بخشی از مقاله
بررسی تاثیر تفکر استراتژیک بر بهره وري مدیران مورد مطالعه:شعب بانک صادرات شهرستان اهواز
چکیده
هدف پژوهش حاضر،تعیین تاثیر تفکر استراتژیک بر بهره وري مدیران شعب بانک صادرات می باشد. در این پژوهش تاثیر تفکر استراتژیک روساي شعب و ایعاد آن شامل رویکردهاي شهودي، سیستمی، برون سپاري، تکنولوژیکی، مشتري مداري، نوآوري و خلاقیت،تفکر در زمان،ایده سازي، دانش محوري،انگیزشی،رقابتی،آینده نگري و انعطاف پذیري بر بهره وري آنان تبیین شد. پژوهش حاضر از نظر روش پیمایشی و از نظر نوع، همبستگی و از حیث هدف کاربردي است. جامعه آماري پژوهش حاضر تمامی روسا و معاونان شعب بانک صادرات به تعداد 64 نفر می باشد و سرشماري(تمام شماري)شد. یافته هاي پژوهش نشان می دهد که عوامل موثر بر تفکر استراتژیک مدیران شامل رویکردهاي شهودي، مشتري مداري، خلاقیت و نو آوري، تفکر در زمان، ایده سازي، رقابتی و انعطاف پذیري می باشد که با بهره وري روساي شعب رابطه معنادار و مستقیمی دارد.
واژه هاي کلیدي: تفکر استراتژیک، استراتژي، بهره وري، بانک صادرات.
-1مقدمه
امروزه نقش و اهمیت نیروي انسانی بر هیچ کس پوشیده نیست.در بین عوامل تولید (زمین،نیروي انسانی،تکنولوژي،سرمایه)با ارزشترین،کمیاب ترین و نادر ترین عامل،نیروي انسانی است.فقدان توجه به بهره وري نیروي انسانی و توجه صرف به دیگر عوامل نه تنها باعث کاهش کارایی و اثربخشی در سازمان می شود ،بلکه باعث افزایش ضایعات و حوادث و ایجاد نارضایتی در نیروي انسانی می شود.از مهم ترین چالش هاي مدیران حاضر در سازمانها ،فقدان استفاده کافی از منابع فکري،توان ذهنی و ظرفیت هاي بالقوه انسانی موجود است.در اغلب سازمانها از توانایی هاي کارکنان استفاده بهینه نمی شود و مدیران قادر نیستند ظرفیت بالقوه آنان را به کار گیرند.به عبارتی دیگر،افراد،توان بروز خلاقیت و ابتکار بیشتري در محیط سازمانی را دارند،اما به دلایلی از این قابلیت ها بهره برداري نمی شود.سازمانها براي مقابله با تهدیدات محیطی و استفاده از فرصت هاي احتمالی ناچارند ظرفیت ها و توانمندي هاي درونی خود را بشناسند ،نکات ضعف را ترمیم و به تقویت نکات قوت بپردازند.مسایل و مشکلات در سازمانها آن چنان پیچیده و در هم تنیده است که تشخیص مشکل به آسانی میسر نیست.ماهیت انسانی سازمانها و پیچیده بودن رفتارهاي کارکنان این پیچیدگی را مضاعف نموده است.با چنین اوصافی سازمانها نباید در انتظار سازمانها باشند،بلکه خود باید منبع تحول و موج باشند و براي بهبودي خود بکوشند تا بتوانند پاسخگوي نیازهاي جدید تمدن امروزي باشند(عاقلی،4،.(1391از طرفی توسعه فناوري و ماشینی شدن کارها ،نوع فعالیتهاي انسانی در سازمانها تغییر شکل یافته و به صورت کار فکري در آمده که این امر نیاز به نیروهاي توانمند دارد.مساله کارایی و اثربخشی کارکنان،یعنی بهره وري از جمله مشکلات اساسی سازمانها است.این که سازمانها تا چه اندازه می توانند روند تولید علم و دانش را تسهیل کنند تا بر مشکلات فایق آیند و روند بهره وري را افزایش دهند،نیاز به بررسی هاي دقیق تري دارد(همان منبع،.(1
