بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر محیط آموزشی برایجاد رغبت و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان است. مقاله حاضر پژوهش توصیفی تحلیلی است که با روش اسنادی نوشته شده است. محیط آموزشی تاثیر بسیار زیادی در رغبت ودانش آموزان جهت تحصیل با انگیزه بالا دارد. مدرسه، خانواده، اجتماع و رسانه های جمعی و اینترنت از مهمترین محیط های تاثیر گذار در افزایش رغبت و انگیزه پیشرفت هستند. در این بین محیط خانواده و آموزشی بیشترین تاثیر را بر فرد می گذارند. زیرا که اکثر وقت افراد در این محیط ها سپری می شود. در محیط آموزشی عواملی مانند نور و عوامل مربوط به آن مانند میزان و شدت نور، نوع نور - طبیعی یا مصنوعی - ، ابعاد ظاهری کلاس شامل دیوار، درب و کف کلاس، سرانه مساحت و سرانه فضا، رنگ ، حرارت و تهویه کلاس، صدا و عوامل مربوط به آن، سازماندهی و آرایش کلاس تاثیر بسزایی در ایجاد رغبت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دارند.
کلمات کلیدی: محیط آموزشی، رغبت، انگیزه، رسانه های جمعی، خانواده
مقدمه
محیط، بستری برای شکلگیری بسیاری از ویژگیهای رفتاری است. به بیانی دیگر بسیاری از عواطف، عادات، سلایق و حتی طرز نگرش ها و نشست و برخاست ها به گونه ای شگرف از محیط تأثیر میپذیرد. به همین خاطر است که بسیاری از صاحبنظران، محیط را دانشگاهی نامیدهاند که هر فرد با توجه به زمینه ها و استعدادهای خویش میتواند از آن بیاموزد و در معرض تأثیرات آن قرار گیرد، دانشگاهی که هیچ گاه فرد از آن فارغ التحصیل نمیشود. با توجه به اینکه محصلین و دانشآموزان پس از محیط مسکونی خود بیشترین ساعات روز را در واحدهای آموزشی میگذرانند. با توجه به نقش اساسی آموزش در فرآیند شکلدهی به فرهنگ جامعه لازم است علاوه بر اهمیت دادن به فرآیند آموزش به ایجاد محیط مطلوب که شوق و انگیزه را نسبت به فرآیند یاددهی-یادگیری در دانشآموزان ایجاد کند توجه کافی و وافی داشت.
تقسیم بندی محیط بر اساس انواع محیط یادگیری
در یک تقسیم بندی کلی میتوان در حال حاضر چهار محیط را در یادگیری مؤثر دانست: -1 مدرسه: مدرسه رسمی ترین نهاد آموزشی و پرورشی در سنین کودکی و نوجوانی است.
-2 خانواده: از سپیده دم تاریخ بشر تاکنون، خانواده به عنوان یک نهاد اساسی در نگهداری و تربیت فرزندان، نقش منحصر به فردی ایفا نموده است.
-3 اجتماع: اجتماع نظام پیچیدهای است که این امکان را فراهم میآورد تا افراد تحت تأثیر عوامل مختلف در آن به تعامل با یکدیگر بپردازند.
-4 رسانههای جمعی و اینترنت: رسانههای جمعی و اینترنت را میتوان ابزارهای آموزشی مدرن نامید که به تنهایی میتوانند تعاملات موجود در هر یک از محیط های سه گانه قبلی را تحت الشعاع قرار داده و حتی تأثیرات آموزشی آن ها را ناچیز نموده یا آن را خنثی نمایند.
محیط آموزش
فضاهای آموزشی به دلیل محدودیتهای خاص خود، برای خشک و بی روح شدن مستعد است اما باید تمام تلاشها را به کار گرفت تا از وقوع این حادثه جلوگیری کرد.اهمیت دادن به فضاهای آموزشی و رعایت اصول و استانداردهای مربوط به آن در طراحی این مراکز، منجر به خلق محیطی متناسب با خواستههای روانی دانشآموزان و در نتیجه جامعه میگردد.
