بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
بررسی ارگونومیکی وضعیتهاي بدنی به روش ارزیابی OCRA
چکیده:
بروز فراوان اختلالات اندام فوقانی به دلیل ظرافت و آسیبپذیري بیشتر این اندامها و از سوي دیگر بهدلیل درگیر بودن بیشتر این اندامها حین انجام کارها، نسبت به اندام تحتانی باشد که به تبع آن این اندامها بیشتر در معرض عوامل خطر اختلالات اسکلتی ـ عضلانی از قبیل تکرار زیاد، اعمال نیروي بالا، کار پیوسته و فاقد وقفه استراحتی، وضعیتهاي بدنی نامناسب، عوامل تأثیرگذار اضافی (ارتعاش اندام، سرما، گرما، (… قرار گرفته و در نتیجه زمینه بیشتري در ابتلا به اختلالات اسکلتی ـ عضلانی دارند. یکی از روشهاي بررسی عوامل خطر ایجادکننده اختلالات اسکلتی ـ عضلانی اندام فوقانی، روش ارزیابی فعالیتهاي تکراري شغلی (OCRA) میباشد. مبدع این روش E.occhipinti از واحد تحقیق EPM بود که در سال 1998 در شهر میلان ایتالیا آنرا ارائه داد و پس از او توسط D.colombini تکمیل گردید. این روش یک ابزار آنالیز شغلی بوده و براي انجام ارزیابی کلی و مفید تأثیر عوامل ریسک مختلف بر روي اندام فوقانی (شانه، آرنج، مچدست، دست و انگشتان) بکار میرود.
مطالعه حاضر، با هدف بررسی و ارزیابی ارگونومیکی وضعیتهاي انجام کار به روش OCRA در شاغلین حرف خیاطی، کفاشی، سراجی و قالیبافی انجام پذیرفت. این مطالعه بهصورت مقطعی و از نوع مطالعات توصیفی ـ تحلیلی میباشد. جامعه هدف جهت اجراي روش OCRA، 496 نفر مددجوي مرد شاغل در کارگاههاي مذکور بود که 17 وظیفه شغلی تجزیه شده از مشاغل خیاطی 7) وظیفه)، کفاشی 5) وظیفه)، سراجی 4) وظیفه) و قالیبافی 1) وظیفه) براي دست راست، همچنین 17وظیفه شغلی براي دست چپ مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج این بررسی که با استفاده از آزمونهاي آماري کاي مربع، مک نمار، کروسکال-والیس و t مستقل بدست آمد، عبارتند از؛ عدم برابري نسبتهاي شیوع اختلالات اسکلتی ـ عضلانی اندام فوقانی درچهار شغل مذکور (P =0/003) ، وجود اختلاف معنی دار بین میانگین شاخصOCRA در چهار شغل مذکور((P ‹0/001 و پذیرش وجود ارتباطی معنیدار بین سطح شاخص OCRA و نوع شغل .(P ‹0/001) بالاترین نمرات شاخص OCRA مربوط به وظیفه شغلی بافت قالی بوده و در مجموع شغل قالیبافی بعنوان خطرناکترین شغل ارزیابی شد و مشاغل کفاشی، خیاطی و سراجی به ترتیب در رتبه هاي ریسک پایینتري قرار گرفتند .(P ‹0/001)
واژه هاي کلیدي: ارزیابی ارگونومیکی؛ اختلالات اسکلتی_عضلانی؛ اندام فوقانی؛ شاخص OCRA؛ پرسشنامه نوردیک
-1 مقدمه
یکی از عمده ترین ناراحتی هاي کارگران اختلالات اسکلتی یا عضلانی مربوط به کار می باشد کهعمدتاً در نواحی خاصی همچون ستون فقرات گردنی، کمري و اندامهاي فوقانی مشاهده می گردد این اختلالات و آسیبها بصورت مزمن بوده و در اثر حرکات و یا استرسهاي تکراري ( RSI) 1 بروز می کنند. (8)بیماریهایاسکلتی_عضلانی، باعث 30 درصد ازکارافتادگی کلی و 40 درصد از کارافتادگی جزیی در کشورها میگردد. درکشور ما نیز اختلالات اسکلتی – عضلانی از شایع ترین بیماریها و آسیبهاي ناشی از کار می باشد. اطلاعات فوق نشان می دهد که مشکلات اسکلتی_عضلانی منشاء اصلی بیماري زایی، از کار افتادگی و هزینه هاي مربوطه هستند.((9
