بخشی از مقاله
بررسی تغییرات شاخصهای توسعه شهری (CDI) در شهر بانه
(با تاکید و تمرکز بر نقش گردشگری تجاری)
چکیده
یکی از مناطق مرزی کشور که اخیرا بنا به وجود اقتصاد غیر رسمی مرزی، حوزه جذب توریست تجاری خود را به سرتاسرکشور گسترش داده و دچار تحولات فضایی و اجتماعی شدیدی شده است منطقه مرزی بانه در استان کردستان است. در سالهای اخیر، شهر بانه به دلیل موقعیت ویژهاش در محدودهی نوار مرزی کشور و نیز رشد اقتصاد ناشی از قاچاق کالا، سالیانه تعداد زیادی گردشگر را از نقاط مختلف کشور جهت خرید اجناس و کالاهای مختلف به خود جلب کرده و سبب تغییرات اساسی و نیز رشد و توسعهی شهر شده است. همین امر ضرورت بررسی اثرات گردشگری تجاری را بیش از پیش ضروری میسازد. هدف پژوهش حاضر تحلیل اثرات گردشگری تجاری بر تغییرات شاخصهای توسعه شهری (CDI) میباشد. بنابراین در این پژوهش برای اولین بار تلاش میشود به بررسی تأثیر گردشگری تجاری بر روی تغییرات شاخص هایی همچون زیرساختها، آموزش، بهداشت، مدیریت پسماند و درآمد شهری در شهر بانه پرداخته شود. روششناسی تحقیق حاضر، مبتنی بر مطالعات کتابخانهای، اسنادی و میدانی است. در مرحله تحلیل ابتدا مقادیر و دادههای کلیه شاخصها استخراج میشوند و سپس بر اساس فرمول شاخص توسعه شهری (CDI) به وزن دهی شاخصهای مربوطه پرداخته میشود. بنا بر تحلیلهای صورت گرفته، نرخ رشد شاخصهای توسعه در شهر بانه در چهار دوره، از سال 1365 تا 1390، به ترتیب %0/96، %0/80، %1/46 و %1/95 درصد میباشد. به نظر میرسد که رابطهای میان رشد گردشگری تجاری در شهر بانه با تغییرات شاخصهای توسعه شهری (CDI) وجود دارد. همچنین پیشنهاداتی در خصوص نظاممند کردن نحوهی بهرهبرداری از منافع ناشی از گردشگری تجاری و نیز سرمایهگذاری در تمامی بخشهای مختلف ارائه میگردد.
کلمات کلیدی: گردشگری، گردشگری تجاری، شاخصهای توسعه شهری (CDI)، شهر بانه.
-1 مقدمه
گردشگری یکی از پویاترین فعالیتهای اقتصادی عصر حاضر است، که نقش مهمی در توسعهی پایدار محلی ایفا میکند. این صنعت از طریق ترکیب و بهکارگیری هم زمان منابع داخلی و خارجی منافع اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و فرهنگی زیادی را به دنبال دارد (ابراهیمزاده و آقاسیزاده، .(107 :1388 مطابق با آمار شورای جهانی مسافرت و جهانگردی در سال 2013، مجموع درآمد تولید ناخالص داخلی (GDP) در جهان، در سال 2012 حدود 0 % 3 درصد رشد داشته است. این رشد بیشتر از رشد اقتصاد جهانی %2,3) درصد)، و همچنین رشدی سریعتر از رشد تعدادی از صنایع گسترده شامل: تولید، خدمات تجارت و مالی و خردهفروشی بوده است. طبق همین گزارش سفر و جهانگردی حدود 6437 میلیارد دلار در تولید ناخالص داخلی کشورها درآمد ایجاد کرده است ( Nicolae Jucan, 2013: .(82 بر اساس گزارشات سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، تعداد گردشگران بینالمللی از 939 میلیون نفر در سال 2010 به میزان 990 میلیون نفر در سال 2011 رسیده است، که پیشبینی میشود این آمار تا سال 2012 همچنان افزایش داشته باشد ( Rodzi .(at all 2014 در واقع نهتنها گردشگری بزرگترین صنعت دنیاست بلکه روز بهروز نیز در حال رشد است؛ به گونهای که سازمان جهانی
