بخشی از مقاله
بررسی نقش فضاهای خرید شهری در گذران اوقات فراغت شهروندان
چکیده
با بوجود آمدن شرایط جدید اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در دوران جدید، اوقات فراغت به عنوان یکی از محورهای مهم زندگی مطرح شده است و کیفیت گذران آن اهمیت بیشتری یافته است. امروزه مراکز و فضاهای خرید در شهرها فضاهایی هستند که تنها عرصه ی خرید اقتصادی جهت رفع مایحتاج مادی و معیشت روزمره خریداران به شمار نمی آیند، بلکه عرصه ای برای گذران فراغت و مصرف فرهنگی اند. از طرف دیگر اهمیت موضوع اوقات فراغت و چگونگی گذراندن آن به این خاطر است که میزان تأثیر پذیری افراد در لحظات فراغتی بسیار زیاد است و به همین دلیل نحوه سپری شدن این اوقات در شخصیت افراد موثر است و از آنجا که تک تک افراد تشکیل دهنده جامعه هستند، چگونگی شخصیت و تفکرات آنها در جهت سلامت حیات جامعه، حائز اهمیت است. این موضوع اهمیت پرداخت به هر فضایی که برای گذران اوقات فراغت مورد استفاده ی شهروندان قرار میگیرد را روشن می سازد. مقاله حاضر با نشان دادن اهمیت اوقات فراغت و ارتباط تنگاتنگ گذران اوقات فراغت به صورت فعال در فضاهای خرید شهری به بررسی عوامل موثر بر کیفیت فضایی این مراکز خرید می پردازد. نتایخ نشان داد عواملی چون موقیت استقرار مرکز خرید، دسترسی به آن، در نظر گرفتن عواملی که موجب پویایی فضا و تنوع بصری آن می شوند همچون رنگ، نور، بهره گیری از فضاهای سبز و ادغام فضاهای باز و بسته و ... توجه به نظم بصری و ابعادی در طراحی این مراکز در بهبود کیفیت فضایی آنها نقش مهمی ایفا می کند.
واژه های کلیدی: اوقات فراغت، مراکز خرید، کیفیت فضایی
مقدمه
در دوران جدید، نیاز به گذران مناسب اوقات فراغت از جمله نیاز های مهم افراد به شمار می رود. به طور کلـی اوقـات فراغـت بـه زمانی اطلاق می گردد که فرد کلیه امور مقید کننده مربوط به کار، خواب و سایر نیازهای اولیه را انجـام داده و فـارغ از چنـین قیـودی است. فعالیت فراغتی نیز به هر نوع مشغولیتی که در این زمان انجام میشود اطلاق می گردد که می توانـد شـامل انـواع فعالیـت هـا ی ورزشی، هنری، علمی و... باشد. انجام چنین فعالیت هایی نیاز به فضاهای متناسب خود دارد و لزوم توجه به مراکز شـهری و پیشـبینی فضاهایی برای گذران مناسب اوقات فراغت در شهرها ضروری به نظر می رسد. ازین رو شناخت انـواع فضـاهای مناسـب گـذران اوقـات فراغت و ارتقای کیفیت این فضاها می تواند در حل مشکلات بسیاری از شهرها، موثر باشد( فلاحت، کلامی، .(86 :1387
فراغت وجهی شاخص از زندگی مدرن به شمار می رود؛ زمانی ضروری تر از کار. در جوامع سنتی کار و فراغت قابل تفکیک نبود و نه کار و نه فراغت، زمان مشخصی برای انجام شدن نداشتند، گاهی کار تفـریح بـود و پیشـه، فراغـت محسـوب مـی شـد. بـا گسـترش شهرنشینی و صنعتی شدن و به تبع آن سازماندهی کار دستمزدی در زمان و مکان های جداگانه، فراغت نیز به عنوان بخشی از زنـدگی مطرح شد؛ بخشی مهم و زمانی ضروری و فرصتی برای خودشکوفایی خود تحققـی و کسـب رضـایت (روژک، (1989، (احمـدی مرنـد، .(25 :1393
امروزه، اشکال گوناگونی از مصرف مانند فراغت و ... مطرح گردیده که خرید نیز از ارکان مهم آن است و خریداران را می توان نماد جامعه مصرفی به شمار آورد. با دنبال کردن سیر تحول نگاه به مصرف از دید متفکران این حوزه، نگرش به خریـد هـم تغییـر میکنـد. خرید را دیگر نمی توان تنها وسیله کسب معاش به حساب آورد، بلکه این امر را باید یک هـدف ثانویـه قلمـداد کـرد. همـان طـور کـه تحقیقات» باکون« در انگلستان نشان می دهد هدف اولیه ی % 20 از سفرهای خرید، اقتصادی است. به دلیل ماهیت تفریحـی مصـرف، خرید کردن بیشتر از خرید کالاهای خاص در مکان های خاص است که در دوران سرمایه داری مطرح می شد؛ چرا که در حال حاضـر، خرید بیشتر یک رویداد فرهنگی و اجتماعی است. همان طور که » همفری« مطرح می کند، خرید اکنون تنهـا یـک تجربـه اسـت کـه مادیت خود را از دست داده و به یک رویداد فرهنگی تبدیل شده است. با گذر زمان و تغییـر و تحـولات مختلـف خریـد نیـز از امـری خسته کننده و در جهت رفع معیشت، به امری لذت بخش مبدل شده است؛ به طوری که می تـوان بعضـی از عناصـر فراغتـی را در آن یافت(حسین آبادی، مهدی،.(199- 200 :1387
فراغت، اهداف و اهمیت آن
به صورت ساده اوقات فراغت به زمانی گفته می شود که فرد از مسئولیت های تولیدی، شخصی، خـانوادگی آزاد اسـت و مـدتی از این زمان را صرف فعالیت های سازنده برای خود و جامعه می کند. کیفیت فضای گذران اوقات فراغت یکی از مهمترین مباحث شـهری است که به موازات دیگر موضوعات شهری همانند کار، سکونت و حمل و نقل، چگونگی برنامه ریزی شهر و کیفیت زندگی شهری را پی ریزی می کند.
