بخشی از مقاله
بررسی رابطه بین افشای اجباری،اختیاری و نقدینگی بازار سهام
چکیده
افشا به ارائه اطلاعات در صورتهای مالی و موارد تکمیلی شامل یادداشتها، رویدادهای پس از تاریخ ترازنامه، بحث و تحلیلهای مدیریت درباره عملیات سال آینده، پیشبینیهای مالی و عملیاتی، خلاصه رویههـای بااهمیـت حسـابداری و صورتهای مالی اضافی اشاره دارد. هدف این پژوهش، بررسی رابطه بین افشای اجباری و اختیاری اطلاعات حسابداری و نقدینگی بازار سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. در این راستا، تـأثیر متغیرهـای انـدازه شرکت، اهرم مالی، قیمت سهام و حجم معاملات شرکت نیز کنترل شده است. نمونه آماری پژوهش شامل 107 شرکت در دوره زمانی 1385 الی 1390 است. از تحلیلهای آماری رگرسیون خطی چند متغیره برای آزمون فرضیههای پژوهش استفاده شده است. یافتههای حاصل از تجزیه و تحلیل آماری حـاکی از آن اسـت کـه بـین افشـای اجبـاری اطلاعـات و نقدینگی بازار سهام رابطه معناداری وجود دارد. همچنین، بین افشای اختیاری اطلاعات حسابداری و نقدینگی بازار سهام رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
واژه های کلیدی: افشای اجباری، افشای اختیاری، نقدینگی بازار سهام، اهـرم مـالی، قیمـت سـهام، حجـم معـاملات سهام.
1
مقدمه
در حسابداری موضوع شفافیت1 صورتهای مالی و کیفیت افشای اطلاعات 2 ارائه شـده در آن، بـهعنـوان یـک راهکـار عملی مسئله نمایندگی3، در راستای ایجاد ساز و کار کنترلی یا نظارتی کافی بـرای محافظـت سـهامداران از تضـاد منـافع مورد توجه قرار گرفته است (کارامونو4 و وافیز5، 453 :2005؛ شعری و مرفـوع، 65 :1386 و حسـاسیگانـه و خیرالهـی، .(76 :1387 در حقیقت موضوع اصلی مسئله نمایندگی مطالعه تعارض بـین مالکـان و نماینـده اسـت. ایـن تعـارض هـا از متفاوت بودن هدفهای آنها ناشی میشود که بـا افـزایش منـابع در اختیـار مـدیریت و همچنـین افـزایش افـراد ذینفـع، زمینه ها ی بروز تضاد منافع فراهم می شود. مالکان بهمنظور همسو ساختن منافع مدیریت با منافع شرکت متحمل هزینههای نمایندگی میشوند(جنسن و مکلینگ.(1976 6
اغلب چنین استدلال میشود که جریان شفاف و باکیفیت اطلاعات موجب کاهش عدمتقارن اطلاعاتی7 مـیگـردد. عدمتقارن اطلاعاتی به وضعیتی اطلاق میشود که آگاهی مدیران از فعالیتهای شرکت نسبت به سـهامداران و سـرمایه-گذاران بالقوه و سایر ذینفعان بیشتر است. چنین عدمتقارن اطلاعاتی موجب بروز مشـکلاتی نظیـر مخـاطره اخلاقـی8 و انتخاب نادرست9 میشود. بنابراین، بهمنظور حفظ منافع سهامداران و سـایر افـراد ذینفـع، افشـای عمـومی و بـا کیفیـت اطلاعات ضرورت یافته است. از طرفی عدم تقارن اطلاعاتی موجب ناهمگونی توزیع اطلاعات در بازار خواهد گردیـد. طیف وسیعی از استفاده کنندگان از اطلاعات حسابداری افراد برون سازمانی هستند که دسترسی اندکی به منبع اطلاعـات دارند. در حقیقت استفاده کنندگان برون سازمانی، نیازهای اطلاعاتی خود را فقط از طریق گزارش ها ی مالی منتشـر شـده شرکت و سایر گزارش ها یی که به صورت عمومی انتشار می یابند، تأمین میکنند. این در حالی است که برخـی افـراد بـه دلایل مختلف از جمله فعالیت در شرکت یا روابطی که ممکن است با افـراد درونسـازمانی داشـته باشـند، بـه اطلاعـات گستردهتری دسترسی داشته باشند.
