بخشی از مقاله
بررسی وضعیت وامکان بهره برداری از قنوات شهرستان رفسنجان جهت پرورش ماهی
چکیده
با توجه به مسئله افزایش روزافزون جمعیت و عدم تکافوی منابع غذایی موجود و کمبود مواد غذایی بویژه پروتئین باز مشکلات عمده جهانی و منطقهای محسوب میشود. احداث استخر پرورش ماهی ضمن اشتغالز ایی مستقیم و غیرمستقیم، سبب تولید پروتئین، افزایش درآمد خانواده ها و ... نیز میگردد. شهرستان رفسنجان در شمال غربی استان کرمان دارای ۱۵۳ رشته قنات می باشد. بررسی حاضر در قالب طرح تحقیقاتی در مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی استان کرمان از پاییزسال ۱۳۸۲ به بعد صورت گرفته که شامل شناسایی قنوات شهرستان رفسنجان از نظر وضعیت اقلیمی و فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی جهت پرورش ماهی میباشد. اکثر قنوات این شهرستان دارای شرایط مناسب بوده که میتوان از آب آنها علاوه بر کشاورزی و برای پرورش ماهی نیز استفاده کرد. واژههای کلیدی: قنات، ماهی، پرورش ماهی، رفسنجان، کرمان
مقدمه:
دامنه بارندگی در ایران از حداکثر ۲۰۰۰ میلیمتر در سواحل شمالی تا ۵۰ میلیمتر در کویر مرکزی متغیر است. این تنوع اقلیمی در کشور سبب شده تا از دیر باز پیشینیان ما برای به دست اوردن اب و افزونی ان با مجاهدتهای بی وقفه و آینده نگر و با پیریزی زیر ساختهای مهندسی آب، استحصال این ماده گرانبها را مورد توجه قرار دهند. نگاه نیاکان این سرزمین گهربار به آب را میتوان در مستندات مذهبی، فرهنگ و ادبیات و سنن آن به روشنی ملاحظه کرد. در کشور ما آب همواره نقش کلیدی داشته است و قناتها به عنوان نمونه هایی از هنر آبیاری ایرانی در سراسر جهان شناخته شده از شاهکارهای مهندسی برای دسترسی و استفاده از منابع اب زیرزمینی هستند. شناسایی و بررسی قنوات به عنوان منابع آب شیرین جهت پرورش آبزیان کاملاً ضروری میباشد. پرورش ماهی در کنار کار کشاورزی یکی از روشهای استفاده بهینه از منابع آبی است که ضمن اشتغالزایی و کمک به اقتصاد خانوار کشاورزی موجب غنی سازی آب کشاورزی و افزایش محصولات زراعی و باغی خواهد شد. در استخرهای دو منظوره آبی که جهت آبیاری از قنات، چشمه یا چاه خارج میشود قبل از ورود به زمین زراعی به استخر وارد شده و پس از آن خارج و به مصرف آبیاری میرسد(استفاده از این استخرها برای پرورش) بنابراین باید به امر توسعه آبزی پروری در سطح استان کرمان به عنوان مقوله ای اشتغالزا و تامین کننده مواد غذایی پرداخته شود. شهرستان رفسنجان در شمال غربی استان کرمان دارای ۱۵۳ رشته قنات میباشد که ۱۱۷ رشته قنات مورد بررسی قرار گرفته است میتوان از آب اکثر آنها علاوه بر کشاورزی برای پرورش ماهی هم استفاده کرد مالکان این قنوات برای آبیاری محصولات کشاورزی (زراعی و باغی) معمولاً دارای استخرهای ذخیره آب کشاورزی میباشند.
مالکانی که استخر ذخیره ندارند با احداث استخرهای ذخیره و یا کانالهای عبور آب میتوان زمینه را برای تولید ماهی فراهم نمود و از آب خروجی این استخرها جهت کشاورزی استفاده کرد بنابراین سرمایه گذاری اندک، بهرهگیری دو یا چند منظوره از آب قنوات و ایجاد درآمد در محیطهای روستایی از مزایای عمده آبزی پروری میباشد بررسی حاضر در قالب طرح تحقیقاتی در بخش تحقیقات شیلات مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمان از پاییز سال ۱۳۸۲ صورت گرفته است و بررسی آب قنوات شهرستان رفسنجان جهت پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان میباشد که در صورت یک برنامهریزی صحیح استفاده بهینه از آب قنوات در جهت پرورش آبزیان این کار اثرات بسیار مطلوب در رشد اقتصادی مردم منطقه داشته و یک کار تولیدی و پردرآمد خواهد بود. روش کار:
با استفاده از نقشه های توپوگرافی ۵۰۰۰۰ : ۱ موقعیت قنوات مورد نظر بر روی نقشه مشخص شد سپس از قنوات نمونه برداری انجام شد فاکتورهای درجه حرارت آب، درجه حرارت هوا و pH ، شوری، اکسیژن، دبی، ارتفاع از سطح دریا، طول جغرافیایی و عرض جغرافیایی در محل و سایر فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی از طریق برداشتن آب توسط ظروف مخصوصی و حمل آنها به آزمایشگاه اندازه گیری شد. و همچنین فاصله قناتها تا شهرستان و نوع راه (اسفالته یا خاکی) مشخص شد. از قنواتی که دارای دبی بالاتر از ۱۰ لیتر بر ثانیه بودند نمونه برداری انجام گرفت. نتایج:
نمونه برداری از قنوات شهرستان رفسنجان از آذرماه سال ۱۳۸۲ شروع شده است از ۱۵۳ رشته قنات در رفسنجان ۱۱۷ رشته قنات مورد بررسی قرار گرفت. ۳ رشته قنات خشک و ۲۴ رشته قنات دبی کمتر از ۱۰ لیتر بر ثانیه داشتند از ۹۰ رشته قنات نمونه برداری انجام گرفت کلیه فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی در محل و آزمایشگاه اندازهگیری شد و همچنین دبی، طول و عرض جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا تعیین شد ۶۱ رشته قنات دبی بالاتر از ۲۰ لیتر بر ثانیه داشتند و حداکثر دبی ۱۰۵ لیتر بر ثانیه و مربوط به قنات کریم آباد بود نتایج نمونه برداری از ۹۰ رشته قنات در شهرستان رفسنجان در جدول شماره ۱ آورده شده است و عکسهای شماره ۲٫۱. ۳ و ۴ قنوات شناسایی شده در این
شهرستان میباشد.
عکس شماره ۲: :قنات دره کردی
عکس شماره ۴::قنات لابید سرچشمه
ادامه جدول شماره ۱- فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی اندازه گیری شده در قنوات شهرستان رفسنجان
ادامه جدول شماره ۱- فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی اندازه گیری شده در قنوات شهرستان رفسنجان
ادامه جدول شماره ۱
