بخشی از مقاله
چکیده
بازارهاي ایرانی- اسلامی از کارکردهاي مختلفی چون تجارت، سیاست، فراغت و به جز این ها تشکیل شدهاند. گذران اوقات فراغت یکی از کارکردهاي فرعی بازار است که طی زمان سبب تبدیل بازار به یکی از فضاهاي عمومی شهرهاي ایران جهت برقراري تعاملات اجتماعی شده است . بازار خان شهر یزد یکی از قدیمی ترین بازارهاي ایرانی- اسلامی است که به نظر می رسد پس از خیابان کشی هاي دوره پهلوي با ازبین رفتن و کاهش برخی از مولفه هاي اجتماعی گذران اوقات فراغت، شاهد کاهش حضور مردم در فضاي بازار هستیم.
روش تلفیقی به کار رفته در این پژوهش توصیفی، تحلیل محتوا و پیمایشی است و جهت گردآوري اطلاعات نیز از مطالعات، مشاهدات و برداشتهاي میدانی استفاده شدهاست. در نهایت جمعبندي حاصل از بررسیها نشان داد که زمان، مکان، فاعل، عامل، روش، منبع، کمیت، کیفیت و الگو مولفه هاي اجتماعی سازنده کارکرد گذران اوقات فراغت در بازار هستند که با شناخت دقیق این مولفه ها می توان تدابیر لازم جهت تقویت کارکرد گذران اوقات فراغت و افزایش حضور مردم در بازار خان شهر یزد را فراهم کرد.
.1 مقدمه
نخستین نگاه به موضوع اوقات فراغت با رسالهي پل لافارگ در طرفداري از فراغت کارگران اروپایی - - Lafargue, 1883 آغاز شد. در امریکا تورشتاین وبلن نظریهي طبقهي فارغ از کار را در سال 1899 منتشر نمود و جامعهشناسی فراغت را بنا نهاد - . - Veblen, 1899 در سال هاي 1920 و 1930 پژوهشهاي تجربی دربارهي فراغت در اروپا و امریکا صورت گرفت
مطالعات تاریخی و نظري درباره موضوع اوقات فراغت و نقش آن درتغییرات اجتماعی در دهههاي 40 و50 مطرح شد. در اواخر قرن بیستم نیز روژك - - Rojek, C. 2000 به ماهیت اوقات فراغت و مناقشات درباره پست مدرنیسم و جهانی شدن پرداخت. این موضوع در دهههاي اخیر به صورت تخصصی در رشتههاي جامعه شناسی، روانشناسی و اقتصاد دنبال می-شود.
پژوهشهاي گذران اوقات فراغت در منابع فارسی نیز موضوع جدیدي است که در دهههاي اخیر بیشتر به آن پرداخته شده است. بررسی منابع مختلف حاکی از آن است که با وجود تحقیقات مفیدي که صورت گرفته است، بیشتر تعاریف کلی و پراکندهاند و اغلب به بیان تعداد محدودي از مولفه هاي اجتماعی کارکردگذران اوقات فراغت مثل: زمان، فاعلین - استفادهکنندگان - و کیفیتهاي این کارکرد بسنده شده است و به سایر مولفهها نظیر روش، منبع و عامل که نقش اساسی در طراحی شهرها دارند کمتر پرداخته شده است.
این در حالی است که هریک از مولفهها نیز از اجزاي مختلفی تشکیل شدهاند، براي مثال: مولفه فاعل در گذران اوقات فراغت تنها شامل استفادهکنندگان از فضا نیست بلکه فروشندگان و سرویسدهندگان و به جز اینها را نیز دربرمیگیرد یا منابع تنها مادي نیستند بلکه ارزشها، آیینها و رفتارها را نیز شامل میشوند که پرداختن به هریک از آنها اهمیت موضوع را بیشتر میکند. از سوي دیگر با شناسایی همهي این مولفهها هدف-گذاري دقیقتري صورت میگیرد و در ادامه زمینه تحلیل و مداخلات طراحی را نیز فراهم خواهد کرد.