ریشه علاقه هر دانشآموز به آموختن، در مدرسه و قرار گرفتن در محیط آموزشی شکل میگیرد و در صورت ناهماهگ بودن محیط با انتظارات فرد حس دافعه و عدم علاقه به یادگیری در فراگیر شکل میگیرد. شکل و چیدمان کلاس ها، رنگ، نور وتهویه، امکانات آموزشی، دکوراسیون داخلی و همه و همه در آموزشپذیری و ایجاد علاقه ورغبت در دانشآموزان مؤثر است.
در حال حاضر کمتر ساختمان آموزشی را میتوان دید که دارای تمام اسلوبها و استانداردها باشد، اما امید میرود در ساخت بناهای جدید آموزشی این استانداردها رعایت گردد.
عوامل فیزیکی
یکی از ابعاد محیط آموزشی عوامل فیزیکی میباشد که در ایجاد انگیزه و اشتیاق به آموزش نمیتوان از تاثیرات آن غافل شد، عوامل فیزیکی مربوط به محیطهای آموزشی و جاذب بودن آنها در قسمتهایی به شرح ذیل دستهبندی و تبیین شده است.
-1 نور و عوامل مربوط به آن مانند میزان و شدت نور، نوع نور - طبیعی یا مصنوعی - .
-2 ابعاد ظاهری کلاس شامل دیوار، درب و کف کلاس، سرانه مساحت و سرانه فضا. -3 رنگ و تاثیر آن بر آموزش و محیط های آموزشی.
-4 حرارت و تهویه کلاس.
-5 صدا و عوامل مربوط به آن.
-6 سازماندهی و آرایش کلاس.
نور و متغیرهای مربوط به آن
به طور کلی در فرآیند یادگیری، بیش از 80 درصد یادگیری به وسیله حس بینایی صورت میگیرد. بنابراین اگرعمل دیدن با اشکال رو به رو شود، افت در یادگیری ایجاد میگردد. هدف تأمین روشنایی درمدرسه، عبارت از به وجود آوردن محیطی است که درآن، عمل دیدن به بهترین وجه و با حداقل زحمت و کوشش انجام گیرد تا نیروی دانشآموزان، صرف جذب اطلاعات و فرآیند یادگیری شود، نه اینکه این نیرو برای مبارزه با اشکالات دیدن- که درمحیط کم نور وجود دارد- صرف شود. البته باید یادآوری کنیم که هنگام انجام هر فعالیتی، میزان نور مورد نیاز متفاوت است. روشنایی کلاس ازطریق نور طبیعی - پنجره ها، دریچههاو - … یا نور مصنوعی - لامپ ها و انواع چراغ ها - تأمین میگردد که درهر صورت باید به میزان نور، جهت و کیفیت آن توجه گردد.
تجربیات متعدد نشان داده است که مساحت پنجرههای شیشه دار باید حداقل به اندازه یک پنجم سطح اتاق باشد تا حداقل روشنایی برای خواندن و نوشتن موجود باشد. از طرف دیگر، از هر اقدامی که موجب تساوی روشنایی برای همه شاگردان شود، نباید دریغ نمود. نور از نظر توزیع باید مطلوب باشد و به صورت یکنواخت پخش شود تا درخشندگی سطوح سبب ناراحتی چشم نگردد. همچنین میزان نور کافی باشد و سایههای مزاحم موجود نباشد.
ابعاد ظاهری کلاس
در ارتباط با چگونگی ویژگی های سطوح و ابعاد ظاهری کلاس، به طور کلی میتوان گفت که دیوارهای کلاس باید خشک، بدون درز، صاف و حداقل تا ارتفاع 1/5 متر قابل شستشو بوده و بهتر است از سنگ باشد. دیوار کلاسها باید ساده باشد تا گردوغبار روی آن جمع نشود. کف کلاسها باید قابل شستشو، مسطح و بدون درز بوده، لغزنده و مرطوب نباشد. این نکات در مورد سقف نیز باید رعایت شود.
رنگ نیز باید مورد توجه قرارگیرد و در رنگآمیزی کلاس باید از رنگهای آرامش بخش استفاده کرد. رنگ دیوارها بهتراست قابل شستشو باشد. بنابراین، سطوح دیوار و سقف کلاس باید دارای رنگهای روشن و کف کلاس بهتر است به رنگ تیره باشد.
