بخشی از مقاله
نقش مجتمعهای تجاری نوین در ساختار معماری و شهرسازی معاصر( با رویکردی به شاخصهای گردشگری و اقتصاد)
چکیده
در شهرهای امروزی مجتمع های تجاری همسو با رشد و تراکم هر چه بیشتر شهری، دچار تغییر و تحول و ازدیاد خاصی شده اند. مجتمع های تجاری به عنوان بازوی توانمند اقتصادی و نمادی از قدرت مالی، نقش تعیین کننده ای در شهرها دارند و مسئله اصلی این پژوهش نیز بررسی نیاز به فضاهای تجاری خرد و کلانی که در نقاط کلیدی و حتی حاشیه ای شهرها باید برپا شوند و تاثیر آنها بر اوضاع اقتصادی و سپس گردشگری حاکم برآن شهر است؛ در این راستا مقاله پیش رو ابتدا با روش اسنادی به تبیین مفاهیم پژوهش پرداخته و سپس با روش توصیفی - تحلیلی به تفسیر اهمیت اقتصاد و گردشگری و نیاز به فضاهای تجاری در شهرها پرداخته است.
هدف پژوهش بهبود وضع اقتصاد شهری و ارتقا سطح گردشگری و بطبع تعامل فرهنگی و اقتصادی در سطح ملی و بین المللی خواهد بود. یافته های این تحقیق نشان می دهد که مراکز تجاری در صورتی که معیارهای مناسب را از لحاظ موقعیت،عملکرد، مدیریت و برنامه دارا باشد، نقش بسزایی در اقتصاد شهری و همچنین تاثیر مستقیم بر جذب گردشگر تجاری در مناطق واجد شرایط خواهد داشت.
واژگان کلیدی:فضای شهری، اقتصاد، گردشگری، معماری، مجتمع تجاری
1
-1 مقدمه
با نگاهی به پیکره شهرها به وضوح شاهد قد علم کردن و شاخص شدن فضاهای تجاری در محیط شهری خواهیم بود؛ مهمترین عامل افزایش فضاهای تجاری در کلان شهرهای کشور فعال نبودن بخش های صنعت، کشاورزی و معدن یعنی عدم تولید و جذب نقدینگی و بازده سود مناسب در این بخش ها بوده و در نتیجه به لحاظ فراهم شدن ایجاد اشتغال سریع و با سرمایه کمتر، ریسک پذیری کمتر و بازگشت سرمایه سریع تر در بخش های خدماتی ، فضاهای تجاری تنها فضایی هستند که توانسته تا حدودی جذب سرمایه و سرمایه گذاری را از جاذبه بیشتری برخوردار نماید.
مجتمع های تجاری در کشور ما نوپا هستند، شرایط رشد در این صنعت به تازگی مهیا شده به همین دلیل مجتمع های تجاری بزرگ و موفق محدود می باشند، صنعت احداث مراکز تجاری در دنیا سال هاست که به عنوان یکی از صنایعی که باعث رونق و توسعه کشورها می شود دارای اهمیت ویژه ای می باشد.
مراکز تجاری و یا بازارها در شهرهای فرهنگی و تاریخی، علاوه بر تاثیرگذاری بر ساختار کلی شهر و شکلگیری محلات به عنوان یکی از مظاهر مهم معماری ارزشمند و هویتمند عمومی مطرح بوده و در طول تاریخ همواره یکی از مهمترین عرصههای بروز تعاملات رایج در حیات مدنی محسوب میشدهاند. بازار دربرگیرنده فعالیت ها و کارکردهای بسیار متنوعی است که همواره برای تامین فضاهای مناسبی جهت کارکردها و فعالیتهای نوین، تغییر شکلهای لازم را می پذیرد و در حالت مطلوب، پابه پای تحولات اجتماعی حرکت میکند.(سلطان زاده ، (1385 از قابل توجه ترین زیرمجموعه های اقتصادی مجتمع های تجاری در عصر حاضر، پرداختن به مولفه های گردشگری خرید
است که زوایای بسیاری را منعطف به شهرها خواهد نمود گردشگری خرید در شهرها و کلانشهرهای گردشگر پذیر به عنوان جزء لاینفک مقوله مدیریت و توسعه ی شهری مدنظر بوده و نه تنها در تجهیز فیزیکی زیرساخت های شهری، بلکه در تدوین فرایندهای روانی و ایجاد تصویر و هویتی متمایز از شهر مورد عنایت هستند. این مفهوم با تأکید بر ارزش های محوری، با تبدیل تصاویر و جذابیت های مراکز خرید به هویتی برجسته و ملموس، گردشگری خرید را به عنوان محصولی ماندگار در عرصه ی ملی و بین المللی معرفی می کند ( ( Zeithaml & Parasuraman 1990,7
-2 فرضیه تحقیق:
بنظر میرسد شهر هایی که دارای مجتمع های تجاری پر رونق تر و پویاتری هستند از لحاظ گردش مالی و اقتصادی و همچنین جذب گردشگر خرید و بطبع تعامل اقتصادی فرهنگی به نسبت شهرهایی که این فاکتور ها را ندارند، دارای قوت بیشتری هستند.
