بخشی از مقاله
بررسی تعیین تأثیر دیوار محوطه در گونه مسکونی برایجاد محرمیت در شهرک فرهنگیان گنبد کاووس
چکیده
به دنبال شتاب و رشد فزاینده شهرنشینی در دهه های اخیر در ایران، جایگاه محرمیت در معماری امروزه به خصـوص در بعـد مسکونی تاحدودی به فراموشی سپرده شده استخصوصاً. محرمیت یکی از عوامل ایجاد امنیت در خانواده و مهمترین اصل طراحی مسکن بوده است. بطوریکه طراحی محیطی مناسب و ایجاد قلمرو شخصی می تواند این قابلیت را برای ساکنین فراهم آورد. بطور کلی پژوهش حاضر به بررسی نقش دیوار محوطه بر ایجاد محرمیت با استفاده از نظریه های حریم و قلمرو شخصـی بـا عنـوان چهارچوب اصلی تحقیق می پردازد. هدف از این مقاله بررسی تأثیر دیوار محوطه بر ایجاد محرمیت می باشد. در فرآیند این بررسی از ساکنین 300 گونه ویلایی شهرک فرهنگیان گنبد استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که دیوار محوطه، جنس دیوار محوطه و ارتفاع دیوار محوطه بر ایجاد محرمیت رابطه مستقیم دارند و وجود دیوار محوطه در گونه مسکونی بر ایجاد حریم نقش پررنگ تری دارد. در کل دیوار و نشانه گذاری های نمادین بر ایجاد محرمیت تأثیرگذار است.
واژههای کلیدی: محرمیت، حریم کالبدی، دیوار محوطه، مسکن، قلمرو شخصی
-1 مقدمه
امروزه همزمان با تحولات اجتماعی ، فرهنگی به یکباره نقش هویت ایرانی در زندگی ایرانیان کمرنگ شده و معماران نوپا می کوشند با نیم نگاهی به مجلات خارجی و با جستجویی در فضای مجازی اینترنت ،زندگی ، معماری و هویت خود را به روز کنند. اما از طرفی شناخت و پالایش ارزشهای گذشته و برگزیدن بهترین آنان و تطبیق آنها با شرایط زمانی و مکانی بطوری که منطبق با نیازهای جامعه امروز باشد نیز مساله ای است که باید مدنظر داشت. در دنیای امروز با توجه به گسترش شهرها نقشی که عناصر گونه های مسکن بر ایجاد محرمیت و حفظ حریم شخصی در فضاهای مسکونی دارند بر کسی پوشیده نیست. از نمونه های بارز وارد شدن به حریم دیگران، عدم حریم که البته ناشی از برخی محدودیت ها می باشد. درحالی که در معماری گذشته ایران چنین مسأله ی به سختی دیده شده است. کمرنگ شدن تدریجی نقش محرمیت در مسکن نسبت به گذشته مسائلی را مطرح کرده که به دلیل ناکافی بودن پژوهش ها در این زمینه مورد بحث ما قرار گرفته است. اگر بخواهیم محرمیت را ایجاد کنیم باید به دنبال عواملی باشیم که موجب ایجاد این امر می شود. از جمله این عوامل استفاده از دیوار و نشانه گذاری های نمادین و واقعی برای تعیین قلمرو می باشد.که باعث تأمین محرمیت می شود. بطور کلی پژوهش حاضر به بررسی تأثیر دیوار محوطه بر ایجاد محرمیت با استفاده از نظریه های حریم و قلمرو شخصی با عنوان چهارچوب اصلی پژوهش می پردازد. این نظریه ها حاکی از آن است که محرمیت وقتی ایجاد می شود که بتوانیم ابزارهای لازم را برای ساختن فضای شخصی فراهم کنیم. منظور فضایی که مردم در آن احساس محرمیت و آرامش و رضایت خاطر کنند. حال این س ؤال مطرح می شود که آیا دیوار محوطه در گونه مسکونی بر ایجاد محرمیت تأثیر دارد؟ هدف این مقاله تأثیر دیوار محوطه در گونه مسکونی بر ایجاد محرمیت می باشد. که در این پژوهش به دنبال بررسی عوامل مؤثر بر ایجاد محرمیت و همچنین به دنبال دستیابی به تأمین حریم از طریق ایجاد قلمرو شخصی، تعیین میزان استفاده از دیوار به خاطر نقش محرمیتی و میزان احساس محرمیت در بین ساکنین می باشد. در این مقاله با توجه به واقعیت هایی که در رابطه با دیوار محوطه و محرمیت مشاهده شده فرضیات زیر را مورد بررسی قرار می دهیم: فرضیه اول؛ وجود دیوار محوطه در گونه مسکونی بر ایجاد حریم تأثیرگذار است. فرضیه دوم؛ فرض می کنیم که جنس دیوار محوطه بر روی محرمیت تأثیرگذار است. فرضیه سوم؛ فرض می کنیم که ارتفاع دیوار محوطه بر روی محرمیت تأثیرگذار است.
