بخشی از مقاله
بررسی ویژگی هاي ساختاري معماري روستایی با مصالح بومی و سنتی
»نمونه موردي روستاي دشتک شهرستان مرودشت«
چکیده
روستاهاي کشور ما ایران به مراکز تولیدات محصولات کشاورزي و دامی کشور معروف می باشند لذا برطرف کردن نیازهاي روستائیان و جلوگیري از مهاجرت انها و کمک به برقراري و آبادانی روستاها هدفی بزرگ است. تا دهه هاي اخیر نظام ساخت و ساز ابنیه بر دوش معمارانی بوده که طبق همان روال استاد-شاگردي و در طول زمان، مراتب کمال را طی نموده و پاسخگوي نیازهاي روحی و جسمی مردم در قالب تولید ماوا و مسکنی درخور انسان بوده اند. سرشت پاك و کمال یافته این معماران می توانست به شایستگی جواب اعتماد مردم را به صورت ارایه فضاهایی کارا، زیبا و متناسب با شگردهایی که حاصل تجربه استادکاران بود، بدهد. ذهن خلاق و پویاي ایشان بافت، کارکرد، روحیات فضاها، مصالح، و روش هاي اجرا را می شناخت و به بهترین وجه از ابزارهاي ساده و دقیق بهره می جست. با فراگیر شدن تولید صنعتی در ایران، نظام هاي پیشین کم رنگ شدند و تولید انبوه جایگزین ساخت و سازهاي انسانی شد. با این همه، روستاي دشتک به دلیل محدودیت هاي دسترسی و ارتباطات تاکنون از مواجهه با جاذبه هاي کاذب زندگی معاصر به دور بوده و به تبع آن، سیماي روستا از تغییرات اساسی مصون مانده و هنوز تداوم معمارى بومی منطقه از بین نرفته است. بر این اساس پژوهش حاضر در پی آن است تا با بررسی عوامل دخیل در پدید آمدن ساختارهاي بومی داراي ارزش هاي پایدار، مانند مهارت هاي ساخت، ابزار کار و نیروي انسانی به پاسخی مناسب براي جنبه هاي متفاوت و مورد توقع باشندگان آن، از جمله جنبه هاي اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی برسد. در همین راستا پژوهش حاضر به دنبال آن است تا با مطالعه توصیفی از روش تجربی به بررسی نظامات ساختاري بافت موجود، به بازشناخت ویژگی هاي اصلی معماري بومی دشتک برآمده از شرایط خاص اقلیم معتدل این منطقه، بپردازد تا بتوان براي باززنده سازي بافت هاي بومی مشابه آن از این راهکارها بهره جست.
-1مقدمه
در پژوهش حاضر تلاشی بر آن است که بر پایه منابع و اسناد و شواهد تاریخی و روشهاي ساخت ابزار و ساختارهاي معماري بومی منطقه مرودشت مورد بررسی قرار گیرد تا در این رهگذر بخشی از ارزشهاي مجموعه مذکور روشن شود در همین راستا روش تحقیق در این پژوهش مطالعه توصیفی تجربی می باشد که با واکاوي پژوهش هاي صورت گرفته در این زمینه و نیز در نظر گرفتن شرایط خاص اقلیم معتدل و نسبتا سرد و رطوبت نسبی این منطقه به منظور ارائه راهکارهائی در جهت استفاده بهینه از تکنیکهاي مورد استفاده در ساختوارهاي بومی بافت مورد بررسی نتایج استخراج شد، نهایتاًو در پایان به ارائه شاخصهاي معماري بومی سنتی تاریخی در بافت و کالبدهاي معماري دشتک پرداخته شود.
فضاهاي باز در معماري سنتی و تاریخی نقش محوري بالائی داشته اند و در راستاي این نقش محوري فضاي باز علاوه بر نقش بارزشان در شکل دهی به هندسه و شکل بنا به لحاظ عملکردي نیز نقش و کارکردهاي مختلفی می پذیرفته اند. قابل ذکر است که روستاها نقش بسیار بالایی از ارائه آثار تاریخی را دارا می باشند همچنین امیت حفظ آثار تاریخی و بررسی
آنان نه تنها یک نیاز فرهنگی است بلکه به عنوان موضوعی اقتصادي و پاسخگو به نیازهاي توسعه طراح می باشد از طراحی روستاهاي دامنه کوهها و سواحل و حاشیه رودخانه ها و در کنار چشمه و باغات ویژگیهاي خاصی دارند.