گردشگری (UNWTO) پیشبینی میکند که در سال 2020 تعداد گردشگران به 1 ,5 میلیارد نفر خواهد رسید .(UNWTO, 2010) از مجموعه این سفرهای بین کشوری، سهم ایران یک میلیون و پانصد هزار سفر، یعنی حدود 0/2 از سهم جهانی است (پور کاظمی، :1385 .(284
علی رغم قدمت طولانی توریسم و سابقه زیاد آن و با توجه به اینکه توریسم از اوایل سده بیستم و به خصوص پس از جنگ اول جهانی به آن توجه زیادی شده است. ولی بحث از توریسم شهری و توجه به آن سابقهی چندانی ندارد و در دهههای اخیر به خصوص از دههی 80 میلادی به بعد مورد توجه کشورهای اروپایی قرار گرفته است. بنا به گفتهی داویدسون ، گردشگری تجاری به صورت سفر مردم برای اهدافی که با کارشان مرتبط است، از قدیمیترین اشکال گردشگری به شمار میآید. توریسم تجاری را میتوان برخاسته از مسائل اقتصادی و تجاری معرفی کرد. در واقع توریسم تجاری ناشی از جاذبهی خرید (خرید تفننی) در مناطق، شهرها و روستاهاست که به صورت نمایشگاههای دائمی یا موقت، بازارها و بازارچهها ارائه میشود .(Davidson R, 1998, 1) هدف اصلی در این نوع توریسم انجام امور تجاری و اقتصادی میباشد. در واقع، بعضی از بخشهای شهری که به صورت مرکز فعالیتهای خدماتی و تجاری درمیآید رفته رفته متراکمتر میشود ومتعاقباً دومین هسته مرکزی شهر خود به خود به وجود میآید بدیهی است که اولین و قدیمیترین هسته مرکزی شهر از نظر توریسم جالب و دیدنی خواهد بود (خمر، .(302 : 1392
مکان انجام پژوهش شهر بانه میباشد، این شهر در شمال غربی استان کردستان و در مرز کشور عراق قرار دارد. بنابراین با توجه به وضعیت خاص محیطی و شرایطی که از بیتوجهیهای گسترده در ارتباط با عدم سرمایهگذاری بخش دولتی در شهر ناشی شده عدهی زیادی از نیروی کار شهر به کار تجارت مرزی روی آوردهاند. با توجه به موقعیت مرزی شهر بانه و همسایگی با کشور عراق و به دلیل رکود بخشهایی مانند صنعت و کشاورزی، عدهی زیادی از جمعیت فعال شهر به کار قاچاق و وارد کردن کالا از مرز میپردازند. به دلیل وضع نشدن تعرفههای گمرکی بر این کالاها، قیمت تمام شدهی آنها نیزسبتاًن پایینتر از کالاهای داخلی و یا کالاهایی است که به صورت رسمی وارد کشور شدهاند. همین عامل سبب شده است تا سالیانه تعداد زیادی گردشگر از سایر نواحی به شهر بانه مسافرت کنند. بنابراین، گردشگری بانه از نوع تجاری است که بر پایهی مبادلات تجاری - مرزی استوار است.
رونق گردشگری تجاری در بانه از اوایل دهه 80 و به ویژه از سال 1382 به بعد آغاز شده است. افزایش تعداد گردشگران ورودی به این شهر از سال 1383 تا 1386 نرخ رشدی معادل 178 درصد داشته، به طوری که از 25000 نفر به 538000 نفر گردشگر طی 20 روز اول سال رسیده است. این تعداد در سال 1392 به حدود 1040000 نفر رسیده است. تعداد مجتمعهای تجاری نیز از 1 مجتمع در
سال 1375 به 26 مجتمع در سال 1386 و 74 مجتمع در سال 1392رسیده است. نرخ رشد کاربری تجاری نیز، رشد 12 درصدی داشته و تعداد مراکز اقامتی هم به سرعت افزایش یافته است (احمدی و همکاران، .(4 :1388 بر این اساس نگارنده با توجه به اهمیت موضوع به تغییرات شاخصهای توسعه شهری قبل از توسعه توریسم (1365) و بعد از یک دهه ( سال 1375 به بعد) پرداخته و شهر بانه را به عنوان نمونه انتخابی مورد مطالعه قرار داده است.
