بخشی از مقاله
بررسی نحوه استفاده از کمربندسبزبه عنوان راهکارمدیریت حریم شهردر کلانشهرهاي
جهان وتطبیق پذیري آن با شرایط کلانشهر مشهد
برگ درختان سبز در نظرهوشیار هرورقش دفتریست معرفت کردگار
چکیده :
امروزه رشد روزافزون جمعیت ،توسعه سریع شهرنشینی و شکل گیري صنایع مرتبط بـا نظـام شهري ،معضلات گسترده اي را در زمینه مسائل زیست محیطی براي شهرها پدید آورده اسـت ؛یکی از این معضلات و مشکلات کمبود فضاي سبز شهري می باشد .
فضاهاي سبز شهري به عنوان بخش ضروري و لاینفکی از ساختار شهري هستند که جانمـایی و ایجاد آن می بایست در راستاي ضرورت زندگی شهري و در پاسخگویی نیاز شهروندان باشد .در این میان کمربند سبز به عنوان فضاهاي به منظور حفاظـت از حـریم شـهرها میتوانـد زمینه خوبی براي تامین فضاي سبز مورد نیاز شهرها مورد استفاده قرارگیرد ؛چـرا کـه کمربنـد سبز گامی بسوي توسعه پایدار است و علاوه برزیبـایی ، داراي فوایـد اقتـصادي ،اکولـوژیکی ،اجتماعی و فرهنگی بسیار می باشد .
مقاله حاضر سعی دارد که با روش توصیفی و تحلیلی و بـا اسـتفاده از منـابع کتابخانـه اي بـه معرفی کمربند سبز بـا توجـه بـه تجربیـات کلانـشهرهاي پیـشگامی همچـون لنـدن ،پـاریس ،پکن،سئول و هنگ کنگ در این زمینه به عنوان روشی جدید براي حفاظت از اراضی واقـع در
١
حریم شهرها بپردازد و در ادامه به دنبال دستیابی به دستاوردهاي منتج ازآن، بـه منظـور تطبیـق پذیري با کلانشهر مشهد می باشیم.
واﮊ ه های کلیدی : فضاي سبز-توسعه شهري - حریم- کمربند سبز- کلانشهرمشهد
۱‐ مقدمه :
تعریف و تعیین حریم براي شهرها، ابزار رسمی و قانونی، سیاستگذاري و برنامه ریزي براي هدایت ، کنترل توسعه و نظارت بر ساخت وسازها در پیرامون شهر است. مدیریت این قلمرو همیشه امري چالش برانگیز بوده است؛ به ویژه حریم کلانشهرها که با تقاضا و فشار شدیدي براي توسعه و ساخت وساز روبه رو بوده اند .به هر روي هراز چند گاهی نقاط سکونتی واقع در حریم کلانشهرها، بعد از جذب جمعیت رو به رشد منطقه و تبدیل شدن به شهري مستقل، بخشی از حریم شهرها را به خود اختصاص داده که این شرایط سیماي بسیار متفرق و پاره پار هاي را در اداره و مدیریت حریم کلانشهرموجب شده است.
به طورکلی جلوگیري از توسعه بی رویه شهر، یک سیاست جهانی است که با عنوان مهار توسعه شهر مطرح وسیاست هاي آن به سه گروه تفکیک گردیده است :
الف:محدوده کنونی و گسترش آینده شهر که در گذشته در ایران هم وجود داشت و براساس آن محدوده فعلی و 25 ساله شهرمشخص می شد تقریباًو براي همه شهرها الزامی بود.
ب:تعریف محدوده هاي خدماتی و غیرخدماتی شهر از یکدیگر،که شهرداري براي خدمات رسانی خارج از محدوده خدماتی شهر هیچگونه تعهدي نداشت.
ج:سیاست کمربند سبزکه در واقع همان معادل حریمی است که ما امروزه تعریف می کنیم؛ یعنی منطقه اي که حفاظتی است . که دراین مقاله بعد از گونه شناسی مفاهیم قلمرویی مختلف در این زمینه و تطبیق مفهوم ایرانی حریم با مفاهیم رایج جهانی، تلاش داریم تا خلاصه اي از شیوه هاي مدیریت این نوع نواحی برنامه ریزي شده در پیرامون کلانشهرهاي همچون لندن،پاریس ،چین ،سئول و هنگ کنگ را تعریف و درسهاي منتج از آنها رابراي کلانشهر مشهد فهرست نماید .