نمونه کوچکی از آنها در منطقه مرودشت به روستاي دشتک اشاره کرد. از آنجا که ساختمانهاي قدیمی در این روستا به صورت مخروبه در آمده اند ولی می توان به معماري سنتی قدیمی و بومی آن پی برد استفاده از مصالح بومی در بناها دیده می شود، شکل گیري اولیه روستا در قسمت مرکز روستا به صورت فشرده بوده است که هم اکنون تا حدود زیادي به خرابه تبدیل شده و رو به ویرانی می رود. همچنین می توان گفت که چون معیشت روستا به شکل دامداران و زراعت و باغداري بوده تاثیر زیادي و مشخصی به کالبد روستا داشته است. صخره ها و شیب ناحیه در کل به علت واقع شدن در سراشیبی و دامنه کوه تا حدود زیاد جلوه خاصی به روستا داده و باعث شده که این روستا به سمت جذب گردشگر حرکت کند. با کمی تامل می توان فکري بر حفظ آثار سنتی و تاریخی و بافت روستا کرد، این نوشتار در راستاي دستیابی به اهداف و جوگیري از انفجار و تخریب روستا می باشد.
با بررسی موارد ذیل و تاملی در بافت روستاها و مصالح بومی و سنتی می توان به نقطه اي رسید که روستاهایی از جمله روستاي دشتک را جهت مرمت آثار تاریخی و جذب گردشگر و توریست نگهداري و حفظ نمود.
-2پیشینه
در گذشته بناهاي لازم براي سکونت خانواده ها فضاهاي مورد نیاز براي زندگی دام و طیور و فضاهاي ضروري براي نگهداري محصولات کشاورزي و عوامل تولیدي روستائیان با استفاده هر چه بیشتر از مصالح بومی بنا می شد موادي نظیر خاك و سنگ و چوب و نی و گیاهان محلی و بوته و خار که در اطراف محیط زندگی روستائیان وجود داشت هر کدام نوعی از مصالح ساختمانی بود که به دقت مورد توجه قرار گرفته و بصورت صحیحی مورد بهره برداري واقع می شوند به این ترتیب مصالح بومی منطقه نقش مهمی را در ایجاد فضاهاي مطلوب و مورد نیاز روستاها ایفا می نموده اند از جمله روستاهایی که این موارد در ان دیده می شود روستاي دشتک شهرستان مرودشت می باشد که سابقه سکونت در آن از دوره هخامنشیان به جا مانده است و تاریخ شکل گیري روستا بر اساس سنگ نوشته ها گورستان قدیمی دشتک که قبل از قرن هفتم هجري قمري برمی گردد که پس از بررسی موارد و مشکلات در روستاها و حفظ معماري آنها به بررسی این روستا در زمینه هاي موقعیت، بافت، مصالح فضاها خواهیم پرداخت.
تفاوت مسکن روستایی و شهري
خانه روستایی فضائی است که در ان انواع فعالیتهاي پویا و زنده اهالی متناسب با نیاز خانواده و با سرپرستی مرد خانه براي تامین معیشت و زندگی انجام می شود تندرخانه، زاغه، انبار علوفه و سوخت و وسایل همچنین مرغدانی بره دان، حوض ، ایوان اتاق و ... می باشد. این شیوه زندگی در راستاي یک هدف واحد که گرداندن چرخه زندگی است با همکاري تمامی اعضاي خانواده انجام می پذیرد و درست مقابل جو خصوصی شخص خانه هاي متجدد و پر هیاهو و لوکس مدرن و بسیار تجملاتی است. حس همکاري همزیستی فرهنگ و شیوه زندگی است که در بیشتر فضاهاي سنتی خانواده روستایی بچشم می خورد ایوان به صورت تابستان نشین شبها و عصرها محل گفتمان اهالی منزل و میهمان بعنوان محل مناسبی جهت استراحت در فضاي آزاد پس از کار مداوم روزانه عمل می کند.