-1-1 سابقه و مبانی نظری تحقیق
بسیاری از دولت ها در سرتاسر جهان، به نقش و اهمیت گردشگری به عنوان منبعی برای ایجاد درآمد و اشتغال پی بردهاند. در نتیجه، بسیاری از آنان مناسباتشان را برای بهرهگیری از مزیتهای نسبی این صنعت توسعه دادهاند. در زمان حاضر، توسعهی مناسبات دو یا چند جانبه در سطوح استانی، کشوری و یا در سطح دولتهای منطقهای بر اساس توافقات در قالب همکاریهای راهبردی برای توسعه گردشگری اهمیت یافته، که هدف آن بهرهگیری از مزایای بازار گردشگری است (حاجی نژاد و همکاران، .(93 :1388
بر اساس چهار دهه تحقیقات بانک جهانی، گردشگری به عنوان اهرمی قدرتمند در الگووارهی توسعه مورد تایید قرار گرفته است، به طوری که مروری بر مبانی نظری صنعت گردشگری، نقش این صنعت را به عنوان عاملی تأثیر گذار بر توسعه نشان میدهد ( Hawkins
.(and Mann, 2006: 351
گردشگری دارای پیامدهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی - زیست محیطی میباشد. در تحقیق حاضر منظور از این ابعاد، شاخصهایی همچون درآمد سرانه افراد، وضع سواد و کیفیت آموزش، سطح بهداشت و مسایل فرهنگی میباشد . گردشگری میتواند با ایجاد تغییر در مؤلفههای مخت لفی مانند اقتصادی، جمعیت و فرهنگ و خصوصیات دیگر اجتماعی، در تغییرات فضایی شهرها نیز موثر باشد. به عنوا ن مثال، این صنعت باعث شده است تا بخش عظیمی از جمعیت فعال جهان در این بخش مشغول به کار شوند. برآورد شورای جهانی سفر و جهانگردی(W.T.T.C) 1 نشان میدهد که در سال 2000 میلادی، سفر و جهانگردی 4506 میلیارد دلار فعالیت اقتصادی ایجاد کرده است، که این رقم در سال 2010 به 8454 میلیارد دلار خواهد رسید. به عبارت دیگر، فعالیت اقتصادی سفر و جهانگردی در فاصله سالهای 2000 تا 2010 سالانه 4/2 درصد رشد خواهد داشت (سینایی، .(17 :1383 در واقع میتوان گفت که امروزه گردشگری مفیدترین بخش صنعتی جهان است و حدود 13 درصد از تولید ناخالص ملی را تشکیل میدهد. این صنعت بالغ بر 100 میلیون کارمند و بیشترین نیروی انسانی را به کار میگیرد (ولا، .(153 : 1384
گردشگری میتواند باعث افزایش درآمد مردم در مقصد شود؛ زیرا پولی که گردشگران در مقصد خرج میکنند، درآمد را بالا میبرد و با وضع مالیات نیز موجب افزایش پایههای مالیاتی در کشور به دست میآید، توریسم همچنین میتواند بر محیط نیز تأثیرات مثبت و یا منفی بگذارد .(Gina, 2012: 377) افزون بر این، سرمایهگذاری در امر گردشگری را میبایست به عنوان بهبود دهندهی چشمانداز کلی شهر و فضای شهری، و در عین حال حافظ میراث طبیعی و فرهنگی نگریست. گردشگری علاوه بر آثار اقتصادی، آثار اجتماعی و فرهنگی نیز در پی دارد. تأثیرات اجتماعی، تغییراتی است که در زندگی مردم جامعهی میزبان رخ میدهد. این تغییرات به سبب تماس مردم محلی با گردشگران به وجود میآید .(Michel, 2002: 145) این تغییرات که در جوامع میزبان به وقوع میپیوندد، دارای جنبه-های مثبت و منفی است و میتواند وضعیت فرهنگی جامعهی میزبان را بهبود ببخشد و آن را غنیتر سازد و یا اینکه باعث تضعیف فرهنگ بومی و آداب و رسوم محلی و یا ورود ناهنجاریهای فرهنگی به جامعه شود. در مجموع، در اثر گردشگری و ارتباطی که بین افراد و یا چند جامعه به وجود میآید، نوعی تبادل فرهنگی شکل میگیرد.