تفاوت در میزان اطلاعات در دسترس افراد منجر به عدم تقارن اطلاعاتی در بازار میشـود. در شـرایطی کـه رقابـت بازار محصول نامطلوب باشد، حالت شدیدی از عدم تقارن اطلاعاتی در بازار حـاکم خواهـد بـود. در واقـع مـی تـوان از دیدگاه فرضیه بازار کارا دلیل وجود حسابداری را عـدم تقـارن اطلاعـاتی بیـان کـرد کـه در آنیکـی از طـرفین مبادلـه، اطلاعات بیشتری را نسبت بهطرف مقابل در اختیار دارد.
وجود اطلاعات مالی شفاف و قابلمقایسه، همچنین رکـن رکـین پاسـخگـویی و تصـمیمات اقتصـادی آگاهانـه و از ملزومات بیبدیل توسعه اقتصادی (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، :1385 پیشگفتار) و دستیابی بـه یـک بـازار سرمایه کارا به شمار میرود (فاسـتر10، 300 :1986؛ نمـازی، .(133-134 :1382 از طرفـی، "اگـر چـه اطلاعـات مـالی از
2
منابع مختلف قابل استخراج است اما در حال حاضر صورتهای مالی، هسته اصلی منابع اطلاعات مالی را تشکیل میدهد و بنابراین، باید از کیفیت مطلوبی برخوردار باشد" (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، :1385 پیشگفتار).
با توجه به مطالب پیشگفته مبنی بر اهمیت کیفیت افشا، پژوهش حاضر به بررسی تجربـی تـأثیر افشـاء اجبـاری و افشـاء داوطلبانه بر نقدینگی بازار سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میپردازد.
مبانی نظری
افشاء اطلاعات مالی و غیرمالی یک شرکت نقش مهمی در بازار سرمایه بازی میکند. اطلاعات افشاء شده امکان اتخـاذ تصمیمات اقتصادی جهت تخصیص منابع کمیاب را برای سـرمایهگـذاران فـراهم مـیکنـد. بـا توجـه بـه نـوع و اهمیـت اطلاعات، افشاء اطلاعات از کانالهای مختلف صورت میگیرد. شرکتها از طریق گزارشگری مالی شامل صورتهای مالی، یادداشتهای همراه و تجزیه و تحلیل گروه مدیریت، اطلاعات خود را افشاء میکنند. بخش اعظم اطلاعات یـک شرکت از طریق صورتهای مالی در اختیار استفادهکنندگان قرار میگیرد.
افشای اجباری و اختیاری اطلاعات میتواند دارای پیامدهای اقتصادی متعددی باشد. از جمله ایـن پیامـدها مـیتـوان بـه بهبود نقد شنوندگی سهام در بازار سرمایه، کاهش هزینه سرمایه شرکتهـا و افـزایش تـوان پـیشبینـی اسـتفادهکننـده از اطلاعات اشاره کرد. که در نهایت منجر به افزایش ارزش شرکت میشـود. یکـی از اهـداف اصـلی گزارشـگری مـالی، تأمین اطلاعات مورد نیاز برای تصمیمگیری است. این امر مستلزم افشای مناسب اطلاعات مالی و سایر اطلاعات مربـوط میباشد. دلیل اصلی نیاز به گزارشگری مالی و افشای اطلاعات، عدم تقارن اطلاعات و تضاد منافع بین مدیران و سرمایه-گذاران است. تحقیقات در رابطه با افشای داوطلبانه بر این اساس استوار اسـت کـه حتـی در بازارهـای کـارا مـدیران در مقایسه با سرمایهگذاران خارجی دارای اطلاعات بیشتر و درک مناسبتری در رابطه با عملکرد آینده شرکت هسـتند. از طرف دیگر بر اساس شکل نیمه قوی فرضیه بازار کارا، قیمت اوراق بهادار به طور کامل و آنی منعکسکننـده اطلاعـات خارجی و در دسترس عموم هستند. در چنین شرایطی اگر سرمایهگذاران با فرض صحیح بودن قیمـتهـا بـر آنهـا اتکـا کنند، لکن به دلیل وجود اطلاعات گمراهکننده در قیمتها متحمل زیان میشوند.
