بخشی از مقاله
چکیده
برنامهریزی تفرجی یکی از جنبههای مهم مدیریت کلان هر کشور محسوب میگردد. افزایش جمعیت شهرها، تغییر الگوی سکونت، وجود مشکلات زیست محیطی و اجتماعی در شهرها و سهم نسبتا قابل توجه اوقات فراغت در زندگی روزمره مردم از مواردی است که توجه به تفرج و برنامهریزی آن را در محیط شهری به طور جدی مطرح میسازد. در این تحقیق به منظور ارزیابی اجتماعی، تفرجگاهی و مطلوبیت پارک جنگلی بام ملایر از روش کلاوسون به صورت پخش پرسشنامه همراه با مصاحبه استفاده گردید.
در این روش با استفاده از رفتار بازدیدکنندگان از پارک ارزش تفرجی پارک و میزان مطلوبیت تعیین شد. همچنین با در نظر گرفتن ویژگیهای فردی و اجتماعی بازدیدکنندگان مانند سطح درآمد، سن و تحصیلات ارزیابی اجتماعی پارک صورت پذیرفت.
نتایج بدست آمده حاکی از آن است که اغلب افراد جامعه مورد مطالعه دارای درآمد پایین و در گروه سنی 16 - 25 سال و سطوح تحصیلی متوسطه تا لیسانس قرار دارند. با توجه به مجموعه شرایط موجود و کمبودها از جمله امنیت، پارک مورد مطالعه از مطلوبیت لازم برای بازدیدکنندگان برخوردار نیست. همچنین، با توجه به آسیب پذیر بودن مناطق طبیعی و افزایش تقاضا جهت گذران اوقات فراغت، بررسی و تعیین ظرفیت برد تفرجگاهی اهمیت خاصی پیدا میکند که در مدیریت پارک کمتر به آن توجه شده است.
مقدمه
احتیاجات اجتماعی نیز تحت تأثیر مستقیم عوامل اقتصادی و صنعتی قرار گرفته و فرم تازهای یافتهاند. احتیاجات روانی از محیط زیست نیز به متغیرهای گوناگونی نظیر سن، طبقه اجتماعی، مسائل فرهنگی، تجربیات گذشته، اهداف و روش زندگی روزانه مردم بستگی دارد - مجنونیان، . - 1374 فضاهای سبز شهری - پارکها و تفرجگاهها - بخشی از ساختارهای هر شهر می باشند که طراحی آنها میبایست در راستای ضروریات زندگی شهری و در پاسخگویی به نیازهای شهروندان و به دست آوردن الگوهای با ارزشی که دارای معانی و مفاهیم منتج از درون جامعه است، باشد. که البته این امر میتواند در جهت ایجاد فضای سالم و با ارزش شهری نیز به کار گرفته شود
ارزشگذاری پارکها و تفرجگاهها گام مهمی در جهت حفاظت هر چه بیشتر از منابع طبیعی میباشد. تفرجگاهها به دلیل اینکه بخشی از بودجههای ملی را به خود تخصیص میدهند، باید پاسخگوی نیازهای تفرجگاهی افراد جامعه باشند. با توجه به افزایش میزان درخواست و تقاضای مردمی نسبت به مسئله تفریح و تفرج و عدم مطلوبیتی که در تفرجگاهها به علت کمبود امکانات و ضعف مدیریت وجود دارد و این نارسایی موجب عدم ارضای نیازهای استفاده کنندگان از تفرجگاه میشود، لذا این موضوع ضرورت ارزیابی دقیقتر تفرجگاهها را براساس مطلوبیتی که مصرف کنندگان برای آن قائلند آشکار میسازد.
لازمه تداوم و پیشرفت و گسترش اقتصادی، ایجاد جامعه سازنده و سالم است و این در صورتی امکانپذیر است که هماهنگی لازم بین برنامههای اقتصادی و رفاهی جامعه برقرار باشد. به همین جهت اجرای طرحهای زیست محیطی، گسترش فضای سبز، ایجاد تفرجگاهها و مراکز تفریح برای گذراندن اوقات فراغت در تمام نقاطی که تمدن شهری را پذیرفتهاند نمیتواند جدا از این برنامه باشد، لذا با توجه به تقاضای روز افزونی که نسبت به تفرجگاه و مسئله تفریح احساس میشود تجزیه و تحلیل آنها از نقطه نظر اقتصادی و اجتماعی و بررسی کامل خواستههای مردم و نهایتاً ارائه نتایج این بررسیها در جهت پیشبینی نیازهای تفرجگاهی و اوقات فراغت، کاری است که به علت ضرورت باید انجام گیرد.