خوارزمی، ابوالقاسم (1384)، در مقالهای تحت عنوان "بررسی رابطه علیت بین گردشگری و تجارت در ایران (80-1338) "پرداخته است. و به این نتیجه میرسد که رابطهی علی یک طرفه بین تجارت و توریسم (از تجارت به توریسم) برقرار است. کاظمیان؛ غلامرضا (1390)، در مقالهای تحت عنوان " الگوی توسعهی گردشگری شهری در مرکز شهر تهران با رویکرد مدیریت شهری" به سنجش قابلیت توسعه ی گردشگری در مرکز شهر تهران پرداخته است. نتایج این تحقیق نشان میدهد که گردشگری شهری در مرکز شهر تهران در حد قابلیتهای آن توسعه نیافته است. قدمی و همکاران (1392)، در مقالهای تحت عنوان "بررسی کیفیت کالبدی و کارکردی کاربری-های تفریحی - فراغتی در شهرهای گردشگری (نمونه مورد مطالعه : شهر بابلسر)" به بررسی وضعیت کمی و کیفی کاربریهای تفریحی - فراغتی در نوار ساحلی بابلسر پرداختهاند و به این نتیجه میرسد که کیفیت کالبدی و خدمات رسانی واحدهای تفریحی و فراغتی در شهر بابلسر در سطح نامطلوبی قرار دارد و در میان جامعه گردشگران بین طبقه اقتصادی- اجتماعی و میزان رضایتمندی آنان از کاربریهای تفریحی - فراغتی شهر بابلسر رابطه معنی داری وجود ندارد. خاکساری و همکاران (1392)، در مقالهای با عنوان " ارزیابی تأثیرات اجتماعی - فرهنگی گردشگری شهری بر نحوه زندگی مردم شهر بابلسر" به تجزیه و تحلیل اثرات توریسم شهری بر ابعاد اجتماعی و فرهنگی ساکنین پرداختهاند و به این نتیجه رسیدهاند که بین گسترش گردشگری در شهر مورد مطالعه و بروز تغییرات اجتماعی و فرهنگی شهر رابطهی معناداری وجود دارد. لطفی، صدیقه؛ (1393)، در پژوهشی تحت عنوان " بررسی اثر گردشگری پایدار شهری بر ساکنان شهر (مطالعه موردی: شهر جوانرود کرمانشاه)"، به این نتیجه میرسد که بازارچه مرزی هرچند باعث رونق اقتصادی و فرصتهای شغلی شده است؛ اما مشکلات محیطی هم همراه داشته است. مهمترین تأثیرات مثبت آن را میتوان به ارتقای استانداردهای زندگی ساکنان شهر در زمینههای مختلف و آشکارترین آثار منفی، افزایش گردشگر در تشدید ترافیک و آلودگیهای محیطی بوده است. گینا و آماندا (2012)، در مقالهای با نام "رویکردی مفهومی بر کیفیت و نظریهی خدمات توریستی" به تأثیر کیفیت نوع خدمات مختلف در صنعت گردشگری پرداختهاند. و به این نتیجه رسیده که هر چه سطح کیفیت خدمات بالا باشد، بازار عرضهی محصولات برای شرکتهای خصوصی آسانتر خواهد بود .(Gina L, Amanda M, 2012) همچنین، رودزی و زکی در مقالهای تحت عنوان " تأثیرات نامرئی توریسم بر روی فرهنگ شهری"، در شهر ملاجه2 مالزی به این نتیجه میرسند ورود گردشگران از مناطق مختلف دنیا به این شهر کوچک و فرهنگی مالزی، علی رغم عواید اقتصادی و درآمدی، اثراتنسبتاً منفی برجای گذاشته است. و موجب از هم گسستن فرهنگ سنتی و بومی ساکنین شده است (Rodzi & Zaki , 2013)
در زمینه شاخصهای شهری با روش CDI، تا کنون پژوهشهای کمی صورت گرفته است. و بیشتر تحقیقات به دادههای بخش توسعه سازمان ملل( دو گزارش پایگاه دادهای 1 و 3 (2 و نیز گزارشهای بانک توسعه آسیایی (ADB) برمیگردد. ماتیو وست فال و ویکتوریا دویلا، در کتاب ((شاخصهای شهری برای مدیریت شهرها((4، یک پایگاه دادهای شاخصهای شهری خط مشی گرا به منظور پژوهش، تنظیم خط مشی، کنترل و نظارت بر اقدامات و عوامل موثر بر شهر، به مقایسه عملکرد شهرها و بهبود اثر بخشی ارائهی خدمات شهری پرداختهاند و مطابق با دادههای ADB، میزان توسعه شهری 18 شهر آسیایی را بر حسب فرمولCDI با هم مقایسه کردهاند.
