بخشی از مقاله
چکيده
در مباحث توسعه گردشگري، علاوه بر عوامل سياسي و فرهنگي، يکي از عواملي که مي تواند نقش بسزايي را در جذب گردشگر ايفا نمايد، عوامل و عناصر اقليمي مي باشد. در اين پژوهش با روش توصيفي و تحليلي و با استفاده از شاخص اقليم گردشگري (TCI) ، به ارزيابي اقليم توريستي کلانشهر مشهد پرداخته شده است . جهت محاسبه اين شاخص پارامترهاي ميانگين حداکثر ماهانه دماي هوا،حداقل رطوبت نسبي، ميانگين رطوبت نسبي، بارش ماهانه ،کل ساعات آفتابي و سرعت باد براي دوره ٢٠ساله (٢٠١٠-١٩٩٠ ) از ايستگاه سينوپتيک شهرستان مشهد گرد آوري شده است . با توجه به محاسبه شاخص اقليم آسايش در رابطه با ورود گردشگران به شهر مشهد مشخص شد که ماه هاي شهريور و ارديبهشت (سپتامبر و مي) به ترتيب با ٩٤درصد و ٩٢درصد جزو ماه هايي به شمار مي روند که براي گردشگري فوق العاده مناسب و ايده آل مي باشند، ولي در ماه هاي فصل زمستان يعني دي،بهمن و اسفند (ژانويه ،فوريه ،مارس ) با توجه به آب و هواي مشهد، شرايط اقليم آسايشي کاملا نامناسب مي باشد.
واژه هاي کليدي: توريسم ، آب و هوا، مشهد، شاخص اقليم آسايش ، عناصر اقليمي
١- مقدمه
دماي هوا بيشترين اثر را بر روي بدن انسان و احساس آسايش دارد. اما بسياري از عناصر ديگر اقليمي هستند که بر دماي هوا و در نتيجه بدن انسان اثر دارند.رطوبت ، تابش خورشيد و جريان هوا يا باد از مهمترين اين عناصر هستند. شاخص هاي آسايش دياگرام ها و جداولي هستند که تاثير جمعي همزمان کليه عوامل موثر بر احساس آسايش را يک جا نشان مي دهد.
شاخص اقليم آسايش گردشگري با استفاده از ٧ پارامتر اقليمي به بررسي شرايط آسايش گردشگري از نظر اقليمي پرداخته و زمان مناسب براي گردشگري را تعيين مي کند (ميچکوفسکي١٩٨٥: ٢٢٠). شاخص اقليم آسايش گردشگري (TCI) که در سال ١٩٨٥ توسط ميچنوفسکي ارائه گرديد، از جنبه هاي گوناگون حائز اهميت است .(TCI) ترکيبي از عوامل اقليمي موثر بر آسايش گردشگران مي باشد (شايان و همکاران ١٣٨٨: ٤٩-٦١).
(پري ٢٠٠١: ٣٦) در پژوهشي به بررسي وضعيت اقليم گردشگري در مناطق گرم و خشک و به ويژه نواحي مديترانه اي پرداخت و به اين نتيجه رسيد که : بدترين شرايط در اين نواحي براي گردشگر هنگامي رخ مي دهد که موج هواي گرم به اين مناطق وزش کند و بايد با پيش بيني وقوع چنين وضعيتي و اعلام هشدارهاي لازم از خطرات آن کاست .
(فرج زاده و همکارن ١٣٨٨،:٦١٤)، در پژوهشي به پهنه بندي اقليم گردشگري در استان گيلان با استفاده از شاخص TCI پرداختند و به اين نتيجه رسيدند که در استان گيلان ماه هاي مي و ژوئن بهترين شرايط و ماه هاي ژانويه و دسامبر بدترين شرايط اقليمي براي حضور گردشگر را دارند.
(فرج زاده و همکاران ٢٠٠٩: ٥٤٥)، در پژوهشي در شمال غرب ايران با استفاده از شاخص TCI به اين نتيجه رسيدند که شهرهاي ماکو، اهر، اردبيل ، تکاب ، خوي، اروميه و سراب داراي پيک تابستانه هستند و هرکدام حداقل در يک ماه از ماه هاي تابستان داراي نمره بالاتر از ٨٠ و شرايط اقليمي عالي هستند، شهرهاي ماکو، اردبيل و تکاب داراي نمره بالاي ٩٠ و وضعيت ايده آل دارند و اردبيل بهترين شرايط را براي جذب گردشگر در تابستان دارد.
(حسنوند وهمکاران ١٣٩٠: ١٢١-١٤٤) در پژوهش خود با استفاده از شاخص TCI و داده هاي اقليمي ٩ ايستگاه سينوپتيک استان لرستان ، شرايط آسايش استان لرستان در تمام طول سال تبيين گشته است . نتايج اين بررسي نشان داد که شاخص گردشگري استان در تمام طول سال داراي تنوع زيادي است . به گونه اي که بهترين ماه ها از نظر دارا بودن شراط آسايش براي گردشگران ماه آوريل با سه کلاسه ايده ال ، عالي و بسيار خوب ، ماه مي با دو طبقه عالي و خيلي خوب و نيز ماه اکتبر با دوطبقه عالي و بسيار خوب مي باشند. ( عطايي و همکاران ٣٨:١٣٩١)، با استفاده از روش هاي TCI, PMV,PET و ترجونگ به مطالعه اقليم انساني شهر اصفهان پرداخته و ماه هاي مه و سپتامبر را بهترين زمان از لحاظ شرايط اقليم گردشگري معرفي کرده است .