در قرن حاضر سازمانها،نهادها و بنگاههاي ارایه کننده خدمات و تولیدات با توجه به فشردگی و نزدیکی بالاي رقابت و نوآوري که برگرفته از جهانی شدن و تغییرات سریع در عرصه هاي بین المللی می باشد،باید به صورتی عمل نمایند که ضمن حفظ بقاي سازمانی،مزیت رقابتی خود را نیز افزایش دهند و در واقع با پایبندي به تفکر استراتژیک از سمت و سوي مدیریت خرد(در کل سازمان)فاصله گرفته و مدیریت کلان (متناسب با فضاي سازمان) را به اجرا درآورند.روند تحولات پیچیده و سریع جهانی موجب شده است که اقتصاد از اتکا بر دارایی هاي مشهود به سمت دارایی هاي نامشهود (دانش)سوق یابد.اینجاست که شبکه پیچیده روابط انسانی در سازمان بر سلسله مراتب سازمانی پیشی می گیرد و در واقع نگرش انسان مدارانه رو به فراز نهاده است.یعنی امروزه یک مدیر و رهبر باید بداند آنچه در سازمان او مهمتر است تعاملات و روابط پیچیده سازمانی میان افراد است و باید براي اداره امور سازمان از این روابط میان خود و کارکنان سازمان به بهترین شکل بهره گرفت(مسگریان،1،.(1391
صاحبان صنایع و مسولان کشور نگران این مساله هستند که با توجه به تغییرات در حال انجام،آیا توان حیات در چنین فضایی براي آنان وجود دارد؟ و چه اقداماتی باید به منظور حفظ موقعیت رقابتی خود و باقی ماندن در چرخه حیات انجام گیرد؟سوال دیگر آن است که نحوه رویارویی و برخورد با تحولات و تغییرات محیطی به عنوان یک عضو تاثیرپذیر و تاثیرگذار بر تعاملات اقتصاد جهانی چگونه باید باشد؟ آیا باید براي حفظ منافع فعلی و آتی خود در مقابل تغییرات
ایستادگی نموده و تاثیرپذیري خود را از این فرایند به حداقل رساند؟یا آنکه با آغوش باز به استقبال تغییرات و تحولات رفت؟و یا آنکه تغییرات و تحولات را شناسایی و درك نموده و با اتخاذ استراتژي هاي مناسب از فرصت هاي ایجاد شده براي به حداکثر رساندن منافع آتی سازمان استفاده کرد؟ اینها سوالهایی است که در دوران رکود اقتصاد جهانی فراروي سازمانهاي بزرگ صنعتی ژاپنی و آمریکایی قرار گرفته بود.آنها توانستند به دلیل پذیرفتن واقعیتها،درك تحولات و شناسایی عوامل تاثیرگذار با اتخاذ استراتژي هاي مناسب علاوه بر آنکه تاثیرپذیري خود را از تهدیدهاي ایجادشده به حداقل برسانند،با استفاده از فرصتهاي ایجادشده،حداکثر استفاده را از شرایط بوجود آمده بنمایند(سکاکی و شعبانی راوي،2،.(1389
جهانی شدن،رقابت فزاینده و تحولات سریع تکنولوژیک که به طور مداوم محیط دولت هاي صنعتی را دستخوش تغییر می کند،باعث تحت فشار قرار گرفتن بنگاههاي صنعتی حتی در کشورهاي در حال توسعه می شود.توان رقابت دیگر یک انتخاب نیست،بلکه شرط بقا و حضور در بازار جهانی است.این بنگاهها نیز مانند بنگاههاي صنعتی کشورهاي توسعه یافته براي تطبیق خود با تحولات سریع جهانی از طریق خلق فرصتهاي جدید براي رشد و ارتقاي کارایی خود،تحت فشار قرار دارند.دولتها نیز به سهم خود در این اندیشه اند که چگونه از فرصتهاي پدید آمده در جهان حداکثر استفاده را براي تسریع در توسعه اقتصادي نموده و از این طریق،اشتغال و سطح استاندارد زندگی را افزایش دهند.تحقق اهداف سازمانی و رقابت موفق در محیط به شدت متغیر تجاري،نیازمند تفکر استراتژیک مدیران می باشد(محمدزاده ي نوین،49،.(1387بر اساس نتایج تحقیقی که با هدف شناسایی مهارتهاي مدیریتی مورد نیاز براي مدیران کشورهاي آسیایی انجام شده است،تفکر استراتژیک از سوي تمامی پاسخ دهندگان به عنوان نخستین و یا دومین مهارت مورد نیاز براي بهبود عملکرد مدیران شناسایی شده است.همگام با روند جهانی افزایش گرایش به بهره گیري از ابزارها و تکنیکهاي مدیریت استراتژیک،در کشور ما نیز به دلایلی از جمله خصوصی سازي و آمادگی براي پیوستن به سازمان تجارت جهانی،احساس نیاز به بکارگیري موثر چنین ابزارهایی رو به افزایش است.