صدمات ناشی از حرکات تکراري یا (RMI)2 و یا ضایعات ناشی از تروماهاي تجمعی (CTD)3، در سالهاي اخیر اهمیت زیادي را در ارگونومی به خود اختصاص داده است. این عوارض در اثر حرکتهاي تکراري یک عضو ایجاد می شوند و داراي ویژگی انباشتگی هستند، بطوریکه آسیب ناشی از حرکات تکراري شغلی ممکن است با گذشت زمان پیشرفت کرده و آثار خود را در دراز مدت آشکار سازد. (پوتز و اندرسون،(3).( 1998
یکی از مهمترین عوامل موثر در بروز این آسیب هاي چندعلتی وضعیت نامطلوب بدن (پوسچر نامطلوب) هنگام کار است. امروزه، به سبب اهمیت این موضوع، بخش بزرگ از تحقیقاتی که درعرصه ارگونومی فیزیکی انجام می شود بر واکاوي پوسچر و ارائه ي شیوه هاي ارزیابی خطر ابتلا به آسیبهاي اسکلتی-عضلانی متمرکز شده است.((11
در میان اختلالات اسکلتی_عضلانی ناشی از کار، اختلالات اندام فوقانی قسمت عمدهاي را به خود اختصاص داده است. این امر میتواند از سویی بدلیل ظرافت و آسیبپذیري بیشتر این اندامها و از سوي دیگر بهدلیل درگیر بودن بیشتر این اندامها حین انجام کارها، نسبت به اندام تحتانی باشد.((8
جهت ارزیابی مواجهه نقاط انتهایی اندام فوقانی با حرکات تکراري روشهاي مختلفی از سوي محققین پیشنهاد و اعمال گردید. تا به امروزکاملترین روش ارزیابی، روش OCRA (فعالیتهاي تکراري شغلی)٤ می باشد که در سال 1998 توسط E.Occhipinti در دانشگاه ویلاسانتاي ایتالیا ابداع گردید(. (9 شاخص OCRA بر مبناي ارتباط بین تعداد حرکات واقعی انجام شده روزانه بوسیله اندامهاي فوقانی در وظایف تکراري و تعداد حرکات توصیه شده مربوطه، می باشد. این شاخص علاوه برآنالیزنسبتاً دقیق ریسک فاکتورهاي مختلف نظیر تکرار حرکات٥ ، نیرو٦ ، وضعیت بدنی٧ ، عوامل اضافی و تاثیر گذار٨ ، و دوره هاي بازگشت٩ ، می تواند جهت اعمال اقدامات پیشگیرانه بعدي مفید باشد(.(3
-2 مواد و روش کار
-1-2 روش OCRA
همان طوري که قبلاً اشاره گردید شاخص مواجهه((IE١٠ عبارت است از نسبت تعداد کل فعالیتهاي تکنیکی کهعملاً در طی شیفت کاري انجام میشود به تعداد کل فعالیتهاي تکنیکی توصیه شده در طی شیفت کاري
تعداد آل فعالیتهاي تکنیکی آه عملا در طی شیفت آاري اﳒام میشود/تعداد کل فعالیتهاي تکنیکی توصیه
فرمول عمومی زیر براي محاسبه تعداد کل فعالتهاي تکنیکی توصیه شده که بایستی در طی شیفت کاري انجام گردد بکار میرود:
تعداد فعالیتهاي تکنیکی توصیه شده((Ar برابر است با:
که در آن:
n و =1 تعداد وظیفه یا وظایف در بردارندة حرکات تکراري اندامهاي فوقانی که در طی شیفت کاري انجام شده
=CF ضریب ثابت تکرار فعالیتهاي تکنیکی درهر دقیقه، بر اساس یک رفرنس بکار رفته است
Fa، Fp، =Ff فاکتورهاي ضریب، با دامنه نمرات بین 0 و 1؛ که بر اساس رفتار عوامل ریسک »نیرو(Ff) «،»وضعیت بدنی(Fp) « و »عناصر و اجزاء وحرکات اضافی«
