خود را در خانواده درگرو نمره خوب و دلخواه والدین می بینند. ج- برچسب هاي نادرست و حرف هاي زشت وزنند ه اي که می شنوند، مثل گفتن تنبل وخرفت به آنان.
دترس- ازمقرّرات امتحان ،ترس ازنمره پایین ،ترس از پیامها وهشدارهاي مراقبین ،مسؤلین و ترس از عوامل غیر مطلوب فیزیکی جلسه امتحان مثل گرما، سرما، میزامتحان و غیره.درتمام مواردي که محرك هاي نامطلوب هستند، بایستی سعی شود آنها ر ابا عوامل مطلوب جایگزین نمایند(آناستازي ،ترجمه براهنی،.(1361
-5 خود رهنمون بودن.
دانش آموزان را درطول سالهاي تحصیلی بایستی خود رهنمون بارآورد.تادرخود اعتماد به نفس احساس کنند وخود را آماده نمایند که از موانع بگذرند.دانش آموزان خود رهنمون وقتی با دگرگونی هایی روبه رو می شوند، سعی می کنند خود را با آن وفق دهند.آنچه غیر قابل انتظار است پذیرا باشند واگر نمی توانند خود راوفق دهند یا نمی توانند پذیراي بعضی امور باشند، سعی می کنند جوابی براي کار خود داشته باشند. این افراد با موقعیت ها به طور مثبت وبادیدي بازبرخورد می کنند. ازتصمیمات خود اطمینان خاطر دارند، خوب فکر می کنند
وخوب برمشکلات غلبه می نمایند. پس آنها رادربرخورد با مسایل بایدآزادگذاشت تا مشکلات را ارزیابی کنند، فکرکنند، راه حل هاي احتمالی را به دست آورند، تصمیم گیري کنند وآن گاه بهترین راه حل رابرگزینند(بلوکراس وبلوشید،ترجمه چینی،.(1371
پاره اي براین باورند که آن چه موجب تحلیل کارآمدي می گردد این است که افراد مضطرب به جاي این که توجه خود را بر محتوي آزمون متمرکز کنند آن را برخود و نگرانی هایشان معطوف می نمایند و همین امر موجب می شود که نتوانند نتایج متناسب با توانایی هایشان را ارائه دهند(حسینی ،زهراکار،امینی،(1388
.2 روش پژوهش
با توجه به ماهیت موضوع تحقیق یعنی(( مقایسه خلاقیت و اضطراب امتحان دانش آموزان مشمول طرح ارزشیابی توصیفی و ارزشیابی سنتی پایه پنجم ابتدایی شهر سراوان )) نوع تحقیق در این پژوهش از نظر هدف کاربردي و از نظر ماهیت و روش علی – مقایسه اي است.
جامعه آماري این تحقیق شامل دانش آموزان پسر و دخترکلاس پنجم ابتدایی شهر سراوان درسال تحصیلی 91-92 بوده است. حجم جامعه 1309 نفر بوده که با استفاده از جدول مورگان حجم نمونه 300 نفر برآورد شد. در مجموع 12کلاس 25 نفره که 6 کلاس مجري طرح ارزشیابی توصیفی و از این 6کلاس 3کلاس پسرانه و3کلاس دخترانه می باشد(75پسر و75دختر) و 6کلاس دیگرطرح ارزشیابی سنتی که از این 6کلاس 3کلاس پسرانه و3کلاس دخترانه می باشد(75پسر و75دختر)، از مدارس منتخب به صورت تصادفی خوشه اي انتخاب خواهندشد.
براي انتخاب گروه نمونه در پژوهش حاضر از مدارس مشمول طرح ارزشیابی کیفی و سنتی به تفکیک از نمونه گیري خوشه اي چند مرحله اي استفاده شده است.
بر این اساس از میان مدارس ابتدایی شهر سراوان 12 مدرسه بصورت تصادفی انتخاب خواهد شد که شش مدرسه مجري طرح ارزشیابی کیفی توصیفی و شش مدرسه دیگر به روش سنتی ارزشیابی می شوند. ابزار جمعآوري اطلاعات در این پژوهش براي متغیر اضطراب امتحان (پرسشنامهTAI ابوالقاسمی و همکاران،(1375 می باشد. در این پژوهش، سلیس و روان بودن و توانایی مجموعه عبارات در اندازگیري متغیرهاي مربوطه مورد تایید اساتید دانشگاه قرار گرفته و روایی همگرا مورد بررسی که میزان همبستگی بالا وp<0/05 می باشد. نتایج همبستگی، هم جهت بودن مقیاسها را در سنجیدن پدیدهاي واحد نشان می دهد. بنابراین نتایج ، نشان دهنده همگرایی پرسشنامه اضطراب امتحان در سنجش پدیده اي واحد می باشد. پایایی این پرسشنامه توسط ایزدي فرد و سپاسی آشتیانی((1389به وسیله ضریب آلفاي کرونباخ براي کل نمونه 0 /94 و براي آزمودنیهاي دختر 0/95 و براي آزمودنی هاي پسر 0/92گزارش شده است. در این تحقیق پایایی کل پرسشنامه اضطراب 0/84 بدست آمد. بنابراین پایایی پرسشنامه قابل قبول است.