از این رو بهبود توانایی تفکر استراتژیک در مدیران به عنوان یکی از عوامل کلیدي در اثربخشی فرایند مدیریت استراتژیک نیازمند توجه بیشتري است(مشبکی و خزاعی،106،.(1387در مقایسه وضعیت مطلوب ترسیمی با وضعیت فعلی شایسته است سیستم بانکی کشور در نحوه عملیات و روابط خود با مشتریان ،رقبا و حضور در بازارهاي داخلی و خارجی بازنگري کاملی داشته باشد و از این رو لازم و ضروري است که با برنامه ریزي دقیق و شایسته،مقدمات حضور مقتدرانه در عرصه جهانی را فراهم سازد.شبکه بانکی کشور نیز باید در کنار نوین سازي روشها،ابزارها و خدمات بانکی و همچنین اصلاح مقررات مربوط به تجارت خدمات بانکی عملکردهاي خود را بهبود داده و با ارتقاي بهره وري و همچنین آینده نگري و مدیریت استراتژیک،علاوه بر فراهم سازي زمینه هاي گسترش همکاریهاي بین المللی و رقابت با بانکهاي حاضر در عرصه جهانی،ملزومات جلب اعتماد و اطمینان عمومی را نیز فراهم سازند.البته لازم است به این نکته توجه شود که تحریم هاي اخیر می تواند باعث کندي در دسترسی به نتایج حاصل از اجراي طرحهاي مذکور شود(پرویزیان و موسوي،32،.(1387با افزایش مشکلات و پیچیده شدن سازمانها،نیاز به ارایه راه حلهاي بهتر و استفاده از ابزارهاي قدرتمندتر از برنامه ریزي استراتژیک،خودنمایی می کند.چرا که مدیران با تفکر استراتژیک با فهم و درك بهتر از برنامه استراتژیک، عملکرد موثري خواهند داشت و میتوان
گفت تفکر استراتژیک به عنوان مکملی براي برنامه ریزي استراتژیک،رویکرد مناسب راهبري سازمان شمرده می شود و می تواند در جهت مقابله سیستماتیک با معضلات،درك فرصتها،تخصیص بهینه منابع کمیاب و و دستیابی به نتایج مورد نظر کمک نماید.اما آیا عملکرد مدیران برگرفته از تفکر استراتژیک است؟براي هماهنگی با تغییرات روزافزون و گام برداشتن در جهت اهداف سازمانی نیاز به تغییر در روش تفکر و تحول ذهنی مدیران سازمانها می باشد و وقتی سازمان با مشکلات جدید مواجه می شود،راه حلهاي قدیمی کارایی خود را از دست می دهند(منوریان و همکاران،31،-1391 .(130مشتریان در تعیین استراتژیهاي سازمان و پیشبرد عملیات آن تاثیر بیشتري خواهند داشت.آنان بیشتر از کارکنان،کانون توجه رهبري و اولویتهاي سازمانی خواهند بود.در مقیاس جهانی،مشتریان،سازمان را به سوي استانداردهاي عملکرد جدیدي در کیفیت،ٍتنوع،ارایه کالا و خدمات سفارشی،سهولت زمان و نوآوري پیش خواهند برد.این مشتریان شرکتها را مجبور خواهند کرد با سرعت بیشتري از بازارهاي داخلی به سمت بازارهاي خارجی حرکت کنند(ایران زاده و همکاران،16،.(1387
در هر سازمانی درباره ماموریت ،استراتژي ها،اهداف بلند مدت و سیاستها،مساله هایی مطرح می شود.ادعاي هر روش مدیریت این است که عملکرد سازمان را بهبود بخشد.مدیریت و کارکنان با استفاده از اصول و مفاهیم مدیریت استراتژیک می توانند فعالیت و اولویت هاي سازمان را بهتر درك کنند.مدیریت استراتژیک این امکان را بوجود می آورد که سازمان از کارایی بیشتري برخوردار شود و مساله مهمتر این است که روش مزبور براي شرکت این امکان را فراهم می آورد که کارها را به شیوه اي اثربخش انجام دهد(دیوید،25،.(1379
در این راستا هدف پژوهش حاضر ،تعیین تاثیر تفکر استراتژیک روساي شعب بانک صادرات شهرستان اهواز بر بهره وري آنان می باشد.