-3 ضرورت تحقیق:
از بزرگترین معضلات عصر حاضر درگیری با مباحث اقتصادی و فرهنگی است که مواجهه با آن نیازمند زیر ساخت های فراوانی است. از جمله راهکار های این موضوعات داشتن فضایی مناسب برای دادو ستد اقتصادی و تعامل فرهنگی است. مجتمع های تجاری با مدیریت و برنامه ریزی صحیح از تمام جهات ضمن شکل دهی به سیمای شهری، باعث فراهم آوردن بستر اقتصادی و جذب گردشگر خرید و بطبع، باعث تعامل فرهنگی در شهرها خواهد شد.
2
-4 اهداف تحقیق:
- تشریح مفاهیم مجتمع تجاری شهری، توسعه اقتصادی و گردشگری خرید
- بررسی و سنجش ارتباط مفاهیم فوق در رابطه با تاثیر و کنش آنها برهم
- دستیابی به رفاه اقتصادی، رفاه و آسایش روحی و تعامل فرهنگی اقتصادی در سطح شهر
-5 چارچوب نظری:
-1-5 فضاهای شهری
فضای شهری چیزی نیست جز فضای زندگی روزمره ی شهروندان که هرروز به صـورت آگاهانـه یـا نـا آگاهانـه در طـول راه، از منزل تا محل کار ادراک می شود. (پاکزاد، (34 : 1384 فضای شهری به عنوان یکی از زیرمجموعه های مفهوم فضا، از مقوله ی فضا مستثنی نیست. بدین معنی کـه ابعـاد اجتمـاعی و
فیزیکی شهر رابطه ای پویا با یکدیگر دارند.در واقع فضای شهری مشتمل دو فضای اجتماعی و فیزیکی می شـود. (مـدنی پـور، (48 : 1384 فضای شهری بـه مفهـوم صـحنهای اسـت کـه فعالیـت هـای عمـومی زنـدگی شـهری در آن هـا بـه وقـوع مـی پیوندند.خیابان ها، میادین و پارک های یک شهر فعالیت های انسانی را شکل می دهند. این فضـاهای پویـا در مقابـل فضـاهای ثابت و بی تحرک محل کارو سکونت اجزای اصلی وحیاتی یک شهر راتشکیل داده. شبکه های حرکت، مراکز ارتباطی، وفضاهای عمومی بازی وتفریح را در شهر تأمین می کنند.(بحرینی، (313: 1377 فضای شـهری، فضـایی اسـت بـرای سیاسـت، مـذهب، دادوستد و ورزش. فضایی برای همزیستی مسالمت آمیز و برخوردهای غیرشخصی درواقع می توان فضـاهای شـهری را معـادل عرصه های عمومی نیز توصیف نمود.(صالحی،.(89: 1387
-2-5 فضاهای تجاری1
نیاز به تنوع، بشر اولیه را ناچار به تبادل کالا کرد. پیدایش شهر، وجود مناسبات اقتصادی و نیاز مردم به داد و ستد کالا، وجـود خریدار و فروشنده را پدیدار نمود و در نتیجه این داد و ستد احتیاج به مکانی جهت این منظور احداث گردید.
به تدریج بازارها مفهوم مرکز و شهر اصلی را نیز در خود جای میداد و به عنوان بازار در قالـب یـک مجموعـه شـهری-تجـاری، احتیاجات مبادله مردم پیرامون منطقه را مرتفع میکرد. ( سلطان زاده ، (1385 با گذشت زمان و پیشرفت و افزایش قدرت خرید افراد جامعه مراکز خرید2 پا به عرصه وجود نهادند. مرکز خرید عبـارت اسـت
از تجمع عوامل مختلف واحدهای تجاری بزرگ که دارای فضاها و خدمات محفوظ و مشترک بـوده و تـابع مـدیریت مشـترک و واحدهای مشترک می باشند. مجموعههای تجاری و پاساژها3 نیز اشکال کـوچکتر مراکـز خریـد هسـتند. (ویکـیپـدیا- تعریـف مجتمع تجاری) مراکز خرید اماکنی هستند که همه نیازهای ما را در زیر یک سقف جمع آوری و برآورده مـی کننـد و مصـرف کنندگان بی حد و حصر، انسان مدرن با تنوع و عرضه کالاهای گوناگون در مراکز خرید ارضـا مـی شـوند، مراکـز خریـد جـایی هستند که معجزه مدرنیته در آن اتفاق می افتد، جایی که معماری با خلق فضای نو و خلق معنا، شاهکاری از خـود عرضـه مـی کند.