(Fa) در همه (n) وظیفه انتخاب گردیده است. =Dx طول مدت هر وظیفه تکراري بر حسب دقیقه؛ و =Fr فاکتور ضریب، با دامنه نمرات بین 0 و 1، که بر اساس رفتار عامل ریسک فقدان زمان بازگشت در طی شیفت کاري انتخاب گردیده است .(10)
-2-2 پرسشنامه اسکلتی_عضلانی نوردیک(NMQ)
جهت تعیین شیوع اختلالات اسکلتی ـ عضلانی از پرسشنامهاي استفاده شد که در سال 1987 توسط کورنیکا١١ و همکارانش در انستیتوي بهداشت حرفهاي در کشورهاي نوردیک (کشورهاي اسکاندیناوي) طراحی و تهیه و به اجرا گذاشته شده و امروز به پرسشنامه نوردیک معروف گردیده است(.(9
-3-2 روش کار
در این تحقیق، تلفیقی از چهار روش جمعآوري اطلاعات شامل مشاهدهاي (براي آنالیزکردن شغلها و وظایف داراي حرکات تکراري)، روش مصاحبه اي (براي پرسش در مورد اختلالات اسکلتی ـ عضلانی اندام فوقانی در کارگران و نوع انجام دادن کار و بررسی حرکات بدنی در حین انجام کار)، روش پرسشنامه اسکلتی ـ عضلانی نوردیک (NMQ) و روش شاخص فعالیتهاي تکراري شغلی (OCRA) استفاده شده است. هدف استفاده از روش OCRA، آنالیز مشاغل و وظایف مختلف و محاسبه شاخص مواجهه و تعیین سطح ریسک آنها و دستهبندي سطح ریسک وظایف تکراري و در نهایت ارائه پیشنهادات اصولی در برخورد با میزان ریسک کارگران در معرض مواجهه میباشد.
با استفاده از پرسشنامه نوردیک، نیز اطلاعاتی در مورد سن، جنس، قد، وزن، نوع شغل، وجود یا عدم وجود اختلالات مورد تحقیق قرار گرفت و ارتباط این متغیرها از طریق آزمونهاي آماري مختلف (کاي اسکوئر، تیتست مستقل، مک نمار، آنالیز واریانس یکطرفه و(… با استفاده از نرمافزار SPSS 11.5 مورد سنجش قرار گرفت. نوع سؤالات پرسشنامه از نوع سؤالات بسته بود.
نوع مطالعه نیز از نوع توصیفی ـ تحلیلی و بهصورت مقطعی (Cross – sectional) دربرخی کارگاههاي فعال اداره کل زندانهاي استان تهران انجام گردید. در مطالعه تحلیلی از نوع مورد مشاهدهاي (گذشته نگر)، اثر حرکات تکراري در وظایف و شغلهاي محوله بر روي اندامهاي فوقانی شاغلین مورد مطالعه قرار گرفت.
در این تحقیق، 4 شغل خیاطی، کفاشی، سراجی و قالیبافی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت و هر یک از این مشاغل (Job) به وظایف کاري (Task) مربوطه تجزیه شدند و شاخصOCRA براي دو دست راست و چپ بهطور جداگانه محاسبه گردید و در نهایت با توجه به نمرة شاخص مواجهه بدست آمده، اگر نمرة شاخص OCRA، کمتر یا مساوي 1 بود ( IE ≤1) به عنوان سطح ریسک 1 یا عدم وجود ریسک (Absent)، و ناحیه ریسک سبز تلقی گردید، اگر نمرة شاخص OCRA از 1 بیشتر تا کوچکتر یا مساوي
2 بود (1 IE ≤2) به عنوان سطح ریسک 2 یا ریسک ناچیز و بیاهمیت (Negligible) و ناحیه ریسک سبز / زرد تلقی گردید و اگر نمرة شاخص OCRA محاسبه شده بیش از 2 تا کوچکتر یا مساوي 4 بود (2 IE ≤ 4) بهعنوان سطح ریسک 3 یا ریسک کم و اندك (Slight) و ناحیه زرد محسوب شد و اگر نمرة شاخص OCRA محاسبه شده بیش از 4 بود (IE 4) به عنوان سطح ریسک 4 یا وجود ریسک (Present) و ناحیه قرمز اطلاق گردید.