در شهر خانه ها داراي دیوارهاي آجري کم عرض می باشند که به راحتی صوت از آن عبور می کند. البته ملاط استفاده
شده سیمان بوده که بر دوام دیوار می افزاید. ارتفاع دیوارها به سه متر و سقف مسطح و با تیرهاي آهنی و آجر پوشیده می شود. مصالح به کار رفته آهن،گچ، سرامیک، موزاییک و پنجره آهنی و چوبی پیش ساخته هستند، تمام این مصالح از شهر تامین می شود این منازلکاملاً حالت قرنطینه دارد(موسوي،صالحی،.(1384
طراحی مسکن روستایی بر اساس مصالح بومی
سلسله جبال زاگرس قلمرو و حوزه نفوذ و تردد عشایر ترك، کرد لر و قشقایی است و بسیاري از شهرها و روستاهاي ایران در دامنه این کوهها قرارا گرفته اند. آب مورد نیاز روستاها، شهرها و باغات و مزارع در این پهنهنسبتاً پر باران از طریق برف هاي زمستانی، باران هاي بهاري، رودها و قنوات تأمین می شود. خانه هاي این مناطق اغلب و طبقه ، با فضایی اختصاصی براي پذیرایی میهمانان است. این فضا با ورودي مجزا موقعیت بهتري نسبت به بقیه اتاق ها دارد در واحدهاي مسکونی دو طبقه گاهی مهمانخانه با چندین بازشو به منظور نورگیري بهتر و ایجاد چشم انداز مناسب در طبقه بالا قرار می گیرد.طبقه پایین خانه به فضاي نگهداري دام ها، اصطبل، انباري و مطبخ اختصاص دارد و فضاهاي نشیمن، آشپرخانه و میهمانخانه در طبقه بالا قرار دارند. در برخی مناطق با استفاده زمستانی،تنورخانه، مطبخ، آغل، نگهداري دام ها، انبارهاي علوفه و فضاي نگهداري فضولات دامی براي ذخیره سوخت زمستان، در طبقه پایین و درون زمین حفر می شوند. بدلیل گرم، مرطوب و راکد بودن فضاي اغل ها که پوسیدگی مواد و مصالح چوبی را بدنبال دارد پوشش سقف بیشتر آنها با طاق خشتی اجرا می شود. هنوز هم در برخی گونه ها این نوع مسکن در روستاهاي این منطقه مشاهده می شودو مصالح ساختمانی شامل خشت، آجر، گل و سنگ لاشه و به میزان کمتر چوب است که بر اساس سهولت دسترسی مورد استفاده قرار می گیرند. فنداسیون و کرسی چینی از سنگ، دیوارها از خشت، آجر، یا سنگ ساخته می شوند. دیوارهاي روي کرسی چینی سنگی با ضخامت حداقل 50 سانتی متر در صورتیکه طبقه اي دیگر به آنها اضافه شود ضخامتی تا 80 سانتی متر پیدا می نمایند. پوشش سقف اتاقها با استفاده از تیر چوبی است . تیرهاي چوبی براي پوشش دهانه هاي 3 تا 3/5 متر استفاده می شوند و در دهانه هاي وسیع تر از تیرهاي قطورتر و ستون استفاده می شود. فاصله بین تیرهاي چوبی سقف ابتدا با حصیر یا سرشاخه هاي نازك درخت پوشیده می شود سپس لایه اي ازگل و کاهگل بعنوان پوشش نهایی روي آنها قرار می گیرد. به منظور کاهش فرسایش بام به هنگام ریزش برف و باران و پیشگیري ازنفوذ رطوبت به درون سقف روي آن اندود کاهگل می شود.به منظور حفاظت بام ها در برابر باران یا برف ، بعد از بارش هاي سنگین پوشش کاهگلی بام با غلتک چوبی بزرگ یا سنگی (بام غلتان)کوبیده و فشرده می شود. اکثر چوب هاي استفاده شده در ساختمان از درختان سپیدار و بید است که به همین منظور کاشته و پرورش داده می شوند. درها و پنجره هاعمدتاً از چوب درخت بید یا گز ساخته می شوند (سرتیپی پور،.(1386
ویژگیهاي شاخص معماري بومی روستا فضا و عناصر کالبدي
معماري بومی روستائی بدین صورت بوده که طراحی عرصه هاي عمومی و خصوصی با تدابیري از جمله قرارگیري اتاقهاي
مخصوص یک خانواده در اطراف حیاط هاي مرکزي متعدد و در مواردي که خانه در ارتفاع و در چند سطح ساخته می شد هر طبقه متعلق به یک خانواده بود و ساخت مسکن و معماري آن طوري بود که با افزایش افراد خانواده قابلیت ساخت و گسترش بود و طراحی و رود هایی از چند جهت که به کوچه هاي اطراف راه دارند این امر به استقلال هر چه بیشتر ساکنین کمک می نماید.