-2 مواد و روشها
-2-1 معرفی محدوده مورد مطالعه
شهر بانه در فاصله 270 کیلومتری شمالغربی سنندج در منتهیالیه مرز ایران با کشور عراق در ارتفاعات رشته کوه زاگرس در فاصله 35 درجه و 59 دقیقه عرض شمالی و 45 درجه و 53 دقیقه طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ قرار دارد (شکل شماره .(1 ارتفاع شهرستان از سطح دریا 1550 متر است. این شهرستان از طرف شمال محدود است به خطالراس ارتفاعات بین شهرستان بانه، سقز، از
طرف شمالغرب به سردشت در آذربایجان غربی، از شرق به دهستان سرشیو میرده سقز، از جنوب به خطالراس ارتفاعات بین بانه و دره شلیر در کردستان عراق و از غرب به دهستان سیوهیل و ئالان در کردستان عراق محدود میشود. همچنین به دلیل بررسی شاخصهای مورد بررسی این شهر از سال 1365 تا 1390، میزان جمعیت شهر بانه در جدول شماره 2 آورده شده است.
جدول (1) جمعیت شهر بانه در دورههای مختلف
سال 1365 1370 1375 1385 1390
جمعیت شهر بانه 31038 40837 55433 69638 85190
منبع: مرکز آمار ایران؛ 1393
شکل (1) نقشه موقعیت شهر بانه در کشور، استان و شهرستان بانه
-2-2 روش انجام تحقیق
این پژوهش از نوع کاربردی بوده و از روش توصیفی- تحلیلی جهت بررسی متغیرهای مورد بررسی، سود برده شده است. هدف این تحقیق بررسی نقش گردشگری تجاری بر تغییرات شاخصهای توسعه شهری((CDI در شهر بانه میباشد. بدین منظور متغیرها و به تبع آنها شاخصها یی چند در نظر گرفته شد و در ادامه توضیحات لازم داده خواهد شد. جامعه آماری در این تحقیق شهروندان شهر
بانه میباشند که طبق آخرین سرشماری که در سال 1390 انجام گرفت 85190 نفر اعلام شده است (سرشماری عمومی نفوس و مسکن، .(1390 در مرحله تحلیل ابتدا مقادیر و دادههای واقعی کلیه شاخصها، از سازمانها و ارگانهای مختلف شهری استخراج میشوند و سپس با استفاده از نرم افزار Exell به تجزیه و تحلیل، ترسیم نمودارها و آزمون فرضیات پرداخته شد. همچنین بر اساس فرمول خاص CDI به وزن دهی شاخصهای مربوطه (از یک تا (100 و سپس نشان دادن میزان تغییرات هر کدام از شاخصهای حاضر در تحقیق در چند سال اخیر پرداخته میشود. با استفاده از دادههای به دست آمده در فرمول CDI برای هرکدام از شاخصها با استفاده از نرمافزار Exell نمودار نمایه CDI طراحی و ارائه میگردد. طبق فرمول خاص CDI هرکدام از شاخصهای موجود در پژوهش دارای چندین زیر شاخص میباشند و به هرکدام از آنها وزن خاصی داده شده است، که در این پژوهش جهت سازگاری با شرایط منطقه مورد مطالعه (شهر بانه)، تعدیل و تغییراتی در آن داده شد. دادههای هر کدام از زیر شاخصها به درصد تبدیل شده و سپس همراه با ارزش همان زیرشاخص وارد فرمول CDI شده است. در جدول زیر شاخصها و زیر شاخصهای پژوهش مورد بررسی آمده است.