-2مبانی نظري پژوهش
بهره وري از جمله عواملی است که دوام و بقاي سازمانها را در دنیاي پررقابت فعلی تضمین می کند.حاکم شدن فرهنگ بهره وري،موجب استفاده بهینه از تمام امکانات مادي و معنوي سازمانها می شود.این امر استعدادها و امکانات بالقوه سازمانها را شکوفا می کند و بدون اضافه کردن فناوري و نیروي انسانی جدید می توان از امکانات،شرایط،توان و قابلیتهاي نیروي انسانی موجود با خاصیت زایشی و خلاقیت براي تحقق اهداف سازمان حداکثر بهره را برد.بهره وري مطلوب با تغییر ساختارها،اضافه کردن فناوري،تدوین دستور کار و صدور بخشنامه حاصل نمی شود،بلکه انسان،محور هر نوع بهره وري فردي،اجتماعی و سازمانی است(رضائیان،2،.(1385
در سالهاي اخیر،اهمیت نقش نیروي انسانی در بهره وري،نقش فزاینده اي را نشان می دهد.بر خلاف نظریه پردازان دوره هاي گذشته که عامل زمین و سرمایه را در پیشرفت جوامع موثر می دانستند،نظریه پردازان امروزي عامل انسانی را به عنوان کلیدي ترین عامل توسعه معرفی می کنند و معتقد هستند که در توسعه عوامل دیگر نیز نقش نیروي انسانی بسیار چشمگیر می باشدوامروز دیگر بر خلاف گذشته،کار فیزیکی انسان تنها عامل پیشرفت دنیا نیست.کار از حالت فیزیکی به فکري تبدیل شده است و این توجه به عوامل انسانی را چندین برابر نموده است(عاقلی،5،.(1391
افزایش تغییر و تحولات محیطی مانند توسعه روزافزون فناوري ،افزایش شدت رقابت در محیط تجاري کسب و کار،تغییرفزاینده انتظارات مشتریان و ذي نفعان و جلب رضایت آنان،سازمانها را وادار ساخته است که براي بقا،رشد و توسعه،خود را با محیط منطبق کنند.به عبارت دیگر،کسب و کار امروز به مراتب پیچیده تر از گذشته است و تغییرات مداوم پارادایمها،این پیچیدگی را تشدید می کند.واقعیت این است که براي تشخیص فرصتها و عوامل مزیت بخش رقابتی ،فرایندي وجود ندارد و به جاي آن باید به بصیرت و فهم مدیران از محیط کسب و کار متکی بود.بصیرتی که در سایه شناخت صحیح آنان از قواعد کسب و کار است.تحقق اهداف سازمانی و رقابت موفق در محیط متغیر تجاري،نیازمند تفکر استراتژیک مدیران می باشد.در رویکرد تفکر استراتژیک،بر توسعه دیدگاهها و بازآفرینی باورهاي مدیران تاکید می شود.(ایران زاده و همکاران،5،.(1387تحولات شتاب آلود و گسترده اي که از دهه 1990 آغاز شد و همچنان با شدت و سرعت بیش از پیش در قرن بیست و یکم ادامه پیدا کرد،موضوع پنهانی نیست.از ویژگی هاي این تغییرات باید به پیچیدگی،چند بعدي بودن و ناگهانی بودن آن اشاره داشت.تحولات پانزده سال اخیر،ابعاد سیاسی ،اقتصادي،فرهنگی،فناوري و ابعاد دیگري را شامل می شود که سبب دگرگونی کشورها،حکومتها،جغرافیاي سیاسی،صنعت، موسسات، شرکتها و ... شده است.این تغییرات گیج کننده و غیر قابل پیش بینی،محیط زندگی ما را دگرگون کرده و بر تمام زندگی ما تاثیر گذاشته است.یکی دیگر از ویژگی هاي این تغییر در عرصه داد و ستد جهانی،رقابتهاي شدید و بی رحمانه نظام نوین جهانی است که عملکرد تمامی سازمانها را اعم از بخش خصوصی یا عمومی ،متاثر ساخته است(محمدزاده ي نوین،49،.(50-1387