وجود برخی از فضاها در خانه هاي روستایی مرتبط با پیشه غالب می باشد چنانچه غلبه کشاورزي(زراعت ،باغداري ودامداري)موجد عناصر کالبدي یا فضاهایی جهت انبار غله، علوفه و خشک کردن محصولات باغی و... شده است. فضاهاي کالبدي در طبقه نخست و فضاهاي مربوط به کاهدان، انبار، محل خشک کردن محصولات زراعی و باغی و انبار و نگهداري آنها، اتاقهاي چندمنظوره، فضاي پخت نان ، محل ذخیره و طبخ غذا و محل نگهداري گندم و برنج مصرفی خانوار، محل انبار سوخت زمستانی و پخت و پز و حیاط و ایوان در طبقه همکف قراردارد.
اتاقها:مهمترین عنصر کالبدي مسکن به شمار می روند که فرم غالب آنها مربع – مستطیل با طاقچه هایینسبتاً مستطیلی، سقف گنبدي شکل و قوس دار عناصر چند عملکردي محسوب می گردند که از آنها به عنوان اتاق کرسی، اتاق نشیمن و سفره خانه و ... استفاده می شود.
ایوان : عنصر ارتباطی حیاط و ساختمان و به عنوان پیش فضاي ورودي که در بیشتر خانه هاي روستاها براي کاهش تبادل هواي گرم اتاق با هواي سرد حیاط وجود دارد.
آشپزخانه: در خانه هاي قدیمی روستایی فضایی با کاربري خاص آشپزخانه وجود ندارد ولیمعمولاً در گوشه اي از حیاط، اتاقک کوچکی می سازند به نام مطبخ که براي پخت و پز نان و غذا مورد استفاده قرار می گیرد(غفاري، مدبر،ریاحی زانیانی،( 1387
خانه هاي تغییر پذیر در مقابل خانه هاي تطبیق پذیر به ساکنان امکان می دهند تا فضاهاي خود را به کمک عناصر ثابت و عملیات بنایی که در تغییرات دائمی در فضاها و واحد مسکونی حاصل می آیند تغییر شکل دهند. بنابراین از آنجا که تغییر پذیریی نسبت به تطبیق پذیري مداخله بیشتري در ساختار خانه نموده و زمان هزینه و فعالیت بیشتري را نیز می طلبد به حوزه گسترده تري از نیازها، الگوهاي زندگی و رفتارهاي انسان پاسخ می دهد.در این روش طراحان در هنگام طراحی اولیه محدوده وسیع تري از نیازهاي انسان و تحولات ساختار خانواده را در نظر گرفته و خانه اي طراحی می کنند که علاوه بر پاسخگویی به نیازهاي حال حاضر مخاطبین خود به صورت بالقوه پاسخ هایی براي نیازهاي آتی آنها را نیز در برداشته و همچنین راه حل هایی براي منطبق کردن واحد مسکونی با نیازها و الگوي زندگی ساکنان آینده آن ارائه نمایند. بدین منظور طراحان گزینه هاي متفاوتی را براي ساختار و ترکیب بندي خانه در صورت گسترش خانواده ، تقلیل افراد آن ، ارتقاء و یا افت سطح اقتصادي خانواده و .. در نظر می گیرند.در کل می توان نتیجه گرفت که تغییر و تطبیق پذیري درواقع ایجاد امکاناتی در خانه ها و براي ساکنان از طریق فرمها و معناها براي تطبیق دادن نیازهاي فضایی، رفتاري، و روانی متغیر خود و محدودیت هاي خانه هایشان قبل و بعد از اسکان است.در طراحی مسکن انعطاف پذیر مهم نیست که مدام یک از دو روند تغییرپذیري و یا ترکیبی از هر دوي آنها بکار گرفته شوند. اما باید تمام فضاهایی که پتانسیل تغییرات در آنها گنجانده می شود متناسب با نیازها طراحی شده باشند.بدینگونه که طراح نیازهاي مخاطبین را در آینده پیش بینی نموده و براي پاسخگویی به هریک از آن نیازها پاسخ هایی را در فضاهاي خانه در نظر گرفته باشد.) (علی الحسابی،برهانی داریان،(1386
بی روح شدن مصالح بومی در روستاها
چهره روستاهاي ایران در چند سال اخیر به دلایل متعددي دچار از هم گسیختگی عمیق شده است و راه تکامل تدریجی خود را از دست داده و دچار بحران شده است. علل این بحران عبارتند از تغییر ساختار اقتصادي روستاها، تحولات سریع در مصالح و فن آوري ساخت که با توجه به شرایط محیط روستایی ایران بومی نشده است، شهري شدن روستاها بر اثر انفجار شهرها و تحولات ناشی از خود کم بینی روستاها در برابر شهر و امثالهم. این عوامل بدون برنامه و به طور اتفاقی حادث شده است. در کنار این عوامل برخی تحولات ناسازگار با منظر روستا نیز در غالب طرح هاي روستایی و به وسیله برخی از مدیران و طراحان و برنامه ریزان صورت گرفته است(عباس زادگان، 1389، ص .(125