جدول (2) نمایههای شهری بهکار رفته در فرمول شاخص توسعه شهری (CDI)
منبع: پایگاه دادهای شاخصهای شهر جهانی ورژن 2؛ ترسیم: نگارندگان؛ .2007
-3 نتایج و بحث
در این بخش سعی شده است میزان تغییرات به وجود آمده در مقدار شاخصهای توسعه در نمایهی CDI مربوط به شهر بانه، با توجه به گسترش توریسم و به دنبال آن افزایش تعداد مسافران وارد شده به این شهر در طی دههی 65 تا سال 1390 مورد بررسی قرار گیرد. هم چنانکه قبلاً اشاره شد، صنعت گردشگری از سال 1380 و به طور چشمگیری از سال 1383 به بعد در شهر بانه توسعه پیدا کرده است. لازم به یادآوری است که توسعه ی گردشگری در بانه، به دلیل گسترش تجارت ناشی از کالای قاچاق و ورود این نوع اجناس از مبادی غیر رسمی، مفهومی خاص و منحصر به فرد به خود میگیرد. و اکثر سرمایهگذاریها و معاملات مربوط به این صنعت توسط بخش غیر دولتی و تاجران خصوصی شهر انجام میگیرد. به همین دلیل این نوع از سرمایهگذاری به هیچ صورت شامل مالیات و تعرفه-های رسمی نخواهد شد و در حسابرسی و آمارهای اقتصادی به ثبت نخواهد رسید.
جدول (3) تعداد مسافرین وارد شده به شهر بانه طی سالهای 83 تا 1392
20 روز اول از 20 فروردین مجموع مسافران نرخ رشد
سال سال(نفر) لغایت پایان وارد شده در ) نسبت به سال قبل)
شهریور (به نفر) سال(نفر)
1383 26000 48000 95000 --------
1384 101000 580000 966000 %218
1385 264000 1/000/000 1/750000 %34,59
1386 538000 1/400000 2/238000 %13,08
1387 705000 1/850000 3/000000 %15,77
1388 800000 2/350000 3/600000 %9,54
1389 830000 2/100000 3/500000 %- 1,39
1390 950000 2/450000 3/850000 %4,88
1391 705000 2/000/000 3/500000 %- 4,65
1392 1/040000 1/816000 3/400000 %- 1,43
1393 1/150000 1/880000 -------- --------
جمع 26/754000
منبع: سازمان گردشگری و میراث فرهنگی شهرستان بانه؛ .93
نمودار (1) روند افزایش تعداد مسافرین وارد شده در 20 روزه نخست سال
همچنان که در جدول و نمودار بالا اشاره شد، تعداد مسافرین وارد شده طی سالهای مختلف به شهر بانه رشد چشم گیری داشته است. نرخ رشد گردشگران ورودی از سال 1383 تا 1389 دارای رشدی صعودی بوده و از سال 84 با نرخ رشد %218 درصد نسبت به سال 1383، تا سال 1388 با %9/54 درصد، به طور مرتب نسبت به سال قبل رشد داشته است.
-3-1 بررسی شاخصها و روند تغییرات
نمایهی توسعه شهری (CDI) به وضوح نشان دهندهی عملکرد شهری میباشد. افزایش مقدار CDI نشان دهندهی مقادیر بیشتر درآمد خانوار، تولید شهری، تدارک زیرساخت و بهبود عملکرد دولت محلی میباشد. CDI دارای همبستگی بسیار قوی با کلیهی فعالیتهای فراملی از جمله صادرات، مسافرت هوایی، توریسم، ارتباطات بینالمللی از قبیل اینترنت، دفاتر مرکزی شرکتهای بینالمللی و هزینههای اولیه زندگی میباشد(.(Lange, 2009: 76 شاخصهای مورد بررسی در این پژوهش شامل زیرساخت، آموزش، مدیریت پسماند، بهداشت و تولید شهری میباشند. با توجه به مطالب گفته شده، در زیر وضعیت هرکدام از شاخصهای مورد پژوهش در این تحقیق نشان داده شده است.