استراتژی افشای داوطلبانه شرکت، نقش مهمی در کاهش عدم تقارن اطلاعات بـین مـدیران و سـرمایهگـذاران خـارجی ایفا میکند، زیرا عدم تقارن اطلاعات ممکن است موجب ارزشگذاری اشتباه شرکت شده و انگیـزهای بـرای تصـحیح ارزشگذاری اشتباه از طریق افشای بیشتر اطلاعات ایجاد کند. ذکر این نکته ضروری است که مدیران افشای اختیاری را زمانی انجام میدهند که منافع حاصل از آن بیش از هزینههای آن باشد. بهعنوان مثال تصمیمات افشای داوطلبانه مـدیران بر اساس تأثیرگذاری چنین افشایی بر هزینه سرمایه، ریسک و کاهش عدم اطمینان در خصوص آینـده شـرکت صـورت میپذیرد. چراکه کیفیت افشای داوطلبانه به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از طریق تأثیر بر هزینه حقوق صاحبان سـهام و جریانهای نقدی، ارزش شرکت را تحت تأثیر میگذارد.
اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام یکی از معیارهای نقـد شـوندگی بـازار سـرمایه محسـوب مـیشـود. اکثـر سرمایهگذاران(با افق سرمایهگذاری کوتاهمدت) سهام بسیار نقد شونده را بر سهام کم نقـد شـونده تـرجیح مـیدهنـد. از ویژگیهای اصلی بازارهای نقد(دارای نقد شوندگی بالا) اندک بودن فاصله قیمتهای پیشنهادی خرید و فروش اسـت. هرچه اختلاف یا فاصله قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام کمتر باشد، خریدار و فروشـنده زودتـر بـه قیمـت تعـادلی میرسند. حجم معاملات سهام افزایش مییابد و این امر منجر به افزایش نقد شوندگی بازار سهام میشود.
3
حال سؤال اساسی این پژوهش بر این موضوع استوار است که آیا افشاء اجباری و افشاء داوطلبانه بر نقدینگی بازار سهام تأثیری دارد؟
پیشینه پژوهش
الف)پیشینه داخلی
دستگیر و همکاران((1382، تأثیر میزان افشای اجباری برهزینه سهام عادی را مورد بررسی قرار دادند. نتایح تحقیق نشـان داد که افزایش میزان افشاء موجب کاهش هزینه سهام عادی میشود. به عبارت دیگر، سرمایهگذاران تمایل بیشتری برای سرمایهگذاری در شرکتهایی که دارای میزان افشای بیشتر یا ریسک کمتری هستند، دارند.
نوروش و همکاران((1388، به بررسی رابطه بین کیفیت افشاء اجباری از لحاظ قابلیت اتکاء و به موقع بـودن و مـدیریت سود پرداختند. نتایج تحقیق آنها نشان داد که بین کیفیت افشاء شرکت و مدیریت سود رابطه منفی و معنیداری وجـود دارد. همچنین بین به موقع بودن و افشای شرکت و مدیریت سود رابطه منفی و معنیداری وجود دارد.
ابراهیمی نژاد و همکاران (1388) به بررسی روشهای افزایش شفافیت اطلاعاتی بـازار سـرمایه ایـران و انتخـاب روشـی بهینه پرداختند. این پژوهش جهت افزایش شفافیت بازار سرمایه، روشهـای افـزایش آگـاهی، وضـع و اجـرای قـوانین و خصوصیسازی را بر اساس معیارهای نقدینگی، سرعت پوشش قیمت و هزینه معاملهها میسنجد. با اسـتفاده از پرسـش-نامه و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، یافتههای پژوهش حاکی از آن است که روش افزایش آگاهی از دید سرمایهگذاران، کارگزاران و کارشناسان بهعنوان روشی بهینه در شفافسازی بورس شناخته میشود و روشهای وضع و اجرای قـوانین و خصوصیسازی بهترتیب در اولویتهای بعدی قرار میگیرند.