٢
٢‐ مفهوم کمربند سبز:
کمربند سبز معمولا به نوار سبزي از درختان و درختچه ها اطلاق می گردد که به دورشهرها کشیده شده و داراي کارکردهاي چند جانبه از جمله کنترل گسترش شهر ،جلوگیري از رشد بی رویه و به هم خوردن تناسب وساخت مورفولوژي شهرها ، حفاظت ازشهرها در برابر آلودگی و تلطیف هوا می باشند ،ایجاد فضاي سبز تعادل بخش ،تفرجگاه درون شهري ،گسترش گردشگري و توریسم محلی و فرامحلی و.... به عبارتی کمربند سبز نوعی سیاست و روش تخصیص کاربري اراضی است که در برنامه ریزي کاربري
٣
اراضی به منظور حفظ اراضی بزرگ توسعه نیافته ،زمین هاي مختص به حیات وحش (ایجاد مناطق حفاظت شده )و اراضی کشاورزي پیرامون یا مجاور شهرها استفاده می شود و به عنوان حریمی است جهت ایجاد ممانعت کامل از توسعه پیوسته و افقی در محدوده بلافصل شهرها .
عمده ترین کاربریهاي موجود در کمربند سبز را که میتوان در ترکیبی نه چندان قاعده مند بکاربرد عبارتند از
:
کارکردهاي خدماتی و تاسیساتی مورد نیاز شهر(استقرار آنها در محدوده مرکزي ممکن نبوده)
فعالیتهاي تجاري
کاربریهاي داراي آلودگی صوتی و ناسازگار با اجتماع محلی
کاربریهاي گذار مانند بازارهاي موقت و هفتگی
مسیر دوچرخه
صنایع سبک، انبارداري و توزیع
زمین هاي کشاورزي متروکه
توسعه هاي مسکونی متفرق واراضی رها شده، بلااستفاده و در انتظار بهره برداري مجدد
(Gallent and Shaw,2008:620)
٣‐معرفی کمربند سبز لندن:
کمربند سبز لندن به عنوان قدیمی ترین و بزرگترین کمربند سبز شهر، در کشورانگلستان واقع شده است و ایده اولیه جهت ایجاد یک حلقه سبز در اطراف شهر لندن ، ریشه در نظریات ریموند آنوین ،مشاور فنی کمیسیون برنامه ریزي منطقه اي لندن بزرگ در سال 1933 دارد که در سال 1938 به وسیله قانون کمربند سبز بنیان گذاشته شد و طی آن به دولت اجازه داده شد از طریق سازوکارهاي قانونی نسبت به خرید اراضی مورد نیاز جهت حفاظت از حریم شهرها به منظور ایجاد طرح کمربند سبز اقدام نماید هر چند قانون فوق در سال 1955مجددا مورد ویرایش واقع گردید((CIELAP,2010:27- 28
در سال 2006 مساحت کمربند سبز لندن حدود 484هزار و 173 هکتار بوده است که این منطقه در برگیرنده بهترین و حاصلخیزترین اراضی می باشندکه حدود 55 درصد از اراضی کمربند سبز لندن منظر اصلی خود را در قالب درختان ،فضاي جنگلی و رودخانه ها حفظ نموده اند و 18 درصد از اراضی در قالب درختزارو حدود 5 درصد نیز به عنوان سایت هاي فعالیتهاي علمی خاص پیش بینی شده اند.
به طور کلی کمربند سبز لندن در 2 فاز توسعه پیدا کرده است :
٤
الف) فاز اول :دراین فاز کاراجراي طرح کمربند سبز از 25مایلی مرکزشهر به شعاع 5 - 10 مایل آغاز وتا سال 1965 پایان یافت که در آن، مجوزهاي محدود براي توسعه شهردر محدوده کمربند سبز درنظر گرفته
شده است.
ب) فاز دوم : این فازدر سال 1988 به پایان رسید که وسعت آن در بخشهایی حدود 10 مایل است و نواحی شهري مهمی را که در فاصله 30 مایلی از مرکز لندن می باشد را در برمیگیرد (از جمله شهرك هاي
جدید) از این رو بیشتر ماهیت کلانشهري داشته و صرفا به لندن مرکزي مرتبط نمی باشد ونواحی ناحیه پیرامونی را دربرمیگیرد و به نوعی نقش حفاظت کننده فضاي باز را بر عهده دارد.