-3-1-1 زیرساخت:
برای محاسبهی درصد دسترسی خانوارهای شهر بانه به هر کدام از تسهیلات شهری در دو دهه و نیم اخیر، تعداد خانوارهایی که به این خدمات متصل هستند از کل خانوارهای شهر در همان سال در نظر گرفته شدهاند. بنابراین تعداد کل خانوارهای شهر بانه در طی سال-های 1365، 1370، 1375، 1385 و 1390 به ترتیب برابر با7750 خانوار، 10209 خانوار، 13855 خانوار، 17408 خانوار و 21297 خانوار میباشد. وضعیت زیرشاخصهای مربوط به زیرساخت در شهر بانه طی سالهای 1365 تا 1390 بدین صورت میباشد:
جدول :4 وضعیت زیرساختهای شهری و میزان دسترسی خانوارها در شهر بانه
شاخص درصد خانوارهای درصد خانوارهای درصد خانوارهای ارتباط با جهان
سال دارای آب سالم متصل به شبکه برق متصل به شبکه تلفن خارجِ
شهری
1365 تعداد 4888 5198 4655 155
درصد %63 %67 %60
1370 تعداد 6635 6942 6533 510
درصد %65 %68 %64 %5
1375 تعداد 9423 9756 9562 1247
درصد %68 %70 %69 %9
1385 تعداد 12881 12881 13230 3307
درصد %74 %74 76 %19
1390 تعداد 17676 18421 17782 6602
درصد %83 %86 %83 %31
منبع: شهرداری بانه، اداره آب و فاضلاب، اداره برق و مخابرات شهرستان بانه؛ 1365 تا .90
مطابق با جدول شماره 4، زیرشاخصهای مربوط به نمایه زیرساخت از سال 1365 تا 1390 به طور مرتب روندی رو به افزایش را تجربه کردهاند. به طور کلی در دو دوره نخست، یعنی سال 1365-1370 و 1370-1375 درصد دسترسی خانوارها به خدمات و تسهیلات شهری به طور ملایم افزایش یافته است اما در دو دوره اخیر یعنی سالهای 1375-1385 و به ویژه دوره 1385-1390 این روند با رشد بیشتری ادامه یافته است.
-3-1-2 آموزش:
از کل جمعیت 31038 نفری شهر بانه، در سال 1365، حدود 14750 نفر با سواد بودهاند که نسبت آن به کل جمعیت %51 درصد میباشد، این نسبت برای سالهای 1370، 1375، 1385 و 1390 به ترتیب %54، %64، %74 و %78 درصد بوده است. همچنین تعداد 8555 نفر دانشآموز در سطح مدارس شهر مشغول به تحصیل بودهاند، که از این تعداد 4705 دانشآموز در مقطع ابتدایی که نسبت آنها به کل محصلان شهر 55 درصد میباشد. همچنین تعداد دانشآموزان در مقطع راهنمایی و دبیرستان حدود 4540 نفر %51) درصد) بوده است. نسبت فارغالتحصیلان دانشگاهی به کل بزرگسالان شهر 49) سال بیشتر) نیز در حدود 22 نفر در هر هزار نفر بزرگسال بوده است. که نسبت آن به کل جمعیت بزرگسال بانه %15 درصد خواهد بود. دادههای مربوط به زیرشاخص آموزش در سالهای مختلف در جدول شماره 5 آورده شده است.
در جدول (5) تعداد و درصد باسوادان و دانشآموختگان شهر بانه از سال 1365 تا 90
شاخص درصد ثبت نام درصد ثبت نام در نسبت فارغ-
سال نرخ باسوادی کودکان در مدارس مدارس راهنمایی و جمع دا نشآموزان التحصیلان
ابتدایی دبیرستان دانشگاهی
1365 تعداد 14750 4705 4540 8555 22 در هزار
درصد %51 %55 %51 %15
1370 تعداد 17392 9492 6542 16034 34 در هزار
درصد %54 %60 %56 %17
1375 تعداد 29781 14901 9865 24766 34 در هزار
درصد %64 %62 %59 %23
1385 تعداد 44541 11307 11362 22669 41 در هزار
درصد %74 %68 %66 %25
1390 تعداد 59528 8263 9794 18057 26 در هزار
درصد %78 %68 %68 %20
منبع: آموزش و پرورش شهرستان بانه، مرکز آمار ایران و محاسبات نگارنده؛ .90
مطابق با جدول شماره 5، زیرشاخصهای مربوط به نمایه آموزش در چهار بخش نرخ باسوادی، درصد ثبتنام کودکان در مقطع ابتدایی، راهنمای و دبیرستان و نیز نسبت فارغالتحصیلان به بزرگسالها نسبت به دوره قبل رشد چشمگیری داشته است و تنها در زیرشاخص نسبت فارغالتحصیلان در سال 1390 نسبت به سال 1385 این درصد کاهش یافته است.