تحولات سریع در مصالح و فن آوري ساخت، یکی از عواملی است که در گسیختگی پدید امده در کالبد روستاهاي کشور نقش دارد. با ورود مصالح تازه و شیوه هاي جدید ساخت در روستا، رویکرد سنتی به کارگیري مصالح بومی و روشهاي سنتی ساخت روستا کمرنگ گردیده و در برخی موارد به فراموشی سپرده شد. در این راه برخی تصورات نادرست موثر بود. از جمله انها می توان به مسئله غلط و اشتباه مردم در مورد ویژگیهاي مصالح بوم آورد اشاره کرد. لتصور عمومی بر این است که مصالح بومی فاقد مقاومت و استحکام لازم براي احداث بناهاي مقاوم اند و مقررات ملی ساختمان به کارگیري آنها را توصیه نمی کند، اما در میان انها، مصالح مقاوم و بادوامی با رنگ هاي متنوع و زیبا وجود دارد که توجه و استفاده از انها به تنهایی یا در ترکیب با مصالح جدید، می تواند تنوع، دوام و زیبایی به وجود آورد.ل(سرتیپی،.(1388
صدمه هاي بر پیکر معماري روستا با توجه به عدم استفاده از مصالح بومی
از بین رفتن هویت معماري روستا از مهم ترین صدمه هایی است که عدم توجه به مصالح بوم اورد به همراه داشته است.
هر چند که این امر وابسته به عواملی چند است، لیکن نقش بی توجهی به مصالح هم در آن بارز است. بافت کالبدي روستاهاي ایران ضمن برخورداري از ارزشهاي معماري مانند سادگی و بی پیرایگی، داراي الگوهاي بصري و زیباشناختی، انطباق با محیط طبیعی، هماهنگی با عملکرد زیستی و معیشتی و سرانجام استفاده از مصالح بوم اورد و دانش بومی است(جام کسري،.(1389
مورد آخر یعنی به کارگیري مصالح بومی در شکل دادن به عناصر سیماي روستا و هماهنگی آن با محیط طبیعی پیرامون نقش به سزایی ایفا می کند. عدم حساسیت در انتخاب مصالح غیر بومی و ورود نسنجیده انها به روستا، صدمات چندي را بر پیکر روستا وارد ساخته است. این به معنی حفاظت موزه وارد از روستاها و بستن در بر روي مصالح جدید نیست، بلکه تذکري در جهت دقت به هویت معماري و احترام به اصالت هاي ان است که به طرق گوناگونی می توان به ان نایل شد(مبانی بازشناسی ، .(1384
تقوائی از جمله کسانی است که در زمینه صدمه شناسی جلوه هاي بصري در محیط هاي شهري و روستائی تاملی داشته و اطالعات ارزشمندي را ارائه نموده است. وي معتقد است که امروزه در مناطق مختلف ایران و جهان کیفیت جلوه هاي بصري معماري منظر شهرها و روستاها اهمیت زیادي یافته است. در این راستا، انسان در عین حال که عامل تخریب منابع
طبیعی است، در صورت هماهنگی با توانمندیهاي طبیعی زیست محیطی خود می تواند عامل اصلی بهسازي نیز باشد. ایجاد بناهایی که با کیفیت نه چندان خوب در روستاها و به هم ریختن سیماي زیبا و همگون آنها در طول زمان، یکی از ثمرات برخورد تخریبی انسان با محیط بوده است(تقوائی،.(1385
الگوهایی براي انتخاب نمونه مصالح
با توجه به مشکلات پدید امده در روستاها و اشاره اي که به برخی آسیب هاي وارده بر انها گذاشت، به نظر می رسد که در راستاي حفاظت مسئولانه از کالبد و سیماي روستاها، روي اوردن به منابع طبیعی محلی و به کارگیري آگاهانه مصالح بومی می تواند تا حدودي موثر و کارگشا باشد. این مسئله به پاسداري از میراث گرانبهاي معماري روستایی که در زمره سرمایه هاي ملی تاریخی کشور است، کمک می نماید و باعث می شود تا اصالت و هویت معماري سکونتگاههاي روستایی حفظ گردد.