براساس مطالبی که ذکر شد در این پژوهش از روش تلفیقی استفاده شده است. ابتدا با استفاده از نظریهها و تعاریف موجود مولفههاي گذران اوقات فراغت استخراج و دستهبندي شدند. سپس با به کارگیري روش تحلیل محتواي منابع تاریخی تعداد دفعات تکرار مولفهها را در منابع مربوط به بازارهاي ایرانی- اسلامی شناسایی کردیم. در ادامه با آگاهی از این مولفهها و با استفاده از روش پیمایشی در بازار خان به شناسایی دقیق هریک از اجزاي مولفهها پرداختیم. در ادامه براساس صفات، خصوصیات و ویژگیهاي مولفههاي برداشت شده به توصیف گذران اوقات فراغت در بازار خان شهر یزد پرداختیم.
.2 طرح مسئله و سوالات پژوهش:
مرورآثار مرتبط با بازار خان شهر یزد نشان می دهد که کمتر به مولفههاي اجتماعی کارکرد گذران اوقات فراغت پرداخته شده است. به دلیل عدم شناسایی مولفهها و نبود روشی براي شناسایی آنها امکان مداخله درست در بازار فراهم نیست. با توجه به مواردي که مطرح شد، سوالات زیر مطرح است:
- مولفه هاي اجتماعی کارکرد گذران اوقات فراغت دربازارهاي ایرانی- اسلامی کدامند؟
- چگونه می توان این مولفهها را در بازار خان شهر یزد شناسایی کرد؟
- گذران اوقات فراغت در بازار خان شهر یزد چگونه صورت میگیرد؟
متناظر با سوالات فوق، اهداف زیر بیان شده است:
- شناسایی کردن مولفههاي اجتماعی کارکردگذران اوقات فراغت در بازارهاي ایرانی- اسلامی.
- دستیابی به روشی جهت شناسایی مولفههاي گذران اوقات فراغت در بازار خان شهر یزد براساس دیدگاهها و نظریههاي مطرح شده در پژوهش.
- توصیف گذران اوقات فراغت در بازار خان شهر یزد بر اساس وجوه مولفههاي اجتماعی این کارکرد.
به نظر می رسد دستیابی به اهداف فوق زمینه هدف گذاري دقیقتر و مداخله متفاوتتر در بازار را فراهم میکند.
3. مبانی نظري
1.3. دیدگاه ها و نظریه هاي مطرح در رابطه با گذران اوقات فراغت
در مورد گذران اوقات فراغت در شهر دیدگاههاي مختلفی مطرح شده است که در ادامه به توصیف سه مورد از دیدگاه هاي برجسته در این رابطه - کارکردگرایی، نئومارکسیست و تئوري محدودیت ها - میپردازیم:
دیدگاه کارکردگرایی در دهه 1960 با استناد به منطق صنعتی شدن این نظر را مطرح کرد که حرکت اجتنابناپذیري به سوي یک - جامعه مبتنی بر اوقات فراغت - در حال انجام است. به نظر کارکردگرایان، فعالیت هاي اوقات فراغت از طریق - بازنمایی هاي جمعی - 1 افراد را به جامعه متصل می کنند. به نظر کارکردگرایان فراغت یک خرده نظام فرهنگی است و داراي قواعدي است که مورد توافق گسترده اعضاي جامعه می باشد. در این دیدگاه فراغت وفاق اجتماعی را بازنمایی و تقویت میکند
نئومارکسیست ها تجاري شدن اجتناب ناپذیر اوقات فراغت را مورد توجه قرار دادهاند و بر این نظر هستند که فراغت در حال تبدیل به - فرآورده اي بازاري - است. اندیشمندان مارکسیست مانند آنتونیوگرامشی و ریموند ویلیامز با رویکرد مطالعات فرهنگی از سه جنبه به بررسی اوقات فراغت پرداخته اند:
- 1 بررسی رابطه میان قدرت و فرهنگ.
- 2 بررسی چگونگی استقرار، استمرار، تثبیت یا تحلیل بازتولید شکل خاصی از اوقات فراغت در متن یک جامعه
- 3 برجسته کردن نقش فراغت به عنوان عرصه اي براي منازعه عمومی
معمولا براي بررسی اوقات فراغت به دو جنبه حائز اهمیت این پدیده اجتماعی توجه می شود. جنبه اول ناظر به عامل هاي شکل دهنده فعالیت هاي اوقات فراغت است و جنبه دوم نیز به عامل هاي محدود کننده این قبیل فعالیت ها می پردازد.
