بخشی از مقاله
چکیده
شهرهای امروزاز ن ظم بصری کمتری برخوردار بوده وسیمای آزاردهنده ای دارند. با توجه به رابطه فعالیت های انسان با فرهنگ، شهر بستری است که در آن فرهنگ از طریق فعالیت ها و ارتباطات انسانی به جریـان درمـی آیـد. کالبد شهر، بالاخص نماهای شهری به بازنمایی این رابطه پرداخته و ارزش های سنت هـای هـم زیسـتی را عینیـت مـی بخشـند. شـهرها از جملـه مهمتـرین دستاوردهای انسان و محصول زندگی مدنی وی است. علوم شهری در دوران مدرن، به دلیل اینکه برگرفته از جهان دوقطبی دکارت بودند، اساساً کالبد شهر را جدای از مخاطب میدانستند. این مسئله حتی در نظریات اندی شمندان اخ یر، هم چون ل ینچ ن یز قا بل م شاهده ا ست؛ او شهر را
مان ند یک ب نای ن فیس مع ماری میدا ند. با تو جه به تو سعه سریع
شهرن شینی و ا فزایش روزا فزون ساخت و ساز در چ ند د هه اخ یر، شاهد
تغییرات اساسی در سیمای شهری هستیم که شهرها محل خود نمایی هر یک از تک بنا ها در ارت فاع، ر نگ، نوع م صالح و. .. در جداره مم تد خیابانها شدهاند. نمای هر ساختمان در شکل دهی به مجموعه شـهری کـه در آن حضور دارد، موثر است. اگر به نمای یک ساختمان بدون در نظـر گـرفتن نمـای دیگر ساختمان های شهر توجه شود، همگونی نمای شهری در مجمـوع از بـین مـی رود. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و داده هاو اطلاعـات پـژوهش و تحلیـل اطلاعات به شیوه کتابخانه ای واسنادی گردآوری شده است. سـیما و منظـر شهری از جم له مواردی ه ستند که در کارکرد ه سته ا صلی شهرهای ا مروز تأثیر بسزایی دارند . سیمای شهر بخشی متجلی و ملموس در شهرها است که در آن تب لور ب صری ، کارکردی و مع نایی عنا صری که ف ضا را شکل میدهند دیده میشود و خوانایی کیفیتی است که موجب قابل درک شدن یک مکان میگردد ، بنابراین این موضوع در بخشهایی از شهر که تا حدی از
گذ شته تاریخی برخوردار ند اهم یت بی شتری پ یدا میک ند .ه مانطور که
مث بت بودن ا ین عوا مل در شهر به بالارفتن کیف یت م حی ک مک میک ند،
منفی بودن آنها نیز اثرات نامطلوبی از جمله زوال کالبدی و کارکردی ، ابهام و عدم خوانایی بافت شهرها را به دنبال دارد ، ناخوانایی ، اغتشاش بصری - بیتوجهی به ارزشهای تاریخی ، تداخل عملکردها و ...
باعث بوجود آمدن محی هایی نامطلوب برای کار و زندگی میشوند.
واژگان کلیدی : نمای شهری- ساماندهی- سیمای شهری- فرهنگ- هویت شهری
-1 مقدمه
در فرآیند تبدیل قطعییت قرادادی مدرنیته به نسبیت واقعی جهان، فرهنگ و هویت، سوال آفرین موضوعات در گستره جغرافیایی جهان هستند که در جهـان تک ساحتی مدرن تا حدی نادیده انگاشته شدند. از دسـت دادن حـس مکـان، بـی تعلقی به مکان ارتباط عمیقی با بی هویتی مکـان سـکونت و نادیـده گـرفتن فرهنگ انسان در شکل دهی به فضای زندگی دارد. نماهای شهری به عنوان بخشی
- *1 دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحدعلوم تحقیقات زنجان، زنجان ،ایران.