در ادبیات پژوهشی مربوط به اوقات فراغت، مفهوم اوقات فراغت از طریق سه مفهوم در هم تنیده ی زمان، عمـل و شـرایط ذهنـی بررسی شده است. چنان که گفته شد فراغت زمانی است که فرد از قیود و تعهدات خود نسبت به کار، خانواده، مذهب و غیره آزاد است و خود برای نحوه ی گذران آن تصمیم می گیرد بدون آنکه عامل خارجی در تصمیم گیری وی دخیل باشد. اما این تعریف مبهم اسـت زیرا تعریف مشخصی از انواع فراغت ارائه نمی دهد. فراغت عملی است که منجر به راحتی و تجدید قوا می شـود کـه برخـی از معمـول ترین این فعالیت ها، تماشای تلویزیون، ورزش و شرکت در فعالیت های خارج از منزل و گوش دادن به موسیقی است. این فعالیـت هـا همراه با آسایش ذهنی و جسمی است. این دیدگاه نتوانسته نیاز های معنوی انسان را پاسـخگو باشـد ، لـذا فراغـت از مفهـوم دیگـری بررسی می شود؛ به این معنا که فراغت می تواند حالت و برداشت ذهنی یک فرد تلقی گردد. این ایده را ارسطو بنیـان گـذارده و تـا بـه امروز نیز ادامه داشته است. در این دیدگاه، فراغت به صورت شکلی از تفکـر و پیشـرفت شـخص معرفـی مـی شـود و آن رابـه عنـوان
2
بزرگترین دارایی برای توسعه ی فرد ضروری می داندو فرد را وادار می سازد از فعالیت های روزانه به آنچه که واقعـا مهـم اسـت توجـه نماید. این دیدگاه که دارای گرایش های انسانی است. با جمع بندی نظرات مطرح شده درباره ی اوقات فراغت می توان گفـت ، گـذران اوقات فراغت به سه هدف » تامین زمینه ای برای توسعه ی فردی و اجتماعی«، » تامین تفریح« و » تامین زمینه ای برای توسـعه ی فردی و اجتماعی« صورت می پذیرد( احمدی مرند، .(28 :1393
نمودار-1 اهداف اوقات فراغت
کارکرد های گذران اوقات فراغت را اینگونه می توان دسته بندی کرد:
الف) تجدید قوا: تجدید قوا لازمه ی بهبود کیفیت در کار است، اگر انسان تجدید قوا نکند نمی تواند کار آفرین باشد.
ب) بروز خلاقیت: اگر چه بخشی از خلاقیت های آدمی در عرصه ی کار اجتماعی او بروز می کند اما از آنجا که رفته رفتـه کـار بـه صورت برنامه ریزی شده و تخصصی با حدود معین تعریف می شود، امکان بروز خلاقیت در نظام عقلانی و مدرن به حد اقل می رسـد و اوقات فراغت به افراد اجازه م ی دهد زمینه ی فعالیت خود را به سمت و سوی دیگر هـدایت کننـد و بـا درگیـر شـدن در حـوزه هـای فرهنگی و ذوقی امکانات تازه ای از خود بشناسند و شکوفا سازند.
ج) ارتباط اجتماعی: اوقات فراغت امکان برقراری ارتباط اجتماعی تازه را به افراد می دهد و روابط عاطفی آنها را با دیگـران تعریـف می کند و باعث برآورده شدن نیاز افراد به تعلق داشتن به دیگران و دلبستگی به آنها می شود( همان، .(29
نمودار-2 کارکردهای گذران اوقات فراغت
خرید و فراغت
در دهه های اخیر، در مراکز خرید چرخشی فرهنگی اتفاق افتاده است، به این معنا که ایـن مراکـز فقـط کـارکرد اقتصـادی و رفـع مایحتاج روزمره ندارد، بلکه کارکردی فرهنگی و اجتماعی نیز یافته اند و دیگر نمی توان از تک کارکردی بودن این مراکز سـخن گفـت. این مراکز در دوره ی لخیر، کارکردی ترکیبی( اقتصادی، تفریحی) پیدا کرده اند، به گونه ای که عده ای ازین فضاها فقط بـرای گـذران فراغت استفاده می کنند، از جمله جوانان و نوجوانان. این چرخش فرهنگی سبب شده است که امروزه یکـی از بزرگتـرین لـذت هـا در زندگی شهرهای بزرگ و مدرن، فعالیت خرید کالا باشد که به صور مختلف انجام می شود، از جمله خرید کالاهای ضروری، پرسـه زدن برای خرید یا خرید ویترینی و پرسه زدن و فقط نگاه کردن به کالاها. خرید از جمله فعالیت هایی است که هم می توانـد منشـا لـذت و هم اقدامی کسل کننده باشد. امروزه خرید کردن عملی فرهنگی شده است که بیشتر زمان افراد را به خود اختصاص داده است( حسین آبادی، .(196 :1387
