بخشی از مقاله
-1چکیده
حاشیه نشینی به عنوان عدم تعادل فضایی توزیع جمعیت، مشکلات متعددی را برای کشور به وجود آورده است .این پدیده در بعضی از جوامع، معلول کشش طبیعی قطبهای صنعتی، شغلی، رفاهی و اداری است و در بعضی دیگر از جوامع، بیکاری و فقرعامل آن است . در این بین شهر مشهد با جمعیتی بالغ بر 3 میلیون نفر و وجود بیش از 60 هسته جمعیتی که به صورت سکونتگاههای غیر رسمی شکل گرفته است و جمعیتی بالغ بر یک میلیون نفر را در درون خود جا داده است مطالعه و برنامه ریزی در این خصوص را بسیار مهم می نماید درمقاله حاضراز تلفیقی از روش توصیفی و تحلیلی برای پژوهش استفاده شده است همچنین اطلاعات مربوطه به روش پرسشنامه از300 خانوار از ساکنین شهرک نوده مشهد به همراه مصاحبه صورت گرفته با مدیران شهری و ارگانهای خدمات رسان تهیه شده است که سپس اطلاعات به دست آمده با نرم اافزار آماری spssتجزیه و تحلیل گردید همچنین با بررسی ها انجام شده و تحلیل نقاط قوت و ضعف - با استفاده از تکنیک - SWOT و تحلیل ویژگی های جمعیت شناختی ،اجتماعی،اقتصادی،کالبدی،زیرساختی وزیست محیطی وبا کمک اطلاعات جمع آوری شده از طریق پرسشنامه و مصاحبه اقدام به تعریف پروژه های در موضوعات فوق به تفکیک دوره های زمانی گردید.
مدیریت یکپارچه شهری ،مشارکت مردم ،ارائه تسهیلات و سیاستهای مالی و جذب سرمایه گذاری بخش خصوصی را می توان از راهبرد های نهایی در این رویکرد به منظور ساماندهی حاشیه شهر دانست همچنین در این راستا پشنهاداتی به شرح ذیل برای ساماندهی وجود دارد که عبارت است از وجود یک نظام مدیریت واحد شهری به منظور هماهنگ سازی روابط و عملکردهای عناصر و سازمان های مؤثر در اداره شهر، تحول نگرش مدیران شهری و پذیرش ساکنان سکونتگاه های غیررسمی و اعتقاد به اجرای طرحهای ساماندهی و توانمندسازی، تقویت شوراهای محلات به عنوان یک نهاد رسمی محلی، افزایش وامهای با سود پایین مانند وام مسکن ، وام کسب و کار، وام خود اشتغالی و آموزش مهارتهای کوتاه مدت و زود بازده به منظور ارتقاء توان اقتصادی مردم در این سکونتگاه ها، زمینه سازی برای بهره مندی از امتیازات شهری و تعمیق فرهنگ شهری و تعلق برای ساکنان این سکونتگاه ها .اما عدم وجود یک مدیریت واحد و هماهنگ و نبود یک متولی مشخص و تعدد دستگاههای مدیریتی در این حوزه ساماندهی اینگونه سگونتگاهها را با مشکلاتی مواجهه نموده است .