-3-1-3 مدیریت پسماند:
آمارهای گرفته شده از اداره آب و فاضلاب شهر نشان میدهد در سال 1365 از کل 7750 خانوار موجود در بانه، حدود 3336 خانوار ( %43 درصد) به شبکه فاضلاب شهری وصل بودهاند. این ارقام برای سال 1370، حدود 4594 خانوار %45) درصد)، سال 1375 این میزان حدود 7067 خانوار ( %51درصد)، سال 1385 تعداد 10096 خانوار ( %58 درصد) و نیز در سال 1390 حدود 13630 خانوار (
%64 درصد) به این شبکه متصل بودهاند.
در سال 1370 خانوارهایی که زبالههای آنها توسط اداره شهرداری جمعآوری شده 4798 خانوار بوده که نسبت آن به کل خانوارهای موجود در شهر %47 درصد بوده است که نسبت به سال 1365 حدود %3 درصد رشد داشته است. این میزان برای سال 1375، حدود 7621 خانوار ( %55 درصد)، سال 1385 حدود 10270 خانوار ( %59 درصد) و همچنین سال 1390 این عدد %64 ) 13630 درصد) میباشد. در جدول شماره 6، تعداد و درصد خانوارهای متصل به شبکهی فاضلاب شهری و همچنین خانوارهایی که به شبکهی جمع-
آوری زباله متصل بودهاند، آورده شدهاند.
جدول (6) خانوارهای متصل به شبکهی فاضلاب و جمعآوری زباله در شهر بانه
1365 1370 1375 1385 1390
خانوار درصد خانوار درصد خانوار درصد خانوار درصد خانوار درصد
شبکه فاضلاب 3336 %43 4594 %45 7067 %51 10096 %58 13630 %64
شبکه جمع آوری
زباله 3413 %44 4798 %47 7621 %55 10270 %59 13630 %64
منبع: اداره آب و فاضلاب شهرستان بانه و شهرداری شهر بانه؛ .1393
-3-1-4 بهداشت:
-3-1-4-1 مرگ و میر کودکان زیر 5 سال:
در این پژوهش تعداد مرگ و میر کودکان زیر 5 سال برای شهر بانه مطابق با فرمول CDI آورده شده است. مطابق با آمار وزارت بهداشت کشور و نیز بهداشت شهرستان بانه، در سال 1365، از تعداد 2195 نوزاد متولد شده، حدود 190 کودک در طی پنج سال از دنیا رفتهاند که نسبت آن به کل متولدین %8,6 درصد خواهد بود. این آمار برای سال 1370، 1375، 1385 و 1390 به ترتیب برابر است با %8,5 ) 183 درصد)، %7,6) 167 درصد)، 6,26) 135 درصد%) و %3,46) 89 درصد) میباشد.
-3-1-4-2 میزان امید به زندگی در بدو تولد:
طبق گزارش سی آی ای6 با عنوان "امید به زندگی در بدو تولد"، موناکو با متوسط سن امید به زندگی89,63 سال در بدو تولد، بیشترین سن امید به زندگی در جهان در سال 2013 را در اختیار دارد. ماکائو و ژاپن به ترتیب با میانگین سن امید به زندگی 84,46 و 84,19 سال رتبههای دوم و سوم در میانگین سن امید به زندگی در بدو تولد را در جهان دارند. مطابق با این گزارش کشور ایران با میانگین 71,6 سال 5,5) سال بالاتر از میانگین جهانی)، در بین 195 کشور دنیا، در رتبه109 قرار میگیرد.
نرخ امید به زندگی در شهر بانه به تبعیت از شهرهای کشور در طی چند سال اخیر رو به بهبود نهاده است. این رقم در سال 1365، سال، 1370، 75 سال، 85 و 90 به ترتیب 60، 63، 68 و 73 سال میباشد که تقریباً 2 سال از میانگین کشوری بالاتر است. نرخ مرگ و میر کودکان زیر 5 سال و میزان امید به زندگی در جدول شماره 7 آورده شده است.
جدول (7) نرخ مرگ و میر کودکان زیر 5 سال و میزان امید به زندگی در شهر بانه
1365 1370 1375 1385 1390
نرخ مرگ و میر 190 مرگ 2172 تولد 2189 تولد 2156 تولد 2570 تولد
2195 تولد 183 مرگ 167 مرگ 135 مرگ 89 مرگ
کودکان
%8,6 %8,5 درصد %7,6 درصد %6,26 درصد %3,46 درصد