از کالبد شهر هم نماد فرهنگ است و هم بازتاب فرهنگ شهر نشینی. هم زبان فرهنگ شهر نشینی است و هم رعایت اصول شهرنشینی. هم بیان آداب سکونت در شهر است و هم احترام به مقررات شهر نشینی. بنابراین مفهوم نمای شهری و رابطه آن با فرهنگ مورد ارزیابی قرار می گیرد. فرهنگ لغـات فارسـی در کاربرد واژه نما عبارات»صورت ظاهر«،» آنچه در معرض دیـد و برابـر چشـم است«و» معین بعـدی از سـاختمان کـه بـه دیـده مـی آیـد« را بـه کـار مـی برند.(معین،(1364و(دهخدا،(1377و(مشیری،(1369و(عمید،.(1378 تعریف و کاربرد واژه نما در فرهنگ لغت، نشـان دهنـده ایـن موضـوع اسـت کـه نمـای ساختمان چیزی منفک از ساختمان نیست و فارغ از پوششی نهایی برای مقاومـت در برابر شرای جوی، بیان کننده عملکرد ساختمان (انطباق فرم ساختمان با عملکرد آن)، منش، کردار وتفکر ساکنان، به مثابه لـولایی اجتمـاعی، فصـل مشترک فضاهای عمومی و خصوصی می باشد. نما،ارتباط ملموس ساختمان با شهر می باشد. از طریق نما، عناصر طبیعی (نور، باد) به ساختمان نفـوذ کـرده و ارتباط ساکنان با فضای شهری برقرار می گردد. علاوه برآن در شـکل دهـی بـه سیمای کالبدی شهر، نقش مهمی داشته و فصل مشترک رنگ تعلق داخلی و بیرونی است. هرچند موضوع نمای شهری و ارتباط ساختمان با زیبایی شهر هم به لحاظ ساختاری و هم به لحاظ رویکرد روانشناسی محیطی موضوع مهمـی ارزیـابی مـی شود، با این وجود منابع کمتری به موضـوع نمـای شـهری بـه صـورت مسـتقیم پرداخته اند. در پاره ای از موضوعات به نمای شهری بـه عنـوان یـک پدیـده ساختاری حاصل تاثیرات محیطی (اقلیم، اقتصاد) پرداخته شده است ودر بررسی توقعات از نمای شهری چهار عامل محافظت، ارتباط با فضای شهری( جهت تامین نور، دید و دسترسی و تهویه)، معرف صاحب ملک بودن و در در نقد ، نهایت جزیی از یک کل بودن مطرح می گردد( پاکزاد، 1382،.(32 ساختار بصـری هـر شـهر، اگرچه ظاهراً سطحی ترین لایه تشکیل دهنده و عـام تـرین حیطـه در برگیرنـده ساختار فضایی- فعالیتی آن شهر است،اما از سوی دیگر، قابل رویت ترین وجه تبلور کالبدی رواب اقتصادی، سیاسی، اجتمـاعی و فرهنگـی حـاکم در درون اجتماع ساکن آن شهر می باشد، که تعاملات یا تعارضات را تجلی مـی بخشـد. از جمله عوامل تشکیل دهنده ساختار بصری شهرها، نما و پوسته ساختمان هـا در مجاورت گذرهاست. نمای مشرف بر گذر، نمای اصلی ساختمان تلقـی مـی گـردد کیفیت نما یکی از اساسی ترین عوامل موثر در مطلوبیت بصری سیمای شهری اسـت که متاسفانه امروزه به واسطه الزامات و محدودیت های متفاوتی تغییر کرده و منجر به بحران و ناپایداری در ابعاد مختلف شهری به خصوص هویـت فضـاهای شهری شده است. این مسئله در بافت های جدید مسکونی شهر و کانون هـای تجـاری به شدت قابل مشاهده است. بی هویتی حاکم بر نماهای شهری و در نتیجه تقلیـل کیفی فضاهای شهری به حدی است که روشنفکران و متخصصان حـوزه هـای مختلـف اجتماعی، فرهنگی و معماری و شهرسازی را به چالش کشانده است. نارضایتی از عدم مطلوبیت بصری سیمای شهر و احساس بیگـانگی در شـهرهای امـروزی حاصـل کیفیت پایین نمای شهری، لزوم توجه به ارتقاء کیفیت را مطـرح مـی نمایـد. علیرغم واقف بودن همگان از بحران موجود، عدم تبیین ضرورت پرداختن به آن و یا برخورد سطحی نگرانه به موضوع، از یک سو باعث رها شدن نماها به حال خود در فضاهای شهری و از سوی دیگر زمینه ساز تهیه برنامه ها و طرح هـایی شـده است که خود با چالش زیادی روبه رو بوده و گاهی نتایج حاصل از آنها، کمتر از بی توجهی نبوده است. پاره ای از مطالعـات نیـز بـا رویکـرد روانشناسـی محیطی و با دیدگاه ساختاری فضایی به ارتباط نماهای شهری و ادراک محیطـی پرداخته اند و با اتکا به حس خوانایی نماهای شهری را عاملی برای شـناخت و امکان جهت یابی فضا نام برده اند. بر پایه این مطالعات کوین لینچ سـاده ترین شکل معنی را هویت نام می برد. حدی که شخص می توانـد یـک مکـان را بـه عنـوان مکـان متمـایزی از سـایر مکـان هـا شـناخته و یـا بازشناسـی نماید(لینچ،1380،.(157 این دیدگاه نیز با اتکا به حس جهت یابی، و عوامل موثر فرم در شکل گیری تصویرذهنی به پـاره ای از خصوصـیات گشـتالت( ادراک