-2 مبانی نظری
-1-2 پژوهش های خارجی
اولین نظریه روش حفظ حریم خصوصی مدلی تئوریکی و پایه ای را برای درک حریم به عنوان یک فرهنگ جهانی خلاصه می کند. سؤالی درباره فرهنگ جهانی ایجاد کرد و مورد بحث قرار گرفت، پس از آن توسط بررسی اطلاعات مردم شناسی مرتبط با حریم دنبال شد.((Altman, 1975 نوع و میزان حریم مطلوب به الگوی فعالیت زمینه های فرهنگی، شخصیت و انتظارات فردی وابسته است. استفاده از دیوار و نشانه گذاری های نمادین و واقعی برای تعیین قلمرو و فاصله ها همگی روش هایی برای تأمین حریم هستند که تا حدودی تحت کنترل طراحان محیط می باشد.((westin, 1970 حریم به عنوان مسئله ای در فرهنگ نفوذ دارد، که در یک سطحی از بررسی منحصر به فرد به سطح دیگر دیده شده است؛ حریم به عنوان یک فرایند عمومی در نظر گرفته شده که در تمامی فرهنگ ها اتفاق می افتد اما در بعضی فرهنگ ها سازه رفتاری برای تنظیم سطح مطلوب حریم متفاوت می باشد.((Altman, 1977 حریم یک فرایند کنترل مرز، بین افردی است که حرکت و چگونگی ارتباط با دیگران را کنترل می کند. مقررات حریم توسط افراد و گروه ها به مانند تغییر نفوذپذیری یک غشاء سلول است. گاهی فرد یا گروه، خواهان پذیرش روابط با دیگران است و گاهی از دسترس محیط بیرون، خارج می گردد. بنابراین، مقررات حریم سازی پویا و مردم دائمأ در حال مشاهده نیازهایشان هستند، تا درباره میزان تعاملات با یکدیگر برای جست و جو یا قبول کردن تصمیم بگیرند.( Carol M. Werner et al., (1975 مفاهیم خلوت، قلمرو و فضای شخصی با هم ارتباط نزدیک دارند.((Altman, 1975 ایجاد حریم به عنوان یک فرهنگ جهانی به خاطر اهمیت عملکرد مؤثر، تصدیق شده است بدین معنا که هر جامعه ای روش هایی را توسعه بخشیده است تا افراد و گروه ها
تعاملات شان را با دیگران بتوانند تنظیم کنند. در2002 » ، پترونیو « پیشنهاد کرد که قوانین حریم سازی و روش ها اغلب چنان تغییر و نمو میکنند که آنها برای هر گروه تأثیر گذارتر کار کنند.(( Carol M. Werner et al ., 1975
-1-2 پژوهش های داخلی
واژه حریم در لغت به معنی پیرامون، گرداگرد خانه و مکانی که حمایت و دفاع از آن ضرورت دارد. برای ایجاد امنیت ساکنین خانه از نظر محرمیت و حجاب، بنا به گونه ای ساخته می شد که هیچ غریبه ای نمی توانست داخل آن را رؤیت کند.(عمید (501: 1343 قلمرو مکان؛ فضای محدود شده است که افراد و گروه ها از آن به عنوان محدوده اختصاصی استفاده و دفاع می کند که برای تنظیم حریم بین خود و دیگران با شخصی سازی یا نشانه گذاری یک مکان انجام می شود.(عینی فر، (1383 دیوار؛ جداری سنگ، چوب، آجر، خشت و گل و... که اطراف خانه، زمین و باغ و ... به جهت محصور کردن و حفاظت آن بنا می کنند.