واژگان کلیدی :برنامه ریزی استراتژیک ،سکونتگاه غیررسمی،شهرک نوده مشهد
-2مقدمه
حاشیه نشینی به مفهوم امروزی خود در ایران همزاد شهرنشینی شتابان کشور است و سابقه آن به 5تا6 دهه پیش باز می گردد. دگرگونی های جهانی به ویژه تحولات درونی سرمایه داری جهانی در دهه 60 و میل به دستیابی بازارهای مصرف جدید به علاوه شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور به ویژه فروپاشی نظام ارباب- رعیتی از جمله علل پیدایش آن به شمار می رود. البته به عوامل یاد شده باید گران شدن بهای نفت، شکل گیری اقتصاد تک محصولی مبتنی بر فروش نفت، اجرای اصلاحات ارضی و تغییر نظام مالکیت اراضی زراعی، جایگزینی اقتصاد پولی یا فئودالیسم سابق، فقدان استراتژی و نبود الگوی توسعه مناسب، رهیافت برنامه ریزی بخشی، برهم خوردن بیش از پیش تعادل فضایی، به هم ریختن سیستم مدیریت روستایی و عدم وجود آلترناتبو مناسب برای آن و... را نیز اضافه کرد
1.برنامهریزی راهبردی، امروزه به عنوان یکی از کارآمدترین رویکردهای مدیریتی در سازمانها مد نظر صاحبنظران و برنامهریزان قرار گرفته است. در جهان سیال، پیچیده و متغییر کنونی برنامهریزی و مدیریت راهبردی، راهی است برای کمک به سازمانها و جوامع برای روبرو شدن با تغییرات سریع و مدلی است برای شناخت و حل مهمترین مسائل مبتلا به، شناسایی نقاط قوت و ضعف سازمان و استفاده بهینه از فرصتها و موقعیتها و تسلط بر ضعفها و تهدیدهایی که موجودیت سازمان را به خطر میاندازند و در واقع اقدامی است موثر در برابر جهان پر رقابت و در حال تغییر - پیران، پرویز؛ - 6: 1385
-3بیان مسئله
اسکان غیر رسمی و حاشیه نشینی از جمله پدیده هایی است که به دنبال تحولات ساختاری و بروز مسائل و مشکلات اقتصادی- اجتماعی مانند جریان سریع شهر نشینی و مهاجرت های روستایی لجام گسیخته در بیشتر کشورهای جهان بویژه کشورهای جهان سوم پدیدار گردیده است0 اسکان غیر رسمی به شیوه مرسوم در ایران از دهه 1320 آغاز و تا اواخر دهه 50 با شدت نسبتا زیادیروندگسترش خود را طی نموده و بعد از انقلاب از لحاظ شدت شکل گیری به عنوان یکی از معضلات اساسی شهر های ایران مطرح می شودطبق آمارهای موجود در کشورهای در حال توسعه حدود 50 درصد جمعیت شهری در آلونک ها و مناطق حاشیه نشین زندگی می کنند که در بعضی از این شهر ها این نسبت تا 80 درصد افزایش می یابد.
در حدود 20 درصد ساکنان مناطق شهری کشورهای توسعه یافته را اسکان غیر رسمی تشکیل می دهد0 از آنجایی که حاشیه نشینی و سکونتهای غیر رسمی با تجمعی از اقشار کم در آمد و غالبا با مشاغل غیر رسمی و شیوه ای از شهر نشینی ناپایدار همراهند زمینه ساز بسیاری از آسیبهای اجتماعی به شمار می روند و گاها موجب بروز ویژگیهای منفی شخصیتی مانند : پوچی و بی ارزشی-بی هویتی-حقارت-سرخوردگی و عدم توانایی در بروز احساساتی مانند خشم می گردد و خود می تواند یکی از عوامل اصلی بروز انواع بزهکاری هایی از جمله اعتیاد-برخوردهای فیزیکی و سرقت شود.
پس با توجه به نقش پررنگ حاشیه نشینی در برنامه ریزیهای امنیتی، زیبا سازی و کاهش جرم و جنایات و با توجه به اینکه این مشکل صرفا مسئله ای کالبدی و فیزیکی نبوده و از عوامل کلان ساختاری در سطوح ملی و منطقه ای ناشی می شود. توجه به آن توسط مدیران شهری ضروری به نظر می رسد شهر مشهد نیز به دلیل سرعت تحولات اقتصادی خود در دهه 40 و 50 عرصه حضور گروه های کثیری ازجمعیت بومی و غیر بومی شد که به دنبال بهره گیری از فرصت های اقتصادی راهی این شهر شدند. سرعت بالای جمعیت پذیری شهر و عدم امکان ارائه خدمات سکونتی برای آنان از یک طرف و فقدان اهرم های نظارتی و کنترلی از سوی دیگر موجب گردید که طیف گسترده ای از سکونتهای غیر رسمی و نا بسامان در همه جای شهر مشهد هویدا شود0
2. حاشیه نشینی و رشد سکونتگاه های غیر رسمی در نواحی پیرامون شهری امروزه یکی از بزرگترین چالشهای مدیریت کلان شهری بوده و در تقابل با مدیریت پایدار شهری به معظلی فراگیر و اجتناب ناپذیر بدل گشته است. همچنین مهاجرت و حاشیه نشینی به دلیل تاثیرات عدیده از آن دسته موضوعات اجتماعی است که هیچوقت تاریخ مصرف کنکاش درباره آنها پایان نمی پذیرد.با این اوصاف پرداختن به مساله اسکان غیر رسمی در شهر مشهد نه تنها ضرورتی بر آمده از ارزشهای اعتقادی و انسانی بلکه سازگار با منافع اجتماعی و توسعه ملی است. - علاءالدینی: - 9:138