نویفرت - 1373 - در مورد شکل کلاس اظهار میدارد که مستطیل یا ذوزنقه، بهترین شکل برای کلاس درس است. اشکال مربع، مدور یا بیضی و غیره از لحاظ صوتی مناسب نیست. مساحتهای بزرگ انحنادار، ایجاد نقاط کانونی کرده، مانعی بزرگ برای صدا ایجاد میکند. برای هر دانشآموز1/5مترمربع زمین و 5/5 مترمکعب هوا لازم است. به عبارت دیگر، برای یک کلاس 30 نفری، ابعاد اتاق باید به طول 8 متر و عرض 6 تا 7 متر و ارتفاع 4 متر باشد. فضای لازم برای هر دانشآموز نباید از 4/5 مترمکعب و ارتفاع 3متر کم تر باشد. بنابراین، درانتخاب یک مکان برای کلاس، باید حجم کلاس و تعداد دانشآموزان را مد نظر قرارداد.
رنگ و تاثیر آن بر آموزش و محیطهای آموزشی
رنگ بهعنوان عنصر تفکیکناپذیر معماری، تاثیر فراوان بر روح و رفتار کارکنان فضاها و ساختمانها دارد و حالات روانی و عاطفی آنان را به شدت تحت تاثیر قرار میدهد. انسان پدیدههای اطراف خویش را همراه با رنگ مشاهده میکند و نسبت به آن ها واکنش نشان میدهد. رنگها هر یک حاوی پیامی خاص به بینندگان هستند که این موضوع از قدیمالایام مورد بررسی و تحقیق روانشناسان بوده است. در مدارس، رنگ فضاها و تجهیزات آموزشی به دلیل شرایط سنی و روحی کودکان و نوجوان از حساسیت بیشتری برخوردار است، زیرا این امر در شادابی، نشاط، آرامش روانی، تحرک و تلاش دانشآموزان تاثیرگذار بوده و فرآیند یادگیری را افزایش میدهد. همچنان که میتواند زمینه کسالت، خمودگی، بیتحرکی، عصبانیت، اضطراب و افسردگی آنان را فراهم آورد.
برای بهرهوری مطلوب از رنگ باید شرایط سنی، جنسیت و کارکرد هر یک از فضاها مورد توجه قرار گیرد. پیشنهاد استفاده از یک رنگ خاص برای مدارس سراسر کشور امکانپذیر نیست، زیرا شرایط اقلیمی گوناگون و تفاوت وضعیت آب و هوایی در استانها و مناطق، ضرورت استفاده از رنگهای گوناگون را اجتناب ناپذیر میسازد. برای رنگآمیزی دیوارهای داخلی کلاسها اغلب از رنگهای آرام مانند کرم و بژ استفاده میشود. برای راهروها و راهپلهها میتوان از رنگهای سرد و آرام مانند آبی و سبز کمرنگ استفاده کرد. این رنگها در کنترل هیجانات روحی تاثیر به سزایی دارند و علاوه بر آرامش محیط، از حوادث احتمالی دانشآموزان نیز میکاهند.
در سالنها، فضاهای ورزشی و اماکن صرف غذا باید از هماهنگی رنگهای گرم مانند - قرمز، نارنجی و زرد - استفاده شود. در سرویسهای بهداشتی به لحاظ ویژگیهای فضای آموزشی، استفاده از رنگ سفید مناسبتر است. وجود این رنگ و لطمهپذیری آن در اثر کمترین آلودگی حداقل هشداری است که مسئولان نظافت فضاهای آموزشی را مجبور به کنترل و نظافت مستمر خواهد کرد.
مدرسه، محیطی برای شکوفایی استعداد دانشآموزان و خودشناسی است و علایق و استعدادهای دانشآموزان متفاوت است. محیط آموزشی باید به گونهای باشد تا این استعدادها شکوفا شده و معنی تعلیم و تربیت واقعی مشخص شود.
حرارت و تهویه کلاس
یکی دیگر از عوامل تأثیر گذار بر یادگیری، تجهیزات مناسب برای تولید گرما و سرماست که کم توجهی به آن میتواند سبب افت در یادگیری و آسیب های جانی شود. بر اساس گزارش مؤسسه استاندارد ایران، حرارت 16-18 درجه سانتیگراد برای کلاس درس مناسب بوده و وجود جریان هوا برای آن ضروری است.
