بخشی از مقاله
بررسی وضعیت اضطراب پژوهش معلمان پژوهنده شهرستان اردبیل
چکیده
هدف از پژوهش حاضر، بررسی وضعیت اضطراب پژوهش معلمان پژوهنده شهرستان اردبیل است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی بوده و جامعه آماری آن شامل کلیه معلمان پژوهنده شهرستان اردبیل که در سال تحصیلی 94-95 مشغول به تدریس می باشند تشکیل می دهند که شامل 159 نفر مرد و 185 نفر زن و جمعا 344 نفر می باشد. و با توجه به تعداد جامعه و بر اساس جدول کرجسی و مورگان از بین آن ها تعداد 181 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات ، پرسشنامه 15 سوالی اضطراب پژوهش هیگینز و کوترلیک (2006 ) می باشد که از طیف 5 گزینه ای لیکرت استفاده شده اند. روایی پرسشنامه از نوع محتوایی و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برآورد شده است. برای تحلیل داده ها از آمار توصیفی و آمار استنباطی شامل آزمون t تک گروهی استفاده شده است. نتایج آزمون t تک گروهی نشان داد که میانگین اضطرابی که معلمان شهر اردبیل در جریان پژوهش تجربه می کنند کمتر از حد متوسط می باشد.
واژگان کلیدی: پژوهش، اضطراب پژوهش، معلمان پژوهنده شهر اردبیل.
مقدمه
یکی از زیربنایی ترین فعالیت ها در امر پویایی و پیشرفت هر جامعه پرداختن به فعالیت های پژوهشی به دست معلمان و پژوهشگران است. امروزه شاهد افزایش روز افزون تاکید بر امر پژوهش و تولید علم در جوامع علمی و دانشگاهی هستیم که باعث رشد اقتصادی، فرهنگی و صنعتی قابل توجهی در این جوامع شده است(نصراللهی،.(1380
دیدگاه فعلی حاکم بر آموزش و پرورش این است که معلمان باید علاوه بر دارا بودن مهارت های آموزشی ، محقق و پژوهشگران موفقی نیز بوده و توانایی هدایت پژوهش های مفید و هدفمند را دارا باشند. بسیاری از معلمانی که در حوزه پژوهشی فعالیت دارند دچار نوعی اضطراب پژوهش می شوند. اضطراب پژوهش شکلی از اضطراب خصلتی است که فشار حاصل از این اضطراب سلامت روانی معلمان را تهدید می کند و بر کارآمدی، شکوفایی استعداد آنان تاثیر سوء می گذارد چرا که معلم مضطرب از جهتی به خاطر دارا بودن سطحی از فشارهای روانی علاقمندی و اشتیاق خود را نسبت به پژوهش و فعالیت های پژوهشی از دست می دهد( نورزاد قراملکی،.( 1389
همچنین معلمان با فشار ناشی از ایفای نقش های متعدد مانند تدریس، پژوهش و بعضا وظایف اجرایی در مدرسه و آموزش و پرورش مواجه هستند. تاکنون پژوهش های گوناگونی در مورد موانع موجود در انجام فعالیت های پژوهشی معلمان و پژوهشگران انجام گرفته است. در اکثر این پژوهش ها از عوامل فردی به عنوان یکی از مهم ترین موانع پژوهش در کنار عوامل مدیریتی، سازمانی و
اداری، اقتصادی، امکاناتی و تجهیزاتی و اجتماعی و حرفه ای نام برده شده که در این میان ، اضطراب پژوهش به عنوان یکی از مهم ترین عوامل فردی مانع پژوهش معلمان و پژوهشگران معرفی شده است(دیویس، رابرتس 1،.(2006
اضطراب پژوهش یک مشکل آموزشی مهمی است که سالانه هزاران معلم را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می دهد. اضطراب پژوهش یک واکنش هیجانی ناخوشایند به موقعیت رویارویی با انجام پژوهش و تولید علم است. این هیجان با احساس نوعی از تنش، تشویش و برانگیختگی سیستم عصبی خودکار مشخص می شود(مهرابی زاده هنرمند، .(1379 اضطراب پژوهش ، سلامت روانی معلمان را تهدید می کند و بر کارآمدی، شکوفایی استعداد آنان تأثیر سوء می گذارد(محمودی عالمی، .(1389 و به عنوان یکی از پدیده های فراگیر و مشکل ساز میان معلمان می تواند در عملکرد بهینه آنان به ویژه هنگام ارزشیابی اثر منفی گذارد
درکاهش و یا بروز اضطراب پژوهش عوامل متعددی همچون ویژگی های شخصیتی می تواند موثر باشند. عوامل شخصیتی همچون درونگرایی - برون گرایی، با ثباتی- بی ثباتی (روان رنجور خویی)، می توانند به عنوان مؤلفه های تشکیل دهنده شخصیت، بر اضطراب و اضطراب پژوهش و مکانیزم های سازشی در مواجهه با منابع تنش زا و اضطرب آور اثر گذارند.