موضوع تفکر استراتژیک در بیش از یک دهه گذشته در حوزه مدیریت استراتژیک بسیار مورد توجه بوده و در تحقیقات بسیاري به اهمیت دارا بودن قابلیت تفکر استراتژیک براي مدیران اشاره شده است.تفکر استراتژیک به عنوان یکی از دو قابلیت اصلی رهبران داراي عملکرد برجسته شمرده شده است.مدیرانی که مجهز به قابلیت تفکر استنراتژیک هستند،قادرند سایر کارکنان رابه یافتن راهکارهاي خلاقانه براي موفقیت سازمان ترغیب کنند.براساس نتایج پژوهشی که با هدف شناسایی مهارتهاي مدیریتی مورد نیاز براي مدیران کشورهاي آسیایی انجام شده است،تفکراستراتژیک از سوي تمامی پاسخ دهندگان به عنوان نخستین و یا دومین مهارت مورد نیاز براي بهبود عملکرد مدیران شناسایی شده است.همگام با روند جهانی افزایش گرایش به بهره گیري از ابزارها و تکنیکهاي مدیریت استراتژیک،در ایران نیز به دلایلی از جمله خصوصی سازي و آمادگی براي پیوستن به سازمان تجارت جهانی،احساس نیاز در بکارگیري موثر چنین ابزارهایی رو به افزایش است.از این رو بهبود توانایی تفکر استراتژیک در مدیران به عنوان یکی از عوامل کلیدي در اثربخشی فرایند مدریت استراتژیک،نیازمند توجه بیشتري است(مشبکی و خزاعی،106،.(1387
نظام اقتصادي و سیاسی حاکم بر جامعه بشري،نظام برتري جویی است.جوامعی که درك واقعی از موقعیت کشورشان در جوامع بین المللی نداشته باشند،قادر به حضوري موثر و مداوم در عرصه هاي جهانی نخواهند بود.تنها با تکیه بر تقدیر،هیچ موسسه،سازمان یا شرکتی در عرصه رقابت،توفیقی به دست نخواهد آورد و به طور یقین در میدان تاخت وتاز رقبا به سوي نابودي و فنا پیش خواهد رفت،بنابراین باید آینده را شناخت با دید روشن تري به آیندهاست نگریست.لازم تا مدیران تفکرات استراتژیک خود را مطابق تغییرات جهانی به روز کرده و الگوهاي ذهنی خود را تغییر دهند تا بتوانند
در سایه آن به تشخیص به موقع خصوصیات میدان رقابت و دیدن فرصتهایی که رقبا نسبت به آن غافل هستند،بپردازند و از فرصتهاي موجود در محیط غیرقابل پیش بینی بهره برده و به مزایاي رقابتی دست یابند.از این رو ضعف تفکر استراتژیک مدیران ارشد،بنگاهها و سازمانها،آنان را از بهره گیري از فرصتهاي جدید محروم می سازد،بنابراین مجهز شدن مدیران ارشدبه قابلیتهاي استراتژیک،ضروري و حیاتی به نظر می رسد(محمدزاده ي نوین،50،.(49-1387
-3فرضیه هاي پژوهش
فرضیه کلی:
تفکر استراتژیک روساي شعب بر بهره وري آنان تاثیر دارد.
فرضیات فرعی:
-1بین رویکرد شهودي روساي شعب با بهره وري آنان همبستگی وجود دارد.
-2بین رویکرد سیستمی روساي شعب با بهره وري آنان همبستگی وجود دارد.
-3بین رویکرد برون سپاري روساي شعب با بهره وري آنان همبستگی وجود دارد.
-4بین رویکرد تکنولوژیکی روساي شعب با بهره وري آنان همبستگی وجود دارد.
-5بین رویکرد مشتري مداري روساي شعب با بهره وري آنان همبستگی وجود دارد.
-6بین رویکرد خلاقیت و نوآوري روساي شعب با بهره وري آنان همبستگی وجود دارد.
