بخشی از مقاله
بررسی ساختار جمعیتی نماتدهای دریازی سواحل بندرعباس در اثر آلودگی های شهری
چکیده
در این تحقیق، تنوع نماتدهای دریازی در چهار ایستگاه ساحلی شهرستان بندرعباس که از نظر آلودگی های شهری متفاوت بودند، مورد مطالعه قرار گرفت. نمونه برداری از عمق 5 سانتیمتری سطحی رسوبات و با استفاده از لوله پی وی سی به قطر 3/5 سانتیمتر انجام شد. عملیات جداسازی، شمارش و شناسایی نماتد ها در آزمایشگاه نماتدشناسی بخش زیست شناسی دریائی دانشگاه گنت بلژیک، صورت گرفت. تجزیه و تحلیل آماری داده با نرم افزار STATISTICA و شاخص های تنوع زیستی مثل شانون، سیمپسون و مارگالوف، با نرم افزار PERMANOVA محاسبه شدند. نتایج نشان داد که بین ایستگاه ها از نظر تنوع نماتد ها تفاوت معنی داری وجود دارد. سواحل آلوده دارای کمترین تنوع و سواحل غیر آلوده دارای بیشترین تنوع بودند. همچنین جمعیت نماتدها (صرف نظر از اینکه چه گونه ای باشند) در ایستگاه های آلوده بیشتر از ایستگاه غیر آلوده برآورد گردید. همچنین شاخص های اشاره شده در سواحل آلوده کمتر از ایستگاه غیر آلوده برآورد شد. در تمامی سواحل مورد مطالعه، چهار جنس شامل Daptonema sp، Ptycholaimellus sp،sp Terschellingia وPromonhystera sp، بیشترین فراوانی را در جامعه نماتدی منطقه تشکیل می دادند و لذا به عنوان جنس های غالب معرفی شدند. از میان جنس های غالب Daptonema و Ptycholaimellus بالاترین فراوانی نسبی را در ایستگاه های آلوده دارا بودند.
واژگان کلیدی: نماتدهای آبزی، آلودگی شهری، شاخص آلودگی، بندرعباس، خلیج فارس
مقدمه
خلیج فارس یکی از غنی ترین و با ارزش ترین زیست بوم های دریائی جهان محسوب می شود. این منطقه همچنین به دلیل منابع سرشار انرژی (نفت و گاز) یکی از شاهراه های انتقال انرژی و از اصلی ترین مسیرهای حمل و نقل انتقال کالا به مناطق مختلف دنیا به شمار می رود. از این رو، این منطقه در معرض انواع آلودگی های زیست محیطی قرار دارد. منبع عمده این آلودگی ها شامل پساب های صنعتی،
فاضلاب های شهری و کشاورزی و استخراج نفت می باشد. این آلودگی ها، تهدید زیستی مهمی برای جانوران این اکوسیستم با ارزش قلمداد می شوند. این اثرات زیان بار، به علت شرایط خاص خلیج فارس مثل، عمق کم و فقدان جریان های دریائی، شدید تر می شود.
نماتدها فراوان ترین و متنوع ترین جانوران متعلق به گروه میوبنتوزها یا کف زیان کوچک (Meiobenthos) هستند که نقش قابل توجهی را در زیست بوم دریا برعهده دارند. تراکم آنها در هر متر مربع ممکن است بین 100 هزار تا 10میلیون برسد و تنوع آنها نیز به بیش از ده گونه در هر سانتی متر مربع برسد .(Heip et al., 1985) این موجودات منبع غذائی مناسبی برای جانوران واقع در سطوح بالاتر زنجیره های غذائی هستند و بنابراین نقش مهمی در شبکه های غذائی ایفا می کنند. نماتدها همچنین به تغییرات محیط زیست خود بسیار حساس بوده و از این رو به عنوان یکی از بهترین موجودات دریازی به عنوان شاخص زیست محیطی برای ارزیابی اثرات زیست محیطی آلودگی ها می توانند به خدمت گرفته شوند .(Bongers and Ferris 1999) در حالی که پژوهش های زیادی در زمینه شناسائی ماکروبنتوزها و اهمیت بوم شناختی آنها در خلیج فارس انجام شده است، اما چنین پژوهش هائی در مورد میوبنتوزهای این منطقه بسیار محدود بوده است. تحقیق حاضر که بخشی از پژوهش در زمینه شناسائی و رده بندی نماتدهای دریازی سواحل بندرعباس می باشد، به اثر آلودگی های زیست محیطی، روی نماتدهای دریازی می پردازد.
مواد و روش ها
چهار ساحل جزر و مدی در شهرستان بندر عباس شامل سورو، (اسکله) حقانی، پارک دولت و ترمینال، که از نظر آلودگی های شهری متفاوت بودند انتخاب شدند. انتخاب این ایستگاه ها بر اساس پژوهش های قبلی (Negarestan et al., 2007) و همچنین تجزیه مواد آلی کل (total organic matter) صورت گرفت که در بین این سواحل، حقانی با بیشترین آلودگی شهری و پارک دولت کمترین آلودگی را دارا بودند. رسوبات سواحل از نظر دانه بندی نیز مورد تجزیه قرار گرفتند. نمونه برداری در زمستان 1389 واز عمق 5 سانتیمتری سطحی رسوبات و با استفاده از لوله پی وی سی به قطر 3/5 سانتیمتر انجام شد و رسوبات بلافاصله به محلول فرمالین 4 درصد منتقل شدند. در هر ساحل، نمونه برداری با چهار تکرار انجام شد. عملیات جداسازی، شمارش و شناسایی نماتد ها در آزمایشگاه نماتدشناسی بخش بیولوژی دریا دانشگاه گنت بلژیک، صورت گرفت. تجزیه و تحلیل آماری داده با نرم افزار STATISTICA و شاخص های تنوع زیستی مثل شانون، سیمپسون، مارگالوف و درجه یکنواختی (evenness)، با نرم افزار PERMANOVA محاسبه شدند.
نتایج و بحث
نتایج نشان داد که بین سواحل مورد مطالعه، از نظر تنوع نماتد ها تفاوت معنی داری وجود دارد .(3 0.05) آلوده ترین ساحل یعنی حقانی دارای کمترین تنوع و ساحل ترمینال (ساحل با آلودگی کمتر از حقانی) دارای بیشترین تنوع بودند (نمودار .(1 همچنین جمعیت نماتدها (صرف نظر از اینکه چه گونه ای باشند) در ساحل آلوده یعنی حقانی، بیشتر از سواحل با آلودگی کمتر، برآورد گردید. شاخص های زیستی مثل شانون و درجه یکنواختی (بجز سیمپسون) در ساحل آلوده کمتر از سواحل غیر آلوده برآورد شد (نمودار .(2 در تمامی سواحل مورد مطالعه، چهار جنس شامل Daptonema sp، Ptycholaimellus sp، Paramonhystera sp و sp Promonhystera، بیشترین فراوانی را در جامعه نماتدی منطقه تشکیل می دادند و لذا به عنوان جنس های غالب معرفی شدند (نمودار .(3 این نتایج با نتایج دیگر محققین در سایر نقاط دنیا تطابق دارد به طوری که گزارش شده است که این سه گونه معمولا در