مهدوی و قاسمی (1388) به بررسـی "تـأثیر سـازههـای اجتمـاعی قـانونگرایـی، اطمینـان طلبـی، سـطح تحصـیلات، فردگرایی، جنسیت، رشته تحصیلی و سابقههای کاری بر افشاگری مالی" پرداختند. در این راستا، سازههای قانونگرایی، اطمینانطلبی، سطح تحصیلات، فردگرایی، جنسیت، رشته تحصیلی و سـابقههـای کـاری مـدیران مـالی صـنایع مختلـف شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در قالب هفت فرضیه مورد بررسی قرار گرفت. ابزار مورد استفاده در این پژوهش، پرسشنامه است و از آزمونهای آماری ضریب همبسـتگی پیرسـون و تحلیـل واریـانس جهـت بررسـی فرضیههای پژوهش استفاده شده است. نتایج ایـن پـژوهش حـاکی از آن اسـت کـه سـازههـای اجتمـاعی قـانونگرایـی، اطمینانطلبی و فردگرایی بر افشاگری مالی شرکتهای مورد بررسی تـأثیر معنـادار و مسـتقیمی دارد و تـأثیر سـازههـای اجتماعی بررسی شده دیگر به لحاظ آماری معنادار نیست. همچنین، طبق نتایج بهدست آمده، فردگرایی بیشترین تأثیر را بر افشاگری مالی دارد.
سینایی و داوودی (1388) به "بررسی رابطه شفافسازی اطلاعات مـالی و رفتـار سـرمایهگـذاران در بـورس اوراق بهادار تهران" پرداختند. نتایج نشان میدهد که هر سه بعد شفافیت یعنی افشای اطلاعات مالی، شفافیت ساختار مالکیت و شفافیت ساختار هیئت مدیره بر رفتار سرمایهگذاران در بورس تأثیرگذار است. البته سرمایهگذاران بیش از هر چیـز
4
به افشای اطلاعات مالی اهمیت میدهند. همچنین نتیجهگیری شد که ادراک سرمایهگذاران از ابعاد شفافیت با توجـه به متغیرهای جمعیتشناختی آنها متفاوت است.
مهدویپور و همکاران (1389) به بررسی "عوامل مؤثر بـر افشـای اطلاعـات مـالی از طریـق اینترنـت در وب سـایت شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران" پرداختند. یافتههای بررسی 100 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران حاکی از آن است که بین افشای اطلاعات مالی از طریق اینترنت (متغیر وابسته) با اندازه، اهرم و نـوع صنعت رابطه معناداری وجود دارد. با این وجود ارتباطی بین افشای اطلاعات مالی از طریق اینترنت و سودآوری مشاهده نشد.
ستایش و همکاران((1390، به بررسی تأثیر افشاء اطلاعات بر نقد شوندگی سهام و هزینه سرمایه سهام عادی شرکتهای بورسی پرداختند. در تحقیق از شاخص افشاء و اطلاعرسانی ارائه شده توسط سازمان بـورس اسـتفاده شـده اسـت. نتـایج تخقیق پس از کنترل متغیر اندازه شرکت نشان داد که بین کیفیت افشاء و نقـد شـوندگی سـهام رابطـه معنـاداری وجـود ندارد. اما بین کیفیت افشاء و هزینه سرمایه سهام عادی رابطه منفی و معنیداری وجود دارد.
ب)پیشینه خارجی
آمیهود و مندلسون(1986)11، اختلاف قیمتی پیشنهادی خرید و فـروش سـهام را بـهعنـوان معیـار نقـد شـوندگی اسـتفاده کردند. نتایج نشان داد که رابطه مثبتی بین اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام و بـازده مـورد انتظـار سـرمایه-گذاران وجود دارد. هر اندازه اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام بیشتر باشـد، بـازده مـورد انتظـار سـرمایه-گذاران نیز بیشتر خواهد بود.