-7بین رویکرد تفکر در زمان روساي شعب با بهره وري آنان همبستگی وجود دارد.
-8بین رویکرد ایده سازي روساي شعب با بهره وري آنان همبستگی وجود دارد.
-9بین رویکرد دانش محوري روساي شعب با بهره وري آنان همبستگی وجود دارد.
-10بین رویکرد انگیزشی روساي شعب با بهره وري آنان همبستگی وجود دارد.
-11بین رویکرد رقابتی روساي شعب با بهره وري آنان همبستگی وجود دارد.
-12بین رویکرد آینده نگري روساي شعب با بهره وري آنان همبستگی وجود دارد.
-13بین رویکرد انعطاف پذیري روساي شعب با بهره وري آنان همبستگی وجود دارد.
-4روش شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از نظر روش پیمایشی و از نظر نوع همبستگی و از حیث هدف کاربردي است.تحقیق پیمایشی به مطالعه ویژگی ها و صفات افراد جامعه می پردازد.و وضعیت فعلی جامعه آماري را در قالب چند صفت یا متغیر مورد بررسی قرار می دهد.
-4-1جامعه آماري و حجم نمونه آماري
جامعه آماري پژوهش حاضر، روسا و معاونان شعب می باشد. بر این اساس حجم جامعه آماري نیز براساس اطلاعات بدست آمده از سوابق به تعداد 64 نفر میباشد. حجم نمونه برابر حجم جامعه آماري می باشد و تمام شماري(سرشماري)شده است.
-4-2متغیرهاي پژوهش
متغیرهاي مستقل پژوهش حاضر شامل تفکر استراتژیک مدیران و ابعاد آن شامل رویکردهاي شهودي،سیستمی،برون سپاري،تکنولوژیکی،مشتري مداري،نوآوري و خلاقیت،تفکر در زمان،ایده سازي،دانش محوري،انگیزشی،رقابتی،آینده نگري و انعطاف پذیري می باشد.هم چنین متغیر وابسته پژوهش،بهره وري روساي شعب می باشد.در ضمن متغیرهاي زمینه اي(جمعیت شناختی)پژوهش شامل جنسیت،وضعیت تاهل،سن،میزان تحصیلات،سمت و سابقه کار می باشد.
-4-3روایی و پایایی پرسشنامه
در این پژوهش براي تعیین روایی ابزار جمع آوري اطلاعات از روایی محتوا استفاده شد.بدین صورت پرسشنامه اولیه تنظیم شده ابتدا در اختیار 15 نفر از اساتید مدیریت و کارشناسان امر قرار داده شد تا در رابطه با روایی پرسشنامه(اینکه سوالهاي پرسشنامه طراحی شده براي آنچه که باید اندازه بگیرد،درست طراحی شده است یا نه؟)اظهار نظر نمایند.سپس نظرات ایشان لحاظ و تغییرات لازم در سوالها به وجود آمد و روایی پرسشنامه توسط آنان تایید شد.براي برآورد پایایی پرسشنامه از روش آلفاي کرونباخ استفاده شد.با یک مطالعه مقدماتی روي 20 نفر از روسا مقدار آزمون آلفاي کرونباخ براي سوالهاي تفکر استراتژیک پرسشنامه و سوالهاي بهره وري پرسشنامه به ترتیب 0,756 و 0,811 به دست آمد که چون بالاتر از 0,7 است بنابراین پایایی پرسشنامه ها تایید گردید.
-5یافته هاي پژوهش
ضریب همبستگی پیرسون سوال هاي همبستگی بین رویکرد شهودي روسا با بهره وري آنان برابر0,327 با سطح معنی داري 0,008 به دست آمده است.چون سطح معنی داري از 0,05 کوچک تر است در نتیجه بین رویکرد شهودي روسا با بهره وري آنان رابطه معنی دار و مستقیم وجود دارد.
ضریب همبستگی پیرسون سوال هاي همبستگی بین رویکرد سیستمی روسا با بهره وري آنان برابر-0,098 با سطح معنی داري 0,442 به دست آمده است.چون سطح معنی داري از 0,05 بزرگ تر است در نتیجه بین رویکرد سیسنمی روسا با بهره وري آنان رابطه معنی دار وجود ندارد.