3
-3-5 گردشگری
گردشگری1، سیاحت یا توریسم به طور کلی به عنوان مسافرت تفریحی در نظر گرفته میشود . هر چند که در سـالهـای اخیـر شامل هرگونه مسافرتی میشود که شخص به واسطه آن از محیط کار یا زندگی خـود خـارج شـود. بـه کسـی کـه گردشـگری میکند گردشگر2، سیاح یا توریست گفته میشود. واژه گردشگر از زمانی پدید آمد که افراد طبقـه متوسـط اقـدام بـه مسـافرت کردن نمودند. از زمانی که مردم توانایی مالی بیشتری پیدا کردند و عمرشان طولانیتر شـد، ایـن امـر ممکـن شـد.(ویکی پـدیا تعریف توریسم) امروزه به دلیل تأثیرات چشمگیری که صنعت گردشگری بر اقتصاد ، فرهنگ و جامعـه منـاطق پذیرنـده گردشـگران بـر جـای
میگذارد، توجه فراوانی به این زمینه از فعالیت می شود. صنعت گردشگری نه تنها گامی برای تقویت فرهنگ هاست بلکه گـامی به سوی پیشرفت و تحول اقتصادی و اجتماعی می باشد. گردشگری بر اساس چنـدین بـرآورد و مطـابق نظـر سـازمان جهـانی گردشگری3 که وابسته به سازمان ملل متحد است، بزرگ ترین صنعت و فعالیت اقتصادی جهان می باشد؛ بـزرگ تـر از صـنایع دفاع ، تولیدات صنعتی، نفت و کشاورزی. این صنعت، گسترده ترین صنعت خدماتی است و یقینا در سده آینده با سرعتی بیش از گذشته و امروز گسترش خواهد یافت.
-4-5 گردشگری خرید4، گردشگری تجاری5
خرید یکی از فراگیرترین فعالیت های اوقات فراغت است که گردشگران بسیاری را به خود مشغول کرده .دانش پژوهـان، خریـد را به عنوان یک فعالیت اقتصادی روانی، اجتماعی قابل توجه به رسمیت شناخته اند.
گردشگری خرید تمایل به سفر و خرید را در هم آمیخته و بستری مستعدی بـرای فـروش محصـول گردشـگری فـراهم آورده است، به گونه ای که در ایالات متحده، سفر و گردشگری در رابطه با خرید به وضوح به عنوان یک بخش بـزرگ و قدرتمنـد در زندگی و اقتصاد کشور نمایان شده است (Norman, 1998)
گردشگری تجاری و تأثیر آن بر شهرها به اشکال مختلف بروز مییابد و باعث تغییرات اقتصادی مختلف در شهرها و نواحی دیگر گردشگر پذیر میشود. گردشگری تجاری یکی از قدیمیترین اشکال گردشگری در جهان است، این نوع گردشگری با سفر مـردم برای اهدافی که مربوط به کارشان است در ارتباط است، انسانها برای اهداف تجاری خود از زمانهای خیلی دور اقدام به سفر می
کردند . (Davidson, 1888:1 )
-6 موضع گردشگری در جوامع امروزی
از بخش های مهم اقتصادی کشورها ، گردشگری است که سهم بـه سـزایی در رشـد و توسـعه ا قتصـادی دارد ، ایـن رشـته از فعالیت ها نه نتها باعث سرمایه گذاری خصوصی در بخش گردشگری می شود، بلکه بیشتر دولت ها نیز مقادیر زیـادی از منـابع انسانی و مالی خود را صرف این گونه درآمد ملی، یعنی گردشگری نموده که تـأثیر زیـادی در رشـد اقتصـادی کشـور داشـته و کشور را از وابستگی اقتصادی به یک منبع درآمد، به دور م ی دارد (قویدل، ( 64 :1378
4
امروزه گردشگری، به مهمترین و ارزآورترین صنعت در بسیاری از کشورها تبدیل شده است.گردشگری اشتغال زا است و طیف وسیعی از مشاغل تولیدی و خدماتی را در بر میگیرد .جاذبه های طبیعی و جاذبه های انسـانی- فرهنگـی هریـک علاقمنـدان و مشتاقان خاص خود را دارند (عباس زادگان و مولوی ، .( 1387
بدون تردید همه کشور های جهان در رقابتی تنگاتنگ در پی بهره گیری از مزایای اقتصـادی، اجتمـاعی، فرهنگـی و غیـره، بـه ویژه دریافت سهم بیشتری از درآمد و بالا بردن سطح اشتغال ناشی از بهینه سازی این صنعت خدماتی در کشـور هـای متبـوع خو د هستند (گی، فایوسولا، 1377،( 7 جهانگردی شهری امروزه به صورت یکی از فعالیت های مهم اقتصادی درآمده است که جریان کارها، اقدام های اجتماعی و تغییرات فضایی را شکل می دهد. درواقع افزایش تعداد مسافران شهرها و رشـد گردشـگری شهری تأثیرات بسیاری بر شهرها داشته و چهره آنان را تغییر داد ه است .