(فرهنگ معین) دیوار ساختمان یا محوطه را محصور و محافظت می نماید یا به عنوان مجزا کننده فضاها از یکدیگر به صورت اجزاء یا اتاقها عمل می کند و یا به عنوان محافظ یک فضا هستند. حریم؛ مرز ایجاد می کند، ولی هدف جدایی نیست از طرفی مراعات اصل حجاب در سطوح مختلف معماری ایرانی بطور کامل لحاظ شده است. چنانچه در طراحی و ساخت بناها به حجاب دیداری، حجاب صوتی و حجاب رفتاری توجه ویژه شده است.(جلیلی، (1388 حریم و محرمیت دارای پیشینه تاریخی در معماری گذشته ایران است. اصل محرمیت به عنوان یک اصل حاکم بر تمامی شئون زندگی، به زیبایی در معماری سنتی ایران شکل گرفته و تأثیر زیادی در سازماندهی فضایی و نحوه قرارگیری عملکردهای گوناگون داشته است.(سیفیان، محمودیان، (86 لوکوربوزیه خانه را پوششی در تطابق با شرایط محیطی می داند بطوریکه بتواند روابط صحیحی را بین محیط خارج و پدیده های زیستی انسان برقرارنماید. (تازیکه لمسکی، (1389 مسئله حریم، حجاب و صیانت از محرمیت یکی از اصول مهم معماری ایرانی در خلق فضا بوده است. اهمیت حفظ حریم خصوصی در زندگی ایرانیان از گذشته وجود داشته است و این موضوع ریشه در عوامل گوناگونی همچون باورهای دینی، نگرش و تفکرات تعصباتی و... دارد.(جلیلی، (1388 در معماری و شهرسازی مغرب زمین این مفهوم البته از زاویه حریم 1 و امنیت2 به گونه ای کم رنگ تر و البته با منظوری دیگر مطرح است. مسأله محرمیت بیشتر در قالب امنیت و حقوق خصوصی افراد مطرح است و به خصوص تا پیش از دوره مدرن و حتی در بعضی از بناهای دوره مدرن با عملکردگرایی خاص خود به چشم می خورد، ولی در معماری معاصر غرب با ظهور سبک های نو با هدف شکل دهی فضاهای منعطف، این مقوله تا حدود زیادی کمرنگ شده است.(سیفیان، محمودیان، (86 گونه شناسی، در نظریه های معماری قدمتی طولانی دارد برحسب نیازهای پژوهشی و پیشینه شکل گیری الگوهای مسکن در کشورهای مختلف، گونه شناسی خانه از مقیاس مجموعه تا بلوک، شامل فضای داخلی واحد و کل واحد مسکونی با معیارهای مختلفی صورت گرفته است. یکی از گونه شناسی ها در مقیاس طراحی شهری و مجموعه های غیرمرتفع، واحدهای مسکونی تک خانواری و گونه دیگر مجتمع های مسکونی بلند مرتبه می باشد. (عینی فر، قاضی زاده ، (89 منظور از محرمیت در فضای معماری و شهرسازی به گونه ای است که باشد. حریم داشتن در حوزه کالبد فضایی بیشتر متمرکز براصولی است که امنیت فضا را شکل خواهند داد و در حیطه معنایی ویژگی هایی است که حرمت و ارزش را برای فضای معماری به ارمغان آورد. (سیفیان، محمودیان، (86
شکل شماره1 نمودار ساختار محرمیت، که منظور از محرمیت در فضای معماری و شهرسازی، و کالبد دادن به فضا ی دارای حریم را از دو جنبه کالبدی و معنایی بررسی شده را نشان می دهد.