علی و همکاران (2007) 12 تأثیر ساختار مالکیت بر کیفیت افشای شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار پاریس را مورد بررسی قرار دادند. دراین راستا 120 شرکت در سال 2004 مورد آزمون قرار گرفت. یافتههـای پـژوهش پـس از کنترل متغیرهای اندازه، نسبت بدهی و پذیرش در چندین بورس اوراق بهادار، گواه آن است که رابطـه منفـی معنـاداری بین کیفیت افشا با تمرکز مالکیت و کنترل خانوادگی وجود دارد. نتایج همچنین بیانگر آن است که احتمال ارائه طـرح-های اختیار خرید سهام برای مدیران شرکتهایی که به افشای مناسب مبادرت میورزند، بیشتر است.
یومی13 و یانشی(2008) 14 با استفاده از روش تحلیل عاملی، به ارائـه شاخصـی از کیفیـت افشـا پرداختنـد. شـاخص مذکور بر سه بعد حاکمیت شرکتی ( اندازه هیئت مدیره، تعداد اعضای غیرموظف هیئت مدیره، بالاترین درصد مالکیت، کل پاداش و تعداد کمیتهها)، ساختار شرکت (اندازه و وضعیت پذیرش در بازار سرمایه خارجی) و وضعیت مالی (نسبت بدهی و سودآوری) استوار بود. شاخص کیفیت افشای ارائه شده از طریق مقایسه با نتایج کیفیت افشای ارائه شده توسط بورس اوراق بهادار شنزن، مورد آزمون قرار گرفت. نتایج همبستگی میان این دو شاخص، بیانگر اثربخش و مناسب بودن شاخص ارائه شده است.
حسن و همکاران(2009)15، در مقالهای به بررسی رابطه بین افشای اجباری و افشای داوطلبانه با ارزش شـرکت در مصـر پرداختند. در این مقاله به منظور محاسبه ارزش شـرکت از نسـبت ارزش بـازار بـه ارزش دفتـری حقـوق صـاحبان سـهام استفاده گردید. برای محاسبه شاخص افشای اجباری از فهرستی متشکل از49 مورد از افشای اجباری استفاده شد و بـرای محاسبه افشای داوطلبانه از فهرستی متشکل از26 مورد افشاء داوطلبانه استفاده شـد. نتـایج حاصـل از ایـن تحقیـق کـه بـا استفاده از روش دادههای تابلویی انجام شده بود نشـان دادکـه بـین افشـای داوطلبانـه و ارزش شـرکت هیچگونـه رابطـه معناداری وجود ندارد. اما بین افشای اجباری و ارزش شرکت رابطه منفی و معناداری وجود دارد.
لیو16 و سان(2010) 17 به بررسی رابطه بین ساختار مالکیت و کیفیت افشـا در شـرکتهـای چینـی پرداختنـد. در ایـن راستا، 405 شرکت چینی در سال 2005 مورد بررسی قرار گرفت. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که کیفیـت افشـا در شرکتهایی که در نهایت توسط کنترل کنندگان خصوصی کنترل میشوند نسـبت بـه شـرکتهـایی کـه در نهایـت توسط دولت کنترل میشوند، پایینتر است.
جامعه آماری
جامعه آماری این پژوهش، کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهـران در دوره زمـانی 1385 الـی 1390 است. شرکتهای مورد بررسی به روش حذفی و بر اساس معیارهای زیر انتخاب شده است:
1. تا پایان اسفند ماه سال 1384 در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشد.
2. سال مالی آنها منتهی به پایان اسفندماه باشد و در دوره زمانی مورد بررسی، تغییری در آن ایجاد نشده باشد.
3. ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام آنها در دوره مورد بررسی، مثبت باشد.
به دلیل ماهیت متفاوت، جزء مؤسسههای مالی، سرمایهگذاری و بانکها نباشد.
4. اطلاعات مالی مورد نیاز برای انجام این پژوهش را در دوره زمانی 1385 الی 1390 بهطور کامـل ارائـه کـرده باشد.
با توجه به بررسیهای انجام شده، تعداد 107 شرکت در دوره زمانی 1385 الی 1390 حائز شرایط فوق بـوده و مـورد بررسی قرار گرفته است.
فرضیههای پژوهش
-1 بین افشاء داوطلبانه شرکتها و نقدینگی بازار سهام ، رابطه معناداری وجود دارد. -2 بین افشاء اجباری شرکتها و نقدینگی بازار سهام، رابطه معناداری وجود دارد.