نتایج تحقیقات انجام شده در داخل و خارج از کشور نشان میدهد که با افزایش میزان مطلوبیت تفرجگاه، بازدیدگنندگان مدت زمان بیشتری را به گذراندن اوقات فراغت تخصیص میدهند و مایلند برای آن هزینه پرداخت نمایند . - Anthon et al. 2005 - بین شغل، درآمد، سن و میزان آگاهی بازدیدکنندگان با تعداد مراجعه به پارک رابطه معنیداری وجود دارد
با فراهم بودن شرایط دسترسی به پارک میزان استقبال از آن افزایش پیدا کرده و بین شغل بازدیدکنندگان با تعداد مراجعه به پارک و نیز بین میزان آگاهی بازدید کنندگان با علاقه مندی آنها در خصوص گردش در پارکهای شهری نسبت به سایر تفریحات رابطه مستقیم وجود دارد
در صورتیکه امکان دسترسی به پارک راحت بوده و وسیله نقلیهای که افراد را ارزانتر و سریعتر به پارک برساند وجود داشته باشد، تقاضا برای بازدید از پارک بیشتر خواهد شد . - Anthon et al. 2005 - گروههایی با درآمد متوسط، دامنه سنی جوان تا میانسال و سطوح تحصیلی متوسطه تا عالی بیشترین استفاده را از پارکها به عمل میآورند
در این تحقیق پارک جنگلی بام ملایر از نقطه نظر اجتماعی و تفرجگاهی و همبستگی میزان آگاهی استفاده کنندگان با خصوصیات دموگرافیک آنان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و در نهایت میزان مطلوبیت آن از نظر استفاده کنندگان مشخص گردید.
روش شناسی
موقعیت و وضعیت پارک
پارک جنگلی ملایر در شمالشرقی این شهر و در ارتفاع 1810 - 1940 متر از سطح دریا واقع شده است. بر اساس آمارهای هواشناسی میزان بارندگی سالیانه در منطقه 300/5 میلیمتر و متوسط درجه حرارت سالیانه 13/2 درجه سانتیگراد میباشد. نوع اقلیم منطقه با توجه به ضریب آمبرژه - Q2 43/4 - نیمه خشک سرد میباشد. تعداد ماههای خشک 5 ماه بوده و از اوایل خرداد ماه شروع و تا اوایل آبان ادامه دارد.
این پارک در سال 1352 با هدف ایجاد فضای سبز و تفرجگاه در منطقهای به مساحت 92 هکتار احداث و برای جنگلکاری پارک از گونه-های اقاقیای معمولی - Robinia Pseudacacia L. - ، زبانگنجشک - Fraxinus rotundifolia mill. - ، عرعر - . Ailanthus - .glandulosa Desf، سرونقرهای - Cupressus arizonica Greene. - و کاج تهران - Pinus eldarica Medw. - استفاده گردید. فاصله کاشت پایهها 4 × 4 متر بوده و پارک از 2 تیپ پهنبرگ و سوزنیبرگ خالص، هر کدام به مساحت 66/6 و 25/4 هکتار تشکیل شدهاست.منطقه مورد مطالعه عمدتاً دارای جهت جنوبغربی است که در سه طبقه شیب کمتر از 15، 15 - 30 و 30 - 45 درصد به ترتیب با مساحت 47، 36 و 9 هکتار قرار دارد.
روش بررسی
به منظور تعیین ارزش اجتماعی و تفرجگاهی پارک جنگلی بام ملایر و رسم منحنی تقاضا برای آن، از روش کلاوسون به صورت پخش پرسشنامه همراه با مصاحبه از بازدیدکنندگان استفاده گردید. انجام مصاحبه جهت افزایش دقت عمل و بالا بردن ضریب اطمینان به جوابهای داده شده توسط مراجعین به پارک بوده است. دوره آماربرداری از فروردین ماه سال 1391 آغاز و تا آذر همان سال ادامه یافت. به طور کلی در سه فصل بهار، تابستان و پاییز به علت مناسب بودن شرایط آب و هوایی و کثرت مراجعه کنندگان به پارک، عملیات آماربرداری انجام گردید و در فصل زمستان به دلیل عدم وجود شرایط مطلوب فوق، عملیات آماربرداری انجام نپذیرفت.
عملیات آمار برداری به روش پخش پرسشنامه همراه با مصاحبه به صورت هفتگی و در روزهای مختلف هفته به مدت 9 ماه صورت پذیرفت. همچنین در هر ماه یک روز جمعه نیز به دلیل افزایش تعداد بازدیدکنندگان به روزهای آماربرداری اضافه گردید. در هر روز آماربرداری، تعدادی فرم پرسشنامه در بین بازدیدکنندگان توزیع شد و سعی بر این بود که در پایان همان روز حداقل 20 فرم پرسشنامه به صورت تکمیل شده دریافت گردد. لازم به ذکر است با توجه به کارکردهای مختلف پارک در ساعات مختلف شبانه روز، سعی گردید که فرمهای پرسشنامه در ساعات مختلف روز در بین بازدیدکنندگان توزیع گردد.
در نهایت تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار آماری Spss انجام گرفت و ساختار سنی، جنسی، شغلی، تحصیلی و میزان درآمد بازدیدکننگان از پارک مشخص گردید. همچنین میزان رضایتمندی و مطلوبیت پارک از نظر بازدید کنندگان با استفاده از فرمول سطوح همگن مشخص گردید.