شکل) در ادراک و فهم نماهای شهری در ذهن ساکنان شـهر مـی پـردازد. دیدگاه دوم به نقش نماهای شهری در شکل گیری رفتارها و ارزش های مـردم مـی پردازد.در نظر این دیدگاه، فرم یا محی کالبدی بستر تعاملات و ظرف فعالیت های شهری است پیدایش هر گونـه تغییـر و تحـولی در سـاخت آن در رابطـه بـا تغییراتی که در سازمان فعالیت های اقتصادی و اجتماعی حاصـل خواهـد بـود (بحرینی،1377،.(62 و با مطرح ، شدن مکان به عنوان بخشی از هویت انسـان و انتقال ارزش های مستتر مکان به انسان، مکان نقشی اساسی در تحوّلات فرهنگی و رواج شیو زیست انسان و شکل گیـری ارزش هـا ، ارتباطـات و فعالیـت هـای انسانی عهده دار است( نقی زاده،1381،.(71 سـیمای شـهر درواقـع تمـام عواملی از شهر ا ست که به د یده می آ ید و چ شم قادر به تما شای آن است؛ تمامِ این عوامل به صورت انفرادی و خاصه در حالتی که به صورت پیوسته و دسته جمعی در هر لحظه از زمان ترکیب چند یا چندین عامل با هم عمل می کنند. سیمای شهری هم به عنوان ظرف و هم مظروف عمل می کند. ظرفی که فعالیتها، رفتارو برداشتهای شهروندان بطور عام و ت صمیمات سیا ستگذاران را شکل می د هد و مظرو فی که از ا قدامات کنشگران جامعه مانند توسعه گران وسیاستگذاران شهری شکل می گیرد.
-2 روش تحقیق
ازآن جایی که مقا له حا ضر تلاش می ک ند تا به کیف یت ف ضاهای شهری
اززاو یه سیمای ب صری شهر پرداخ ته وب ستری منا سب ج هت ت یین ن قش
نما های شهری در سیمای ب صری شهر فراهم نماید لذا روش تحق یق مقا له
کیفی وتوصیفی- تحلیلی است.به طوری که دربررسی موضوع هویت ومفاهیم
مرتب که تک یه بر مطال عات کتابخا نه ای و ا سنادی می با شد ازروش
توصیفی- تحلیلی استفاده شده است.دربخش شناخت ومبـانی نظـری پـژوهش
باا ستفاده از روش های تحلی لی اکت شافی-ا ستقرایی ب ستر ارا ئه ج مع
ب ندی ن هائی مبت نی بر تب یین ن قش نما های شهری در سیمای ب صری شهر
بااستفاده ازروش تحلیلی فراهم شده است.
-3 مبانی نظری
3-1 تعریف نما
نما در لغت نامه دهخدا به معنای صورت ظاهری هر چیزی، آنچه که در معرض دید و برابر چشم است، آنچه از بیرون سوی دیده می شود، منظره خارجی بنا و عمارت ، قسمت خارجی ساختمان ونماسازی، فن روسازی ساختمان و ساختن نمای عمارت است(دهخدا، .(1377
3-2 نمای ساختمان خالق نمای شهری است
نمای شهری از مجموعه نماهای مشرف به فضای عمومی به دسـت مـی آیـد.ایـن نماها از جهتی همگن و از جهتی ناهمگن هستند. می توانند همگن باشند چـون با استفاده از زبانی مشترک روی بدنه اجزا شهر اجرا می شوند و اما از آنجا که هر کدام از این فضاها به کمک این زبان، مقاصد و نیازهای خود را بیان مـی کند، ناهمگن هستند. در شهرهای ما زبان مشترکی بین نماها وجود ندارد. نه فرهنگ مشترکی برای بیان دارند، نه مصالح یکسانی به کار گرفته انـد و نـه سبک مشخصی را دنبال می کنند.
در واقع هر یک از نماها در شهر نشانه وضعیت اقتصادی و اجتمـاعی سـازنده و نحوه تفکر و نگرش او به مسایل مختلف است. نمای شهری در واقـع ترکیبـی از اجزا متفاوت است که بر اساس اتفاقاتی که در خیابان ها ومعابر می افتد شـکل می گیرد.این اجزا در صورت رعایت مسایلی که پیش از این نیز به آن پرداختـه شد می توانند با یکدیگر نقاط اشتراک جالبی داشته باشند که نمی توان وجود آنها را نفی کرد. نمای هر ساختمان موثر در مجموعه شهری است که در آن حضور دارد و این تاثیر را در بدنه خیابان ها یا میدان ها که در آن قـرار گرفتـه است می گذارد. اگر به نمای ساختمان واحدی، بدون در نظر گرفتن نمای دیگـر ساختمانها فکر شود، همگونی نمای شهری در کلیت از بین می رود.