صنعت گردشگری فعالیتی گسترده است که در سطوح داخلی، ملی و بین المللی صورت می گیرد. پـیش بینـی میشـود کـه در این قرن صنعت گردشگری به موتور محرک اقتصاد جهانی و توسعه تبدیل شود . در کشور های تک محصـولی بـه ویـژه ایـران، بهترین فرصت برای رهایی از تنگنا ها، همین صنعت است. صنعت گردشگری به عنوان بزرگ ترین و متنـوع تـرین صـنعت در دنیا به حساب می آید و تردیدی نیست که به صورت یکی از پایه های استوار سیستم اقتصاد جهانی1 درآید (لطیفی، 1384،(7
-1-6 اثرات گردشگری بر جوامع:
-1 بهبود وضع اقتصادی مقصد: گردشگری می تواند باعث افزایش درآمد مردم در مقصد شود، زیرا پولی کـه گردشـگران در مقصد خرج می کنند، درآمد را بالا می برد و با وضع مالیات نیز موجب افزایش پایه هـای مالیـاتی در کشـور مـی گردد. گردشگری همچنین می تواند بر محیط نیز تأثیر ات مثبت و یا منفی بگـذارد . بـا اسـتفاده از درآمـدی کـه از گردشگری به دست می آید، می توان به حفظ و بهسازی و بازسازی محیط های گردشگر پذیر پرداخت . ورود مسـافر یا گردشگر به هر مکان، موجب افزایش درآمد می شود و بودجه لازم برای حفظ آثار تاریخی و بـه طـور کلـی محـیط گردشگر پذیر به دست می آید (گی . چاک، (1382:320
-2 گسترش کالبدی شهر: همزمان با رشد کاربری های مربوط به بخش گردشگری و افزایش تمرکز و تراکم در شهر، نیاز به کاربر یهای دیگر از جمله شبکه معابر و دسترسی ها، تأسیسات و تجهیزات زیربنایی شهری افزایش مـی یابـد، کـه باعث گسترش کالبدی شهر خواهد شد. بنابراین، گردشگری می تواند به توسعه فضایی کالبدی شهری سرعت بخشد
. به طور کلی، گردشگری می تواند شهر را به مکان بهتری برای زنـدگی تبـدیل کنـد و از آن دسـته از ویژگـی هـای شهری که شهروندان بیشترین اهمیت را به آنها می دهند حمایت کند .
-3 افزایش ارزش زمین و رشد فیزیکی شهری: از اثرات اقتصادی دیگری که گردشـگری بـر شـهرها مـی گـزارد، زمـین خواهد بود به ویژه در کشورهایی که نظارت دولتی بر زمین وجود ندارد و یا به عبارتی هیچ نوع سیاست مشخصی در این زمینه مشاهده نمی شود . در نتیجه، از حیث قیمت زمین و مسکن، نواحی متفاوت شهری پدید می آیند کـه بـر نوع کاربری های زمین تأثیر خواهد گذاشت . بدین ترتیب، نواحی سود آورتر از لحاظ اقتصادی و تجاری بـه کـاربر ی های سود آور اختصاص می یابند و ساختمان های مسکونی نیز از این مراکز فاصله می گیرند و به طرف حومـه هـای شهری تمایل می یابند، که همین امر سبب گسترش محدوده شهر خواهد شد. همچنان که شهر گسـترش پیـدا مـی