-4-2 تعداد نمونه
جامعه مورد مطالعه ما شامل 496 نفر مددجوي مرد شاغل در کارگاههاي فعال خیاطی، کفاشی، سراجی وقالیبافی زندانهاي استان تهران بود که به صورت سرشماري بررسی شده و همگی در شیفت صبح کار می کردند. در روش اجراي شاخص OCRA هر یک ازمشاغل مذکوربه وظایف شغلی تقسیم گشته و در نهایت مجموعاً 17 وظیفه شغلی کدبندي و مورد آنالیز قرار گرفت که شاخص OCRA براي این17 وظیفه (براي دست راست وچپ به طور جداگانه) بوسیله نرم افزار روش OCRA محاسبه گردید . لازم به ذکر است که کدبندي این وظایف شغلی بدین صورت بود که خیاطی (Tailoring) شامل 14 کد، کفاشی (Shoe making) شامل 10 کد، سراجی (Saddlery) شامل 8 کد و قالیبافی (Carpet making) شامل 2 کدمجموعاٌ( 34کد وظیفه).
-5-2 وسایل مورد نیاز
پرسشنامهنوردیک، نرمافزارهـاي شـاخص فعالیـت هـاي تکــراري شــغلی SPSS11.5 , (OCRA)، کرونــومتر دیجیتالی، گونیامتر، دوربـین عکـسبرداري و فـیلمبـرداري دیجیتالی
-3 نتایج
تجزیه وتحلیل اطلاعات نشان داد ، 496 مددجوي مورد بررســی داراي میــانگین ســنی 31/44 (±8/237) ســال ، میانگین سابقه کاري 2/16(±1/1) سـال ، میـانگین وزنـی 69/68(±7/71) کیلــــــــــــوگرم و میــــــــــــانگین قدي(170/34(±6/88 سانتیمتر بوده و 58/7 درصـد آنهـا سیگاري و40/3 درصد آنها داراي سـابقه اعتیـاد بـه مـواد مخدر بودند. همچنین 10/9 درصد آنها چپ دسـت، 40/3 درصد آنهـا اهـل ورزش و 19 درصـد آنهـا داراي اسـترس روانی حین کار بودند.7/7 درصد مددجویان مـورد بررسـی داراي سابقه بیماریهاي زمینهاي (اسکلتی_عـضلانی) بـوده و8/3 درصد آنها داراي سابقه آسیب دیدگی ناشـی از کـار در اندامهاي فوقانی بودند.
در این مطالعه توسط آزمون مک نمار، اختلاف معنی داري در نسبت شیوع اختلالات اسکلتی _ عـضلانی انـدام فوقـانی بین مددجویان سیگاري (%33/3) و غیـر سـیگاري (%28/8) بدست آمد .(P ‹0/001) این اختلاف نسبت بین مـددجویان داراي سابقه اعتیاد (33/5) ومددجویان فاقـد سـابقه اعتیـاد (%30/1) نیز معنی دار بود .(P ‹0/004) همچنین این نسبت در افراد داراي استرس حین کار (%35/1) بطـور معنـی داري بالاتر از افـراد فاقـد اسـترس((%30/6 بـود .(p ‹0/001) در افراد داراي سابقه بیماریهاي زمینه اي اسکلتی_عضلانی نیـز این نسبت (%36/8) بطـور معنـی داري بـالاتر از افـراد فاقـد سابقه (%31) بود .(P ‹0/001) علاوه بر ایـن در افـراد داراي سابقهآســیب دیــدگی ناشــی از کــار، ایــن نــسبت (%87/8) بطورکــاملاً معنـی دار، بـالاتر از افـراد فاقـد سـابقه (%26/4) مشاهده شد .(P ‹0/001)
همانطوري که در جدول1 مشاهده مـی شـود، در خـصوص شیوع اختلالات اسکلتی_عضلانی در اندام فوقانی، بیـشترین درصد نسبی اختلالات اسکلتی-عـضلانیعمـدتاٌ متعلـق بـه مــشاغل قالیبــافی و کفاشــی مــی باشــد. آزمــون آمــاري کاياسکوئر تفاوت معنیداري را در شیوع اختلالات اسکلتی-عضلانی اندام فوقانی، بین گروههاي چهارگانه شـغلی نـشان داد(.( P=/003
سطحبندي ریسک وظایف شغلی کدبندي شده نشان داد %11/76 از کدها 4) کد) در سطح ریسک(Negligible) 2یا ناحیـه سـبز/زرد ، %76/48 از کـدها 26) کـد) در سـطح ریسک(Slight) 3 یا ناحیه زرد و %11/76 از کدها 4) کـد) در سطح ریسک (Present) 4 یا ناحیه قرمز قرارداشـتند.