شکل ١‐کمربند سبز کلانشهر لندن
١‐٣‐اهداف کمربند سبز
مهمترین اهداف عملیاتی که در خصوص کمربند سبز شهر لندن تدوین شده اند بدین شرح است .
فراهم کردن فرصتهایی براي دسترسی به روستا کنارهاي باز (فضاهاي باز حومه اي)
٥
تامین فرصتهایی براي ورزش و تفریح در هواي آزاد، در نزدیکی نواحی شهري
حفظ مناظر جذاب و بهسازي مناظر، در نزدیکی محل زندگی شهروندان
بهسازي اراضی متروك و آسیب دیده اطراف شهرها
تضمین منافع حفاظت از طبیعت
حفظ اراضی در قالب کشاورزي، جنگلداري و کاربریهاي مشابه
جلوگیري از پراکنده رویی شهري و حفظ کمربند سبز از آن
توسعه کشاورزي پایدار با هدف امنیت غذایی و حفاظت از منافع کشاورزان
-3-2سیاستهاي کمربند سبز
مهمترین سیاستها و اصول مورد نیاز دولت انگلستان در زمینه کمربند سبز طی سند برنامه ریزي شده اي موسوم به PPG2 به منظورجلوگیري از توسعه پیوسته و افقی شهر،ادغام شدن شهرهاي کوچک و بزرگ پیرامون شهر مرکزي ،فراهم آوردن فضاهاي باز و... تنظیم و اعم سیاستها به شرح ذیل تعیین گردید .
کنترل گسترش نامحدود مناطق ساخت و ساز شهري در مقیاس وسیع
جلوگیري از ادغام شهرهاي کوچک همجوار با یکدیگر
محافظت روستا کنار(حومه شهر) از دست اندازي
حفظ کیفیت محیط و ویژگیهاي خاص شهرهاي تاریخی
مشارکت در بازسازي شهري از طریق احیاء زمینهاي شهري متروك
-3-3ویژگی هاي کمربند سبز لندن
الف: تاثیر گذار بودن نهادهاي گسترده بخش عمومی ،دولتی و خصوصی در نظارت بر فرآیند حفاظت و
توسعه کمربند سبز از جمله شوراي کمربند سبز لندن ، وزارت محیط زیست ، تغذیه و امورروستایی و....
ب: وجود قوانین تاثیر گذار بر کمربند سبز از جمله قانون کمربند سبز سال 1938،قانون حکومت لندن
بزرگ 1999،قانون برنامه ریزي و خرید اجباري ، قانون برنامه ریزي شهري و محلی 991و...
ج: وجود طرحهاي تاثیر گذار بر طرح کمربند سبز لندن از جمله طرح ابنزرهاوارد 1898،طرح ابرگرامبی
1994،طرح توسعه لندن بزرگ )1976ناصر برك پور و همکاران ،بهار(1391
٦
(به عبارتی به حداقل رسیدن تغییر کاربري زمین
شکل‐2 موقعیت کمربند سبز لندن در انگلستان
-3-4دستاوردهاي کمربند سبز لندن
عمده ترین دستاوردهاي این طرح در سه بخش تدوین گردیده است :
الف )کشاورزی و غذا : اگر چه کمربند سبز لندن جهت کمک به توسعه اقتصاد غذایی منطقه اي طراحی نشده بود ولیکن به تدریج به سوي این نقش حرکت کرده و اکنون بخش وسیعی از آن به اراضی کشاورزي اختصاص دارد و تحقیقات پیوسته اي در زمینه کشاورزي پایدار در محدوده کمربند سبز صورت پذیرفته است که از یک سو می تواند حافظ منافع کشاورزان و سرمایه گذاران این بخش و از سوي دیگر تضمین
کننده امنیت غذایی و همچنین حفاظت از محدوده کمربند سبز باشد
از روستایی به شهري).
ب)گسترش توریسم و تفریحات : کمربند سبز به عنوان محرکی جهت به وجود آوردن فضاها و فرصتهایی براي تفرج، ورزش و تفریح بالاخص درنزدیکی مرزهاي سکونتگاههاي شهري می باشد.
ج) ایجاد محیط طبیعی: بازسازي و احیاء اراضی آسیب دیده از جمله احیاء سایت 100هکتاري ،استخراج شن و ماسه ،ترمیم و بهسازي مناظر،محیط هاي طبیعی و زیستگاه هاي حیات وحش.-(CIELAP,2010:65
68)