(ضيايي و بختياري ١٣٨٧: ٤٥) در مقاله اي به بررسي شاخص اقليم گردشگري در جزيره کيش پرداختند و دريافتند که ماه مارس بهترين وضعيت اقليمي براي آسايش گردشگران را دارد. (زين آ حميد و همکاران ١٩٩٨ : ٥٣) با استفاده از نمودار ماهوتي و جدول Pschrometric در منطقه دره کلانگ مالزي به بررسي آسايش حرارتي کارکنان براي رسيدن به راحتي در ساختمان مناطق مرطوب نموده است .(٤٤٠-٤٣٧: ١٩٩٨ A.A.m.sayigh, A.zain-Ahmed).فالک مارتين در سال ٢٠١٠ در مقاله خود از تجزيه تحليل عمق برف و ارتباط آن با گردشگري زمستاني اتريش براي يک دوره 87/1986-06/2005 از روش مدل Dynamic panel datd استفاده کرد (٩٢٤-٩١٢ :٢٠١٠ martin f).
٢- روش تحقيق
شهرستان مشهد در طول جغرافيايي ٥٩ درجه و ٣٦ دقيقه شرقي و عرض جغرافيايي ٣٦ درجه و ١٨ دقيقه شمالي ، در استان خراسان رضوي و در شرق ايران واقع گرديده است . در شکل (١) موقعيت شهرستان مشهد نشان داده شده است . در اين مطالعه اطلاعات اقليمي مورد نياز شامل ( ميانگين روزانه دماي خشک در هرماه بر حسب درجه سلسيوس ، ميانگين روزانه رطوبت نسبي هوا در هر ماه بر حسب درصد، ميانگين روزانه حداکثر دماي خشک در هر ماه بر حسب درجه سلسيوس ، ميانگين روزانه حداقل رطوبت نسبي در هر ماه بر حسب درصد، ميانگين مقدار کل بارندگي در هر ماه برحسب ميليمتر، ميانگين روزانه تعداد ساعات آفتابي در هر ماه و ميانگين روزانه سرعت باد در هر ماه بر حسب کيلومتر بر ساعت ) طي دوره آماري (٢٠١٠-١٩٩٠ ) از سامانه اطلاعاتي سازمان هواشناسي کشور تهيه شده است . بر اساس محاسبات انجام شده بوسيله شاخص اقليم آسايشي(TCI) در طي سال و همچنين براي تک تک ماه ها ، نتايجي حاصل شد که در ادامه به تشريح بيشتر آنها پرداخته مي شود.
نقشه شماره (١):نقشه موقعيت استان خراسان رضوي و شهرستان مشهد
٣- بحث
به منظور تعيين شاخص اقليم آسايش در يک منطقه بايد مراحل زير به ترتيب صورت گيرد:
١-جمع آوري اطلاعات آب و هوايي ايستگاه و منطقه مورد مطالعه شامل : ميانگين روزانه دماي خشک در هرماه بر حسب درجه سلسيوس ، ميانگين روزانه رطوبت نسبي هوا در هر ماه بر حسب درصد، ميانگين روزانه حداکثر دماي خشک در هر ماه بر حسب درجه سلسيوس ، ميانگين روزانه حداقل رطوبت نسبي در هر ماه بر حسب درصد، ميانگين مقدار کل بارندگي در هر ماه برحسب ميليمتر، ميانگين روزانه تعداد ساعات آفتابي در هر ماه و ميانگين روزانه سرعت باد در هر ماه بر حسب کيلومتر بر ساعت .
٢- محاسبه شاخص (CID(؛شاخص آسايش روزانه مي باشد که از دو مولفه حداکثر دما و حداقل رطوبت نسبي حاصل مي - شود.جهت برآورد شاخص آسايش روزانه (CID(، از نمودار ارزيابي آسايش گرمايي که در نمودار شماره (١) آمده است بايد استفاده کرد.نقطه تلاقي اين دو پارامتر بر روي نمودار نشاندهنده امتياز شاخص (CID( مي باشد.براي محاسبه شاخص آسايش شبانه روزي (CIA( ، نيز از نمودار ارزيابي آسايش گرمايي به همين منوال ولي از دو پارامتر ميانگين دما و ميانگين رطوبت نسبي استفاده مي شود.
نمودار شماره (١):طبقه بندي آسايش حرارتي شاخص اقليم آسايش گردشگري
منبع : ١٩٨٥,Mieczkowski
٣-تعيين رتبه مربوط به بارش ،ساعات آفتابي و سرعت باد ايستگاه مورد نظر با توجه به جداول از قبل مشخص شده .
٤-محاسبه شاخص اقليم گردشگري در طي سال و يا بصورت ماهانه با استفاده از رابطه شماره (١):
٥-تعيين مقدار نهايي شاخص اقليم گردشگري و مشخص نمودن گروه متناسب با آن مقدار عددي بر اساس جدول شماره (١).
جدول شماره (١): مقادير عددي شاخص اقليم گردشگري و نام گذاري گروه اقليمي مربوط به آن