در این پژوهش سعی گردیده تا اضطراب پژوهش معلمان پژوهنده مورد بررسی قرار گیرد و با توجه به اهمیت و ضرورت مسأله مورد بررسی در جوامع امروزی، پژوهش حاضر در پی آن است تا میزان اضطراب پژوهش معلمان پژوهنده شهرستان اردبیل را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.
مبانی نظری پژوهش
شغل یکی از جنبه های زندگی معلمان است که ممکن است تحت تاثیر اضطراب قرار گیرد و بحث اضطراب شغلی در خصوص مشاغل گوناگون از جمله معلمان بارها مورد بررسی قرار گرفته است؛ اما اضطراب ناشی از تولید علم و انجام پژوهش در معلمان پژوهنده کمتر مورد توجه بوده است. با توجه به تاکید روزافزون بر تولیدات علمی و پژوهشی معلمان، تشخیص اینکه چه عواملی باعث اضطراب پژوهش در این افراد می شود، چگونه این اضطراب در طول فعالیت علمی و حرفه ای آن ها افزایش می یابد و چگونه می توان آن را کنترل کرد، به پژوهشگران و معلمان کمک می کند تا در صدد رفع یا کاهش این مشکل گام برداشته و به ارتقا سطح علمی کشور یاری رسانند. فشار بر معلمان و پژوهشگران در مراحل مختلف انجام یک پژوهش از انتخاب موضوع تا انتشار آن، داوری های گوناگون در مورد تولیدات علمی آنها و بازخوردهای دریافتی از جانب جامعه علمی و همکارانشان، همه باعث افزایش فشار روانی و اضطراب معلمان پژوهنده می شود( میلر و سندمن2 ،.( 1998
امروزه با توجه به نقش بسیار مهم اینترنت در زمینه های مختلف از جمله امور پژوهشی، مسئله اضطراب پژوهش اینترنتی از اهمیت زیادی برخوردار است. اضطراب پژوهش اینترنتی بنا به تعریف، ترس یا هراسی است که پژوهشگران در هنگام استفاده از اینترنت تجربه می کنند . تاکنون در پژوهش های اندکی این نوع از اضطراب مورد بررسی قرار گرفته است. با این حال، اضطراب پژوهش اینترنتیدقیقاً با اضطراب رایانه ای مرتبط است، که این دومی به خوبی در منابع مورد توجه قرار گرفته است؛ اما این مفاهیم ، متفاوت هستند. اضطراب پژوهش اینترنتی شامل احساس یا هیجان به وجودآمده به علت استفاده از فناوری های وابسته به وب است
.که اخیرا معلمان پژوهنده به علت استفاده زیاد از اینترنت جهت دستیابی به منابع پژوهشی خود تجربه کرده اند( تاچر3 و همکاران ). اضطراب پژوهش، اصطلاحی است کلی که به نوعی از اضطراب یا هراس اجتماعی خاص اشاره دارد که فرد را درباره توانایی هایش دچار تردید می کند و پیامد آن کاهش توان مقابله با موقعیت هایی مانند پژوهش است، موقعیت هایی که فرد را در معرض ارزیابی قرار می دهند و مستلزم حل مسأله ای هستند. بنابراین می توان معلمی که دچار اضطراب پژوهش است را به منزله ی فردی توصیف کرد که مواد درسی را می داند اما شدت اضطراب وی مانع از آن می شود که دانسته های خود را هنگام پژوهش به ظهور برساند(سرگلزاری و همکاران،.(1382 همچنین اضطراب پژوهش به عنوان یک مفهوم و سازه علمی به مجموعه ای از پاسخ های ادراکی، فیزیولوژیکی و رفتاری اطلاق می شود که با نگرانی درباره پیامدهای منفی یا شکست احتمالی در پژوهش یا موقعیت های
ارزیابی کننده مشابه همراه است( ارگن، .(2002
به طور کلی اضطراب پژوهش را می توان احساس ترس و عدم اطمینان در رابطه با انجام پژوهش و خلق تولیدات علمی معتبر و اثرگذار تعریف کرد ، به عبارت دیگر اضطراب پژوهش هرگونه احساس ترس و پریشانی در طول فرآیند تولید علم، از انتخاب موضوع
تا انتشار آن در جوامع علمی و حتی پس از آن، بازخوردهایی که از سوی جوامع علمی دریافت می شود را در برمی گیرد (اسمیت، اندرسون و لاوریچ1 ، .(2001
بر اساس تحقیقات انجام شده عوامل متعددی بر اضطراب پژوهش موثرند که می توان به عوامل مربوط به ویژگی های شخصیتی ، عوامل مربوط به آمادگی و مهارت های فراگرفته شده و عوامل مربوط به جوامع علمی و پژوهشی اشاره کرد (کلاود2 ، .( 2002
از عوامل موثر بر اضطراب پژوهش می توان دسته بندی زیر را ارائه کرد:
-1 عوامل شخصی که شامل سن، جنسیت ،نژاد ، سطح آموزش و... می شود.