شکل (1)
نمودار ساختار محرمیت
-3 روش تحقیق
روش تحقیق از نوع کمی، توصیفی- تحلیلی می باشد. در این روش همبستگی بر حسب هدف از نوع رگرسیون استفاده شده است. روش بررسی به صورت پرسشنامه خودساخته می باشد، مطابق با پرسشنامه ضمیمه در مقاله و آزمون آماری مربوطه انجام شده، پرسشنامه مقاله حاضر با اعتبار درونی آلفا کرونباخ 0/776 است. جامعه آماری شهرک فرهنگیان گنبدکاووس انتخاب و پرسش نامه ها توسط ساکنین 300 گونه مسکونی ویلایی شهرک تکمیل شده است. برای انتخاب آزمودنی ها روش نمونه گیری ساده به کار برده شده. در این مقاله از میانگین و انحراف معیار و برای آزمون فرضیه ها از همبستگی و رگرسیون استفاده شده است.
شکل (2) شکل (3)
تصویر ماهواره ای شهرک فرهنگیان نقشه موقعیت شهرک فرهنگیان گنبد
-4 تجزیه و تحلیل داده ها
با توجه ب ه فرضیات که در این تحقیق در نظر گرفته شده شاخص های توصیفی مربوط به دیوار و حریم مانند وجود خود دیوار محوطه، جنس دیوار و ارتفاع دیوار مورد بررسی قرار گرفته شد . فرض اول در این تحقیق با توجه به واقعیت هایی که در رابطه با دیوار محوطه و محرمیت مشاهده می کنیم ف رض می کنیم که وجود دیوار محوطه در گونه مسکونی بر ایجاد حریم تاثیر گـذار است. دوم فرض می کنیم که جنس دیوار محوطه بر روی محرمیت تاثیر گذار است. سوم : فرض می کنیم که ارتفاع دیوار محوطه بر روی محرمیت تاثیر گذار است. همچنین با توجه به مطالعات انجام شده همان گونه که در فرضیات اشاره شد، با پرسش سوالاتی همچون اهمیت و میزان حریم، احساس و میزان محرمیت در فضای زندگی، حس امنیت از جانب حریم، میزان جنبه محرمیـت دیوار، میزان جداره معبر عمومی در ایجاد حریم و وابسته بودن محرمیت فضای مسکونی به دیوار، میزان نوع جنس دیوار محوطه بر روی محرمیت، میزان محرمیت ایجاد شده از طریق جداره های شفاف و صلب و... در غالب دو نوع سوالات در پرسش نامه از جامعه آماری، بررسی گردید. که با انجام آزمون، نتایج حاصل در جدول های 1-4 تا 10-4 بیان شده است.
فرض اول: وجود دیوار محوطه در گونه مسکونی بر ایجاد حریم تأثیر گذار است.
در این فرض با پرسش سوالاتی چون اهمیت و میزان حریم، احساس و میزان محرمیت در فضای زندگی، حس امنیت از جانب حریم، میزان جنبه محرمیت دیوار، میزان جداره معبر عمومی در ایجاد حریم و وابسته بودن محرمیت فضای مسکونی به دیوار در غالب دو نوع سوالات در پرسش نامه از جامعه آماری، بررسی گردید. با انجام آزمون، نتایج حاصل در جدول های 1-4 و 2-4 بیان شده است.
جدول (1-4)
متغیرها میانگین انحراف معیار N
حریم 62/8333 4/49290 300
دیوار محوطه 26/9767 2/51340 300
شاخص های توصیفی مربوط به دیوار و حریم جدول (2-4)
دیوار حریم
دیوار 1 **0/601
سطح معناداری 0 0/000
تعداد 300 300
حریم **0/601 1
سطح معناداری 0/000 0
تعداد 300 300
ماتریس همبستگی دیوار و حریم
** رابطه در سطح 0/01 معنادار می باشد.