متعاقب آن، می توان به کشف رازها و نمادها و نشانه هایی که در این معماري نهفته است، پرداخته و با مطالعه و یافتن راهکارهاي تکامل و تداوم کاربرد آن، به استمرار و پویا نمودن آن همت گماشت(سرتیپی پور،.(1388
امروزه در دیدگاه جهانی، به موازات بحث حفاظت از اصالت هاي فرهنگی و هویت معماري روستا، وجه بازدهی اقتصادي نیز مطرح می باشد. از انجا که نواحی روستایی را داراي توانمندیهاي بالقوه و پتانسیل هاي طبیعی براي توسعه گردشگري می دانند، به صورت هاي گوناگونی بر توریسم روستایی سرمایه گذاري می نمایند. با توجه به اهداف گردشگري و بر اساس شرایط فرهنگی و اقلیمی و اقتصادي نواحی روستائی، انواع مختلفی از توریسم ، توریسم دهکده اي، توریسم کشاورزي، و غیره را پیش بینی نموده اند. البته در این راستا به اثرات زیانبار گردشگران در نواحی روستائی نیز توجه دقیق داشته و کارآمدترین و بهینه ترین روش را مورد اجرا گذاشته اند(محمودي نژاد، پورجعفر، انصاري،.(1386
موارد فوق الذکر، نمونه هایی از ضرورت توجه به معماري بومی روستاها و ثمرات پیگیري ان را روشن می سازد. اما از طرف دیگر امروزه در زمینه مصالح، فرآورده ها و روش هاي ساخت ابداعاتی صورت گرفته و حرکت به سوي ساختمانهاییی با کارایی بالاتر و صرفه اقتصادي بهتر و سازگار با محیط زیست، شتاب بیشتري یافته است. در این میان چه باید کرد؟ به نظر می رسد که این نوآوري ها وظایف جدیدي را براي طراحان و معماران ایجاد می کند که از قافله پر سرعت تکنولوژي عقب نمانده و انها را در طرح ها به نوعی در نظر گیرند(گرجی مهلبانی و حاج ابوطالبی،.(1388
-3 هماهنگ سازي با شرایط محیطی روستا (نمونه روستاي دشتک)
با به کارگیري مصالح مختلف در نمایی واحد از یک ساختمان، حالت هاي بصري گوناگونی براي او رقم زده شده و حال و هواي متفاوتی بر او جاري می شود. هر ماده اي داراي معنی و مفهوم خاصی براي خود بوده و شایسته است که در هنگام انتخاب مصالح براي ساختمان به این نکته دقت خاصی مبدول شود. براي مثال اگر براي بنایی حال و هواي سنتی مدنظر است، احتمالاً پیش بینی نماهایی با صفحات آلومینیومی و جام هاي بزرگی از شیشه انتخاب مناسبی نیست. انتخاب سنگهاي پلاك صاف و صیقلی نیز ممکن است چندان مناسب طرح نباشد. رنگ و بافت مصالح هم در احساس حاصل از حضور انها بر روي نهاهاي یک ساختمان، تاثیر زیادي دارد. رنگهاي ملایم و روشن در مقایسه با رنگهاي تیره و تاریک اثرات