-2 آمادگی و مهارت هایی که معلمان پژوهنده در زمان تحصیل و کار خود فرا گرفته اند که شامل مهارت در روشهای پژوهش، مهارت در ریاضیات و آمار، مهارت و سواد رایانه ای و اینترنتی، مهارت و سواد کتابخانه ای و پژوهش کتابخانه ای و مهارت در روش های مدیریت زمان می شود ( هیگینز3 ، .(2001
-3 عوامل مربوط به جوامع علمی مثل فشار جامعه علمی برای تولید علم، حمایت های مالی ، کمبود منابع اطلاعاتی ، وضعیت قرارداد و استخدام معلمان را شامل می شود(گرنت4 ، .( 1991
پژوهش های انجام شده
در پژوهشی از سوی جیائو و آنوگبوزی(2002 )5 بیان شد معلمانی که سطح بالایی از اضطراب پژوهشی را تجربه می کنند، دو و نیم برابر کمتر از سایر معلمان تمایل به استفاده از کتابخانه دارند. همچنین این دو پژوهشگر بیان می کنند که 95 درصد از معلمان مورد بررسی به دلیل اضطراب پژوهشی ، مراجعه به کتابخانه و انجام پژوهش کتابخانهای رابه تاخیر انداخته اند.
در پژوهش دیگری که در سال 1999 توسط موهوندرو6 انجام شد، تأثیر آموزش مهارت های کتابخانه ای بر اضطراب پژوهش گروهی از دانشجویان آمریکایی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که سطح اضطراب پژوهش دانشجویانی که در دوره های آموزشی مهارت های کتابخانه ای شرکت کرده بودند، به نسبت دانشجویانی که از آموزش نحوه استفاده از کتابخانه و مهارت این آموزش ها را دریافت نکرده اند، کاهش معناداری را نشان می دهد. کارلایل (2007) 7 از آموزش نحوه استفاده از کتابخانه و مهارت های اطلاع یابی و سواد اطلاعاتی به عنوان یکی از موثرترین روشهای کاهش اضطراب کتابخانه ای نام می برد. همچنین بتل(2004)8 پیشنهاد می کند که برگزاری دوره های آموزشی در محیط کتابخانه از این جهت که معلمان پژوهنده را بیشتر با ساختمان، بخش های مختلف و منابع کتابخانه ای گوناگون آشنا می کند، می تواند در کاهش اضطراب آ ن ها موثر باشد. آشنا کردن معلمان پژوهنده با مفهوم اضطراب پژوهش و جنبه های گوناگون آن و بیان این مطلب که اضطراب امری شایع در میان معلمان پژوهنده به شمار می رود، نیز باعث می گردد که معلمان پژوهنده در طول انجام پژوهش ها خود را در این احساسات منفی تنها ندانسته و در نتیجه، اضطراب کمتری را تجربه کنند(جیائو و آنوگبوزی، .(2004
حریری و نعمتی( (1388 در تحقیقی به تشریح و تعیین اضطراب پژوهش دانشجویان مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشکده علوم وتوانبخشی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران پرداختند. در این پژوهش با استفاده از روش پیمایشی به بررسی وضعیت اضطراب پژوهش و معیارهای فرعی آن با توجه به جنسیت ، مقطع تحصیلی و پایه های مختلف تحصیلی در دانشجویان مورد بررسی پرداخته شد. نمونه ی مورد نظر تحقیق به روش تصادفی طبقه ای انتخاب شده بود که شامل 311 نفر از دانشجویان زن و مرد دوره های روزانه مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشکده علوم توانبخشی بود. بر اساس یافته ها و در نظر گرفتن سطوح اضطراب پژوهش در این تحقیق اضطراب دانشجویان این دانشکده در سطح متوسط قرار گرفت.
